Το βράδυ της Παρασκευής 26 Ιουνίου 2015, όταν ο Αλέξης Τσίπρας ανακοίνωσε το δημοψήφισμα, ήταν από εκείνες τις στιγμές που σου μένουν χαραγμένες για πάντα· πού ήσουν, τι έκανες, τι σκέφτηκες. Εγώ ήμουν στις Βρυξέλλες, ανταποκρίτρια για την Καθημερινή και τον ΣΚΑΪ.
Στη βελγική πρωτεύουσα η είδηση του δημοψηφίσματος έπεσε σαν κεραυνός. Ευρωπαίοι αξιωματούχοι τηλεφωνούσαν ο ένας στον άλλον, προσπαθώντας να κατανοήσουν τι σήμαινε αυτή η κίνηση. Στη Χάγη, το πρωί του Σαββάτου, ο Χανς Φάιλμπριφ, δεξί χέρι του τότε προέδρου του Eurogroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ, άνοιξε το iPad του, διάβασε τις ειδήσεις και κόντεψε να πέσει από την καρέκλα του. «Δεν μπορώ να το πιστέψω!», είπε. Τηλεφώνησε αμέσως στον Ντάισελμπλουμ: «Γερούν, αυτός ο τύπος είναι τρελός! Πρέπει να προετοιμαστούμε για Grexit».
Οι διαπραγματεύσεις δεν είχαν ολοκληρωθεί και το δεύτερο μνημόνιο έληγε σε μόλις τρεις ημέρες, αφήνοντας τη χώρα χωρίς δίχτυ προστασίας. Η Ελλάδα χρειαζόταν περίπου 1,6 δισ. ευρώ μέσα στα επόμενα εικοσιτετράωρα, για να μη χρεοκοπήσει απέναντι στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Τα ταμεία της ήταν άδεια. Και όμως, η ελληνική κυβέρνηση είχε καλέσει τον κόσμο να πει ένα ηχηρό «Όχι» στην πρόταση συμβιβασμού των πιστωτών.
Εκείνο το Σάββατο ήταν προγραμματισμένο ακόμη ένα Eurogroup, το 26ο εκείνων των μηνών, με βασικό θέμα –ξανά– την Ελλάδα. Η κόπωση των υπουργών ήταν εμφανής. Αναλογιστείτε τη συχνότητα. Κανονικά, 12 Εurogroup γίνονται σε έναν ολόκληρο χρόνο. Ορισμένοι δεν είχαν επιστρέψει στις χώρες τους επί μία εβδομάδα, μερικοί είχαν ξεμείνει και από ρούχα. Ο Ντάισελμπλουμ είχε σοκαριστεί περισσότερο από την απόφαση του Τσίπρα να ταχθεί ανοιχτά υπέρ του «Όχι». Αναρωτιόταν: «Θέλουν πραγματικά να φύγουν από το ευρώ; Ή πιστεύουν ότι θα τους δώσουμε καλύτερη συμφωνία;».
Οταν μίλησε ο Γιάνης
Στην αίθουσα του Eurogroup όλοι περίμεναν να ακούσουν τον Γιάνη Βαρουφάκη. Οι εικόνες από τις ουρές στα ελληνικά ΑΤΜ έκαναν τον γύρο του κόσμου. Και όμως, ο Βαρουφάκης φαινόταν ήρεμος. Ζήτησε την παράταση του προγράμματος για να διεξαχθεί ομαλά το δημοψήφισμα. Ξεφυσήματα και ειρωνικά γέλια ακούστηκαν από τους υπολοίπους.
Ο συνήθως ήπιων τόνων Γάλλος Μισέλ Σαπέν επισήμανε: «Το ερώτημα του δημοψηφίσματος είναι ακατανόητο». Ο Ιταλός Πιερ Κάρλο Παντοάν ήταν περισσότερο μπερδεμένος παρά θυμωμένος. «Θα εξετάσετε την πρόταση μέτρο προς μέτρο μαζί με τον ελληνικό λαό;» ρώτησε τον Βαρουφάκη. «Αν η ψήφος είναι “Ναι”, η κυβέρνηση θα παραιτηθεί;».
Ο Άλεξ Στουμπ της Φινλανδίας ήταν κατηγορηματικός: «Το πρόγραμμα δεν παρατείνεται, το ΔΝΤ δεν πληρώνεται, θα μπουν capital controls, δεν θα υπάρχει ELA – η έκτακτη χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Θα υπάρξει χάος, δεν θα μπορείτε να πληρώσετε μισθούς και συντάξεις. Θα είστε μόνοι σας. Το έχετε εξηγήσει αυτό στους πολίτες σας;».
Η απόφαση είχε ληφθεί. Το Εurogroup δεν ενέκρινε την παράταση, η Ελλάδα θα βρισκόταν ένα βήμα πριν από τη χρεοκοπία, καθώς δεν θα είχε την προστασία που της προσέφερε το γεγονός ότι βρισκόταν σε μνημόνιο.
Κρατώντας σφιχτά τις σημειώσεις του τυλιγμένες σε ρολό, ο πρόεδρος του Eurogroup Γερούν Ντάισελμπλουμ βγήκε από το ασανσέρ και διέσχισε τον διάδρομο προς την αίθουσα όπου τον περίμεναν κάμερες και δημοσιογράφοι. Η συνέντευξη Τύπου που μόλις ξεκινούσε θα ήταν η δυσκολότερη της καριέρας του. Το καθοριστικό μήνυμα της Ευρωζώνης θα αναμεταδιδόταν σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Ο βασικός του ρόλος ως προέδρου του Eurogroup ήταν να διατηρεί ενωμένη την ομάδα των 19 υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης. Όμως, λίγα λεπτά νωρίτερα είχε αποχωρήσει, στη μέση της συνεδρίασης, ο Έλληνας υπουργός Γιάνης Βαρουφάκης, αφήνοντας το Eurogroup για πρώτη φορά χωρίς δυνατότητα ομοφωνίας. Για τον Ολλανδό πολιτικό, αυτό ήταν μεγάλη ήττα.
«Η απώλεια αξιοπιστίας είναι τεράστια», δήλωσε ο Ντάισελμπλουμ χωρίς να κοιτάζει τις σημειώσεις του. Άλλωστε, τα ίδια είχαν επαναλάβει λίγο νωρίτερα, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, και οι υπόλοιποι 18 υπουργοί Οικονομικών. Η φωνή του, παρόλο που δεν άλλαζε τόνο, έσπαγε πού και πού, και μαζί με το συνεχές νευρικό παίξιμο των δαχτύλων του ήταν οι μόνες ενδείξεις ότι βρισκόταν κάτω από τεράστια πίεση παρά την ολλανδική του ψυχραιμία. «Δεν ξέρω με ποιον τρόπο πιστεύει η ελληνική κυβέρνηση ότι θα επιβιώσει το επόμενο διάστημα», συνέχισε. Ο ίδιος δεν ήταν καθόλου σίγουρος ότι η πορεία εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη ήταν πλέον αναστρέψιμη.
Στη δεύτερη σειρά της αίθουσας Τύπου καθόμουν εγώ. Είχα καλύψει και τα 26 Eurogroup εκείνης της χρονιάς από εκείνη τη θέση. Από την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ και μετά, είχα μεταδώσει λεπτό προς λεπτό κάθε βήμα των διαπραγματεύσεων, προσπαθώντας να ακολουθήσω τα γεγονότα που εξελίσσονταν με ιλιγγιώδη ταχύτητα.
Το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο: Όποιο κι αν ήταν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, το μέλλον της Ελλάδας στην Ευρωζώνη δεν ήταν δεδομένο.
Πανηγύρια και σοκ
Βγήκα μουδιασμένη από την αίθουσα. Ως Ελληνίδα στις Βρυξέλλες, βρισκόμουν στην προνομιακή –αλλά συνάμα δύσκολη– θέση να αντιλαμβάνομαι ξεκάθαρα τόσο την ελληνική πραγματικότητα, όσο και τους περιορισμούς των Ευρωπαίων.
Έξω, οι ξένοι συνάδελφοι προσπαθούσαν να πουν κάτι ενθαρρυντικό. «Μην ανησυχείς, θα σε προσλάβουμε στην De Volkskrant», μου έλεγε ο Ολλανδός Μαρκ Πέπερκορν.
Στο δωμάτιο όπου συνήθιζαν να συγκεντρώνονται οι Έλληνες δημοσιογράφοι, η ατμόσφαιρα ήταν εντελώς διαφορετική.. Άλλοι πανηγύριζαν για τη «γενναία απόφαση» του Αλέξη Τσίπρα να καλέσει σε δημοψήφισμα, άλλοι ήταν σοκαρισμένοι από τις εξελίξεις, όπως εγώ. Μάζευα τα πράγματά μου για να γράψω την ανταπόκρισή μου σε ηρεμία. Παρατηρώντας αυτή την αίθουσα των δημοσιογράφων μπορούσε κανείς να υποψιαστεί πόσο θα διχαζόταν η χώρα τις επόμενες ημέρες.
Στο δωμάτιο όπου συγκεντρώνονταν οι Έλληνες δημοσιογράφοι, οι μισοί πανηγύριζαν για τη «γενναία απόφαση» του Αλέξη Τσίπρα. Οι άλλοι μισοί ήταν σοκαρισμένοι.
Ένιωθα το κτίριο να με καταπίνει. Ήταν η εξάντληση των προηγούμενων ημερών, καθώς είχαμε ξαγρυπνήσει συνεχόμενα βράδια; Ήταν το συνεχές άγχος να καλύψω κάθε εξέλιξη; Ήταν το ότι ένιωθα μεγάλη πίεση από τα τηλεφωνήματα που λάμβανα τις προηγούμενες μέρες, ακόμα και από ανθρώπους που δεν γνώριζα, και μου ζητούσαν να τους πω τι να κάνουν με τις καταθέσεις τους; Παρά την πιεστική προθεσμία για το άρθρο, χρειαζόμουν καθαρό αέρα.
Δεχόμουν τηλεφωνήματα, ακόμα και από ανθρώπους που δεν γνώριζα, και μου ζητούσαν να τους πω τι να κάνουν με τις καταθέσεις τους.
Η Καθημερινή εκτάκτως δεν είχε ακόμη κλείσει την κυριακάτικη έκδοσή της εκείνο το Σάββατο. Έπρεπε να στείλω την ανταπόκριση από τις Βρυξέλλες. Βγήκα για λίγο. Η ατμόσφαιρα όμως έξω ήταν εξίσου αποπνικτική όπως και μέσα: Μια βουβή υγρασία κολλούσε στο δέρμα, το κλασικό ψιλόβροχο των Βρυξελλών είχε μόλις αρχίσει να πέφτει.
Το τσιγάρο του Ιταλού
Στην έξοδο του κτιρίου στεκόταν ο Ιταλός οικονομολόγος Γκαμπριέλε Τζούντιτσι – το νούμερο δύο της ομάδας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που ασχολούνταν με την Ελλάδα. Κρατούσε στο ένα του χέρι ένα τσιγάρο, που η καύτρα είχε σχεδόν φτάσει στα δάχτυλά του, και στο άλλο ένα άδειο χάρτινο ποτήρι εσπρέσο. Ο Τζούντιτσι βρισκόταν σε αυτή τη θέση από το καλοκαίρι του 2012, όταν είχε αναλάβει πρωθυπουργός ο Αντώνης Σαμαράς, και είχε ζήσει από πρώτο χέρι τις περιπέτειες της χώρας μας στο χείλος του γκρεμού, όπως και τις τεράστιες προσπάθειες που είχαν κάνει Έλληνες και Ευρωπαίοι για να ορθοποδήσει. Είχε επισκεφθεί τη χώρα μας δεκάδες φορές και μιλούσε για πρόσωπα και καταστάσεις λες και ήταν Έλληνας.
Όταν τον Δεκέμβριο του 2014 ο Σαμαράς προκήρυξε πρόωρες εκλογές, ο Τζούντιτσι ήξερε ότι η χώρα έμπαινε σε περιπέτειες. Είχε βάλει, μάλιστα, ένα στοίχημα με τον εαυτό του: «Δεν θα ξυριστώ μέχρι η Ελλάδα να λάβει την επόμενή της δόση», είχε πει τότε. Επτά μήνες αργότερα, η χώρα όχι μόνο δεν είχε καταφέρει να λάβει την τελευταία δόση του δεύτερου μνημονίου, αλλά βρισκόταν και στο χείλος της χρεοκοπίας και της εξόδου από το ευρώ.
Ο Τζούντιτσι είχε πλέον γενειάδα καλογέρου. Με πλησίασε και με αγκάλιασε, παρότι δεν είχαμε τέτοια οικειότητα. Μας ένωνε η κοινή αγωνία μας. «Μέσα στο Eurogroup τώρα μιλάνε για το πώς θα είναι η Ευρωζώνη χωρίς εσάς και πώς θα προστατεύσουν τις οικονομίες τους», είπε με μάτια κόκκινα από την κούραση και τη συναισθηματική φόρτιση, ρουφώντας μια τελευταία τζούρα από το τσιγάρο του. «Δεν άντεχα να ακούσω τη συζήτηση αυτή. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι έχουμε φτάσει σε αυτό το σημείο ύστερα από όσα έγιναν στη χώρα».
Ο Τζούντιτσι μάλλον κέρδισε το στοίχημα, όταν λίγες ημέρες αργότερα υπογραφόταν το τρίτο μνημόνιο. Η χώρα για την οποία αγωνιούσε έχασε το ένα τέταρτο του ΑΕΠ μέσα σε λιγότερο από μία πενταετία. Αλλά βγήκε από την περιπέτεια με «κουρεμένο» το χρέος της. Πληγωμένη, αλλά ζωντανή.
