Νιώθεις ότι ο φόβος είναι είναι αυτός που σε απομακρύνει από την επιθυμητή ζωή ; Νιώθεις ότι
οι ανησυχίες και οι καταστροφικές σκέψεις υπερβαίνουν τον πραγματικό κίνδυνο; Μήπως το
αίσθημα του φόβου σου φλερτάρει πια με την θλίψη, γιατί απλές επιθυμίες σου, ανάγκες ή
αποφάσεις επηρεάζονται από μια απειλητική ενέργεια ότι κάτι κακό θα συμβεί, ή ότι δεν θα
καταφέρεις να ανταπεξέλθεις η ακόμη ότι θα μείνεις αβοήθητος και μόνος;
Ο φόβος του φόβου
Η αγοραφοβία αποτελεί τον έντονο φόβο ή άγχος σε ανοιχτούς ή κλειστούς χώρους με κόσμο, με
την πεποίθηση ότι η διαφυγή θα είναι πολύ δύσκολη και ότι θα χάσουμε τον έλεγχο του εαυτού
μας.
Advertisment
Όταν κατακλυζόμαστε από αυτούς τους φόβους τείνουμε να τους αποφεύγουμε (συμπεριφορές
αποφυγής), ακριβώς για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από τον κίνδυνο να φοβηθούμε όταν
εκτεθούμε σε τέτοιες καταστάσεις. Η αγοραφοβία μπορεί να συνοδεύεται από κρίσεις πανικού
αλλά μπορεί και όχι. Η ρίζα του φόβου όπως και να έχει είναι το άγνωστο και το μη ελέγξιμο
που δύναται να κρύβει απειλητικά μηνύματα.
Το άγχος…
Ο όρος άγχος, προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα άγχω, που σημαίνει σφίγγω ή πνίγω. Ας
θυμηθούμε πόσες φορές αισθανθήκαμε δύσπνοια, ή ένα πλάκωμα στο στήθος, όταν νιώσαμε
υπερβολικό άγχος; Κάθε φορά που αντιμετωπίζουμε μια απειλητική και απαιτητική κατάσταση ο
εγκέφαλος εκκρίνει την ορμόνη της κορτιζόλης και της αδρεναλίνης ώστε να κινητοποιήσει το
σώμα να ενεργήσει απέναντι στο φοβικό ερέθισμα/κατάσταση.
Η ανάγκη για ασφάλεια που γίνεται ανασφάλεια…
Για να φτάσει το φυσιολογικό άγχος σε παθολογικά επίπεδα και να γίνει κομμάτι της
καθημερινότητάς μας σημαίνει ότι στο παρελθόν έχουμε εκτεθεί σε φοβικές καταστάσεις
επανειλημένα που δεν μπορέσαμε να ελέγξουμε.
Advertisment
Στην αγοραφοβία δεν φοβόμαστε τον εξωτερικό κόσμο αυτό καθ’ αυτό, δεν φοβόμαστε μη
κλειστούμε στο ασανσέρ, δεν φοβόμαστε να μείνουμε σε ένα μπαρ με πολύ κόσμο, ούτε το
γεγονός ότι φεύγουμε από το σπίτι. Αυτό που φοβόμαστε είναι το πως θα διαχειριστούμε τον δικό
μας φόβο σε αυτά τα μέρη. Δεν φταίνε τα μέρη, λοιπόν, και ακόμη η πεποίθηση ότι ο εξωτερικός
κόσμος είναι γεμάτος απειλές και ανασφάλεια είναι μια κατασκευασμένη πεποίθηση μέσα από
το ότι εμείς οι ίδιοι φοβόμαστε τον εαυτό μας. Την αντίδρασή μας, το άγχος που μπορεί να
εκδηλώσουμε, τις σκέψεις ότι θα είμαστε ανήμποροι κτλ.
Όλες αυτές οι διεργασίες που συμβαίνουν στο μυαλό μας είναι λογικές και δικαιολογημένες επειδή κάθε άνθρωπος και κάθε ον σε αυτόν τον κόσμο παλεύει για μια πρωταρχική ανάγκη: να
νιώθει ασφάλεια. Μια έννοια που αναπαράγεται παντού, από το υπερβολικό άγχος και την
απώλεια ελέγχου που βιώνουμε, τη σωματική ασφάλεια, ασφάλεια στις διαπροσωπικές σχέσεις,
επαγγελματική ασφάλεια κτλ.
Στην αγοραφοβία η ασφάλεια όμως έχει πλέον γίνει ανασφάλεια, καθώς το σπίτι είναι η έδρα
μας, εκεί που έχουμε τον απόλυτο έλεγχο τους εαυτού μας και των ερεθισμάτων, αρα νιώθουμε
ασφάλεια. Για αυτό το λόγο, φαντάζει τρομακτικό πολλές φορές να εγκαταλείψουμε την
ασφάλεια του σπιτιού μας και να βγούμε έξω στον κόσμο.
Τι είναι το τραύμα της αβοηθησίας και πως καλλιεργεί την αγοραφοβία;
Πότε ήταν η πρώτη φορά που νιώσατε εγκλωβισμένοι, αβοήθητοι, σαν να βρίσκεστε σε
αδιέξοδο μην μπορώντας να βοηθήσετε τον εαυτό σας; Πότε νιώθατε στο παρελθόν ότι χάνατε
τον έλεγχο των όσων συμβαίνουν γύρω σας και νιώθατε ανήμποροι να διαχειριστείτε τις
δυσμενείς καταστάσεις; Υπήρχαν φορές που αισθανθήκατε ότι ‘εδώ δεν υπάρχει ασφάλεια,
φοβάμαι’; Πότε νιώσατε για πρώτη φορά ταχυκαρδία, δύσπνοια, τα πρώτα ψυχοσωματικά
σημάδια του φόβου; Τι βλέπατε μπροστά σας να εκτυλίσσεται; Τί ακούγατε, τι σκέψεις κάνατε;
Όταν έρχονται στο δρόμο μας ανεξέλεγκτες καταστάσεις και εμείς αδυνατούμε έστω και κάτι να
κάνουμε για αυτές, τότε νιώθουμε αβοήθητοι. Σαν να παγώνουμε μπροστά σε αυτό που
συμβαίνει. Η επαναλαμβανόμενη έκθεση και βίωση τέτοιων καταστάσεων όπου φοβηθήκαμε και
νιώσαμε αδιέξοδο, έλλειψη βοήθειας και ελέγχου, οδηγούν τελικά στο αίσθημα της αβοηθησίας. Με τα χρόνια αυτό το αίσθημα καταλήγει σε τραύμα.
́Όταν έχουμε υποστεί πόνο συναισθηματικό ή σωματικό και αδυνατούσαμε να ξεφύγουμε από
αυτόν, νιώθουμε αβοήθητοι. Έτσι, μεγαλώνουμε με την πεποίθηση ότι κανείς δε θα μας
βοηθήσει σε δύσκολες στιγμές, ότι δεν μπορούμε να βοηθήσουμε τον εαυτό μας σε κρίσιμες
στιγμές, συνεπώς γεννιούνται οι ανάγκες του να πρέπει να έχουμε τον έλεγχο, να είμαστε σε
εγρήγορση, αλλιώς δεν ξέρουμε τι κακό μπορεί να μας βρει, γνωρίζοντας ότι πίσω από όλα αυτά
υποβόσκει ο φόβος και η έλλειψη ασφάλειας.
Παραδείγματα που δείχνουν από που πηγάζει το τραύμα της αβοηθησίας:
- Ανασφαλής δεσμός με τους γονείς, συναισθηματική και σωματική παραμέληση από τους
γονείς.
- η υπερπροστασία, η παρεμβατικότητα και η καταπίεση από τους γονείς κατά την παιδική
ηλικία, η έμφαση των γονιών σε ‘ελαττώματα’ του παιδιού, οι συγκρίσεις, η υπερβολική
φροντίδα και εξάρτηση, μην αφήνοντας το παιδί να ανακαλύψει τα δικά του όρια, τις
πρωτοβουλίες που μπορεί να πάρει, ακούγοντας παντού ένα ‘μη’, η επίκριση..
- αγχωτική στάση απέναντι στα πράγματα και το μέλλον το οποίο αποτελεί πρότυπο
μίμησης.
- η έλλειψη αυτονομίας και ελευθερίας, ‘ναι μεν σε αγαπώ, αλλά μονος σου δεν μπορείς να
τα καταφέρεις’.
- η αυστηρή διαπαιδαγώγηση, με άκαμπτους κανόνες συμπεριφοράς και υπερβολικές
προσδοκίες.
- η ενδοοικογενειακή βία, το απειλητικό ύφος και επικοινωνία απο τους γονείς προς τα
παιδιά. Ακόμη και έντονα επεισόδια τσακωμών στο σπίτι της οικογένειας, συνεχείς
συγκρούσεις και απρόβλεπτες συμπεριφορές που δεν προσδίδουν ασφάλεια.
- Άγχος αποχωρισμού, που σημαίνει ότι το παιδί δεν μπορεί να νιώθει ασφαλές και
ανθεκτικό χωρίς να έχει δίπλα του οικεία πρόσωπα.
To σώμα καθρέφτης του φόβου…
Ο συναισθηματικός εγκλωβισμός αντανακλάται στο σώμα, όταν νιώθουμε δυσφορία να
ανασάνουμε από το άγχος, όταν νιώθουμε πλάκωμα στο στήθος, όταν θέλουμε να πάρουμε
ανάσα αλλά δεν μπορούμε γιατί νιώθουμε περιορισμένοι, και κατά συνέπεια αυτοί οι
περιορισμοί βγαίνουν και στον εξωτερικό κόσμο και την επαφή μας με τις κοινωνικές
καταστάσεις.
Ο φόβος μας δημιουργεί παγίδες τόσο συναισθηματικές και σωματικές που όλα αυτά είναι
αδύνατον να αφήσουν ανεπηρέαστη την επαφή μας με την συμπεριφορά μας έξω.
Φοβάμαι να εγκλωβιστώ ~Φοβάμαι να ελευθερωθώ…
Αποκωδικοποιώντας το μήνυμα της αγοραφοβίας, θα λέγαμε ότι η στενότητα ενός χώρου
καθρεφτίζει τον εγκλωβισμό και το συναισθηματικό αδιέξοδο και από την άλλη ο ανοιχτός
χώρος αντιστοιχεί στον φόβο για την ελευθερία.
Η ασφυξία και το πνίξιμο που νιώθουμε σε ένα στενό και μικρό πλαίσιο αποτελεί μια σωματική
αναβίωση αυτού του τραύματος της αβοηθησίας, των περιορισμών και του εγκλωβισμού σε
παρελθοντικές ή και τωρινές καταστάσεις που μας κρατούν πίσω από το να απολαμβάνουμε
ελεύθεροι και ξέγνοιαστοι όλα τα αρώματα της ζωής.
Όλα τα ‘πρέπει’ που καταλήγουν σε απώλεια αυθορμητισμού και υλοποίηση όλων των
πραγματικών επιθυμιών μας και όχι των άλλων. Ο φόβος ‘μην κλειστώ μέσα στο ασανσέρ’, μην
δεν μπορώ να φύγω από το club, πόσο μοιάζει με τους παιδικούς περιορισμούς ‘μην παίξεις
πολύ, πρέπει να διαβάσεις, μην βγεις έξω, πρόσεχε’, ‘πρέπει να είσαι το καλό παιδί’, ‘μην κάνεις
το ένα μην κάνεις το άλλο’, και στην ενήλικη ζωή συνεχίζεται με το ‘πρέπει να παντρευτείς,
πρέπει να κάνεις παιδί μέχρι τα 30, δεν κάνει αυτή η δουλειά για εσένα’, και η λίστα συνεχίζεται.
Και όσο απομακρυνόμαστε από το σπίτι, όσο νιώθουμε την ανοιχτοσιά ενός χώρου μυριζόμαστε
την ελευθερία και το άγνωστο στο οποίο νιώθουμε να μην έχουμε τον έλεγχο.
Γιατί η απεραντοσύνη ενός χώρου συμβολίζει το να είμαστε ανοιχτοί στη ζωή, ελεύθεροι με τις δικές μας επιλογές, και αυτό μας αγχώνει εφόσον έχουμε μάθει να ζούμε μέσα σε μοτίβα περιορισμών
και προδιαγραφών που ορίζουν τρίτοι άνθρωποι στη ζωή μας. Εξελισσόμαστε συνεπώς σε παθητικούς παρατηρητές του κόσμου αυτού, χωρίς να ζούμε την
ζωή μας αλλά ζώντας τους φόβους μας.
Τον φόβο από την μια να υπερβούμε τους περιορισμούς στη ζωή μας και τον φόβο να αφεθούμε
και να χαλαρώσουμε κάτι που μπορεί να μην μας έμαθε κανείς μεχρι τώρα να κάνουμε.
Μπορώ να νικήσω τον φόβο;
Δεν γεννηθήκαμε αβοήθητοι, περιορισμένοι και φοβισμένοι. Ο εγκέφαλος όπως εκπαιδεύτηκε
μεχρι τώρα στο να αντιδρα αγοραφοβικά ή με πανικό σε καταστάσεις έτσι μπορεί και να
επαναεκπαιδευτεί σε μια ισορροπία, νικώνας τους πλασματικούς φόβους και βάζοντας μπροστά
την ισορροπία τόσο στις σκέψεις όσο και στο σώμα και στα συναισθήματα.
Γνωρίζουμε ότι όσο εκτιθέμεθα στους φόβους μας και ξανασυνηθίζουμε αυτά που αποφεύγαμε
τόσο νευρολογικά οι δομές του εγκεφάλου που ευθύνονται για τα συναισθήματα του φόβου
αλλάζουν, όσο και ο τρόπος που ερμηνεύει ο εγκέφαλος τα ερεθίσματα τα οποία από απειλητικά
γίνονται πλέον προσιτά. Ο εγκέφαλος καθοδηγεί τα συναισθήματα και στο χέρι μας είναι να τον
προγραμματίσουμε εμείς με τον τρόπο που θέλουμε.
Ο φόβος, η αβεβαιότητα και το άγχος είναι όπως ο σκόρος που τρώει τα ρούχα μας, τρώνε τη
ζωή μας, ατροφώντας κάθε βαθιά επιθυμία για απελευθέρωση, κάθε ανάγκη χαλάρωσης, κάθε
ευκαιρία αλλαγής της οπτικής στο άγνωστο, κάθε πτυχή της αυτοεκτίμησης μας, κάθε σκέψη ότι
δεν θα τα καταφέρουμε.
Ντελιοπούλου Παναγιώτα | Κλινική Ψυχολόγος ~ Ψυχοθεραπεύτρια
