Φόρτωση Text-to-Speech…
Οι ανακοινώσεις του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ περιελάμβαναν διάφορες εκπλήξεις, όχι όλες αρνητικές. Για παράδειγμα, ύστερα από όλη τη συζήτηση που είχε προηγηθεί για το δημογραφικό και τις συνέπειές του, και μετά και τον τόνο που έθεσε το αντιμεταναστευτικό νομοσχέδιο της προπερασμένης εβδομάδας, περίμενα –με προκαταβολική φρίκη– την ανακοίνωση λαϊκιστικών, ουγγρικού τύπου μέτρων για την αντιμετώπιση της «υπογεννητικότητας». Ευτυχώς δεν ακούστηκαν, πράγμα που είναι θετικό. Κάτι άλλο όμως που δεν ακούστηκε, κακώς δεν ακούστηκε: πιο μεγάλες και θαρραλέες παρεμβάσεις στο θέμα της στέγασης.
Το 35% του εισοδήματος
Η στεγαστική κρίση είναι ένα εξαιρετικά περίπλοκο πρόβλημα. Στην Ελλάδα σήμερα τα νοικοκυριά δαπανούν κατά μέσον όρο το 35% των εισοδημάτων τους για τις ανάγκες στέγασης, το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Eνωση. Μολονότι από το 2011 ο πληθυσμός της χώρας μειώνεται, ο αριθμός των νοικοκυριών αυξάνεται (με την αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που ζουν μόνοι), ενώ το κτιριακό δυναμικό γερνάει και δεν ανανεώνεται αρκετά γρήγορα. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Τράπεζας Πειραιώς, από τη χώρα λείπουν 180.000 σπίτια. Η περιορισμένη προσφορά εκτοξεύει τις τιμές ενοικίων και ακινήτων στα ουράνια. Οπότε; Κρίση. Και τι κάνει η κυβέρνηση για την κρίση αυτή; Διάφορα πράγματα. Αλλά όχι μόνο προς τη σωστή κατεύθυνση.
Το προηγούμενο διάστημα είχαν ακουστεί φήμες ακόμα και για συγκεκριμένα «μεγάλα» μέτρα που σκεφτόταν να ανακοινώσει ο πρωθυπουργός στη ΔΕΘ για την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης – κάποια από τα οποία ενδεχομένως και να είχαν διαρρεύσει επίτηδες, για να μετρηθούν αντιδράσεις. Είχε ακουστεί, για παράδειγμα, η ιδέα της ίδρυσης ενός νέου οργανισμού κοινωνικής κατοικίας, παρόμοιου με τον παλιό καλό ΟΕΚ που, μέχρι το 2012 που έκλεισε, υποστήριξε οικονομικά σχεδόν 700.000 ελληνικά νοικοκυριά για να νοικιάσουν ή να αγοράσουν φτηνά σπίτι, αλλά παράλληλα κατασκεύασε και 50.000 κοινωνικές κατοικίες.
Τίποτε σχετικό δεν ανακοινώθηκε στη ΔΕΘ. Ούτε ανακοινώθηκαν άλλα μέτρα που έχουν αποτέλεσμα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά ακόμα δεν είναι καν μέρος της συζήτησης εδώ, όπως κίνητρα κι ένα θεσμικό πλαίσιο για τη συνεταιριστική κατοικία. Και, βέβαια, δεν ανακοινώθηκε ούτε το άλλο μέτρο που είχε ακουστεί – ένας φόρος στα κενά ακίνητα, ώστε να έχουν κίνητρο οι ιδιοκτήτες τους για να τα βγάλουν στην αγορά.
«Χρυσή βίζα» – Αναλογιστείτε τι αυτογκόλ ήταν η «χρυσή βίζα». Η ελληνική κυβέρνηση έδωσε κίνητρα και δωράκια σε ξένους αγοραστές για να τους πείσει να έρθουν και να εκτοπίσουν Ελληνες, ανεβάζοντας τις τιμές.
Αντ’ αυτών ανακοινώθηκε ένα περιορισμένης κλίμακας πρόγραμμα που θα κατασκευάσει κοινωνικές κατοικίες σε εκτάσεις που ανήκουν στον στρατό, μέτρα για τον ΕΝΦΙΑ των ακριτικών περιοχών, και ένα αμφιλεγόμενο φορολογικό κίνητρο ώστε οι ιδιοκτήτες να δηλώνουν μεγαλύτερο ποσοστό των ενοικίων που εισπράττουν.
Η κυβέρνηση, βεβαίως, ανεξαρτήτως ΔΕΘ, προχωράει κι άλλες σχετικές πρωτοβουλίες, όπως την κατασκευή ή ανακαίνιση 1.000 κατοικιών για μίσθωση σε ευάλωτες οικογένειες με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και, βεβαίως, το πρόγραμμα κοινωνικής αντιπαροχής που ψηφίστηκε μόλις, με το οποίο ιδιώτες κατασκευαστές θα παίρνουν δημόσιες εκτάσεις για να κατασκευάσουν πολυκατοικίες με δικά τους έξοδα, παραχωρώντας το 30% των διαμερισμάτων στο κράτος για να γίνουν κοινωνική κατοικία.
Αν και υπάρχουν πολλά «καμπανάκια» και red flags, είναι κάτι. Αλλά τα προγράμματα αυτά, ακόμα κι αν όλα πάνε κατ’ ευχήν, θα μπορούν να προσθέσουν 3.000-4.000 κατοικίες στο απόθεμα της χώρας τα επόμενα χρόνια. Δεν είναι μηδέν. Αλλά μέχρι τις 180.000 υπάρχει αρκετή απόσταση.
Μάλιστα, άλλες πρωτοβουλίες της κυβέρνησης τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι, παρά τις ενίοτε καλές προθέσεις, έκαναν το πρόβλημα ακόμα χειρότερο. Μέτρα όπως η «επιστροφή ενοικίου» και τα προγράμματα «Σπίτι μου» φαίνεται πως είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών από τους ιδιοκτήτες στην πρώτη περίπτωση, και στην αύξηση των τιμών μιας ολόκληρης κατηγορίας ακινήτων στη δεύτερη. Η κυβέρνηση, επίσης, άφησε για πολύ καιρό ανεξέλεγκτο το Airbnb στα αστικά κέντρα (αυτή τη στιγμή περίπου 220.000 σπίτια είναι δεσμευμένα εκεί), ενώ 60.000 (25.000 πουλημένα, και για άλλα 35.000 αιτήσεις να εκκρεμούν) πήγαν στη «χρυσή βίζα». Αναλογιστείτε τι αυτογκόλ ήταν αυτή η «χρυσή βίζα».
Κινέζοι, Τούρκοι, Ρώσοι και Ισραηλινοί αγοραστές μπορούσαν και πριν να έρθουν να αγοράσουν ελληνικά σπίτια, αν ήθελαν. Δεν τους εμπόδιζε κάτι. Αλλά όχι. Η ελληνική κυβέρνηση πήγε και τους έδωσε κίνητρα και δωράκια, απίστευτα δελεαστικές παροχές για να τους πείσει να έρθουν και να εκτοπίσουν Ελληνες αγοραστές, ανεβάζοντας τις τιμές. Σε άλλες χώρες πήραν χαμπάρι το τι γίνεται νωρίς και έκοψαν τελείως τα προγράμματα αυτά. Εδώ αυξήσαμε τα όρια σε κάποιες περιοχές, μόνο, και εξακολουθούμε να πουλάμε.
Σαν… σαλάτα
Βλέποντας αυτό το μείγμα πολιτικών και μέτρων, βεβαίως, η εικόνα που προκύπτει είναι η εικόνα μιας σαλάτας. Δεν υπάρχει κάποια συνεκτική στεγαστική πολιτική, μόνο μεμονωμένα μέτρα, κάποια εκ των οποίων είναι ασφαλώς προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά μεγέθους και κλίμακας τέτοιας, που δεν θα μπορούσαν να έχουν μεγάλο αντίκτυπο. Κάποιος κακεντρεχής, δε, θα κοίταζε τα μέτρα που λαμβάνονται, θα κοίταζε και τα μέτρα που δεν λαμβάνονται, και θα υπέθετε ότι, όχι, αντιθέτως: η κυβέρνηση έχει στεγαστική πολιτική. Απλά δεν εξυπηρετεί αυτούς που ψάχνουν σπίτι, αλλά αυτούς που έχουν σπίτια.
Oταν ακούστηκε η φήμη για έναν «φόρο κενών ακινήτων» ξαφνικά εμφανίστηκε στο προσκήνιο μια ομάδα που έως τότε ήταν αόρατη. Τα τελευταία χρόνια όλοι μιλάνε για «300.000» ή «500.000» κενά ακίνητα στην Ελλάδα, αυτό το θολό αλλά τεράστιο ανεκμετάλλευτο απόθεμα που θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να δώσει μια λύση στο πρόβλημα, αν έμπαινε στην αγορά.
Η ιδιοκτησία – Eνα σπίτι δεν είναι αυτόνομο κράτος. Είναι χτισμένο σε μια χώρα, όπου ζει μια κοινωνία η οποία λειτουργεί με κοινούς κανόνες. Σου ανήκει, μεν, αλλά για παράδειγμα δεν σου επιτρέπεται να χτίσεις εκεί ό,τι θέλεις.
Αλλά σε όλο αυτό το διάστημα δεν ασχολιόταν κανένας με το ποια είναι, ακριβώς, αυτά τα εκατοντάδες χιλιάδες κενά ακίνητα. Ποιοι τα έχουν; Ξέρουμε ότι πολλά από αυτά είναι σχεδόν αδύνατο να «βγουν στην αγορά», είτε επειδή είναι μπλεγμένα σε δαιδαλώδη κληρονομικά ή ιδιοκτησιακά θέματα, είτε επειδή είναι σε πολύ κακή κατάσταση. Αλλά τα υπόλοιπα, μυστήριο. Και ξαφνικά, μόλις ακούστηκε η φήμη –μόνο μια φήμη– ότι μπορεί να δοκιμάσει η κυβέρνηση να βάλει έναν φόρο για τα ακίνητα που κάθονται ανεκμετάλλευτα, τσουπ, νάτοι.
Εμφανίστηκαν οι ιδιοκτήτες, λαλίστατοι. Οι οποίοι με παρρησία εξήγησαν ότι δεν τα βγάζουν στην αγορά επειδή οι ενοικιαστές είναι κακοπληρωτές, και δεν τους συμφέρει. Και, επίσης, εμφανίστηκε και το σύνηθες επιχείρημα που εμφανίζεται και όποτε συζητιέται ο ΕΝΦΙΑ: με ποιο δικαίωμα έρχεται το κράτος να τιμωρήσει τον πολίτη για την ιδιοκτησία του, ή να του επιβάλει τι να την κάνει; Με το ζόρι θα το νοικιάσω; Συνεταιρικά τα έχουμε τα σπίτια; Δεν γράφει κάτι τέτοιο το συμβόλαιο. Αυτά ήταν τα επιχειρήματα.
Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, και ενδεικτική, νομίζω, ενός βασικού προβλήματος. Στην κοινωνία επικρατεί μια αρκετά στρεβλή εικόνα για την ιδιοκτησία γενικώς, αλλά κυρίως των ακινήτων. Πολύς κόσμος μοιάζει να νομίζει ότι το να σου ανήκει ένα ακίνητο σημαίνει ότι είναι «δικό σου» με ακριβώς την ίδια έννοια που το συκώτι σου είναι δικό σου. Eνα σπίτι, όμως, δεν είναι αυτόνομο κράτος. Είναι χτισμένο σε μια χώρα, όπου ζει μια κοινωνία, η οποία λειτουργεί με κάποιους κοινούς κανόνες. Σου ανήκει, μεν, αλλά για παράδειγμα δεν σου επιτρέπεται να χτίσεις εκεί ό,τι θέλεις.
Δεν σου επιτρέπεται ούτε καν να κάνεις ό,τι θέλεις ακόμα και όταν είσαι εκεί, μέσα στο σπίτι που σου ανήκει. Σου επιτρέπονται σχεδόν τα πάντα, βεβαίως (σε χώρες όπως η δικιά μας) αλλά όχι, ας πούμε, να κάνεις υπερβολική φασαρία, ή να κακοποιείς την ή τον σύντροφό σου. Οι Ρωμαίοι όριζαν την ιδιοκτησία ως εξής: σου ανήκει πραγματικά μόνο ό,τι έχεις δικαίωμα να καταστρέψεις. Γι’ αυτό λέω ότι υπάρχει στρεβλή εικόνα για την έννοια της ιδιοκτησίας. Και εδώ και στα περισσότερα ευνομούμενα μέρη του κόσμου, για να γκρεμίσεις το σπίτι σου πρέπει να πάρεις άδεια από το κράτος.
Μόνο «περιουσία»;
Και έτσι το κράτος μια χαρά δικαιούται να βάλει και φόρο στην περιουσία, και επιπλέον φόρο αν κάποιος έχει δώδεκα ακίνητα και τα αφήνει να κάθονται, την ώρα που η ακρίβεια καλπάζει. Ακριβώς αυτό κάνουν στη Γαλλία, με μεγάλη επιτυχία. Επειδή τα σπίτια είναι κάτι το ιδιαίτερο και από άλλη άποψη. Δεν είναι προϊόντα πολυτελείας ή πλουτοπαραγωγικοί πόροι. Δεν είναι μόνο «περιουσία», για να το κατέχεις και να το συσσωρεύεις, σαν χρυσές λίρες ή bitcoin. Είναι αγαθό πρώτης ανάγκης. Η στέγαση είναι βασική ανθρώπινη ανάγκη, όπως η τροφή και το νερό και, όπως η τροφή και το νερό, μπαίνει μεν στην «αγορά», αλλά με κανόνες και αστερίσκους, καθότι αυτός που βάζει τους κανόνες (οι εκπρόσωποι που έχουμε διορίσει) οφείλει να εξασφαλίσει και ότι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κανένα μέλος της κοινωνίας δεν θα μείνει χωρίς νερό, φαΐ, βασικές υπηρεσίες εκπαίδευσης και περίθαλψης και, τι άλλο; Κατοικία.
Ο πρωθυπουργός δεν ανακοίνωσε κανέναν «φόρο κενών ακινήτων» στη ΔΕΘ.
