Ένας μαθητής ρώτησε τον δάσκαλο: «Τι χρειάζεται κάποιος που τα έχει όλα;» Ο δάσκαλος του έδειξε ένα γεμάτο ποτήρι και πρόσθεσε νερό μέχρι που ξεχείλισε. «Αν το ποτήρι δεν αδειάσει, δεν μπορεί να χωρέσει τίποτα άλλο. Και κυρίως, δεν μπορεί να ξεδιψάσει κανέναν».
Η αφθονία που δεν μετατρέπεται σε σύνδεση, παραμένει στάσιμη. Όπως και στη φύση, ό,τι δεν κυκλοφορεί, λιμνάζει. Ένα δώρο χωρίς αποδέκτη, μια ευκαιρία χωρίς επίγνωση, χάνει σιγά-σιγά το νόημά της.
Advertisment
Το άγνωστο βάθος της αφθονίας
Η αφθονία, όταν προσφέρεται απλόχερα χωρίς την ευκαιρία της εμπλοκής ή της αναμέτρησης, συχνά αδυνατεί να γίνει αληθινά κατανοητή. Ο Irvin Yalom τονίζει πως η ψυχολογική ωριμότητα προκύπτει όταν το άτομο έρχεται σε επαφή με το υπαρξιακό του άγχος. Η αφθονία, αν λειτουργήσει ως προστατευτικό τείχος απέναντι στη δυσφορία, μπορεί να αποκόψει τον άνθρωπο από το υπαρξιακό του κέντρο. Ο Donald Winnicott υποστήριζε ότι η απογοήτευση, όταν βιώνεται σε ασφαλές περιβάλλον, είναι ουσιώδης για την ανάπτυξη της αληθινής εμπειρίας του εαυτού. Χωρίς αυτό το πέρασμα, η αφθονία μένει στην επιφάνεια χωρίς να γίνεται ιστορία.
Όταν η επάρκεια δεν μετατρέπεται σε εμπειρία
Υπάρχουν ζωές που μοιάζουν ιδανικές. Εκπαίδευση, φροντίδα, σταθερότητα, ευκαιρίες. Μια παιδική ηλικία χωρίς εμφανή τραύματα, ενήλικη ζωή με ασφάλεια και προοπτική. Και όμως, σε αυτό το φόντο πληρότητας, μπορεί να εγκατασταθεί ένα άυλο βάρος, μια σιωπηλή έλλειψη συγκίνησης.
Η ψυχή αδυνατεί να εμπλακεί, επειδή δεν χρειάστηκε να βιώσει εμπειρίες, να «ζυμωθεί» στην έλλειψη ή την ανάγκη. Όταν τίποτα δεν προκαλεί τριγμούς, τίποτα δεν ριζώνει. Ο Carl Rogers, πρωτοπόρος της προσωποκεντρικής θεραπείας, τονίζει ότι όταν μια εμπειρία μένει έξω από την αυτοαντίληψη, η σύνδεση με τον εαυτό χάνεται. Η ανάπτυξη δεν έρχεται μέσα από τη γνώση, αλλά μέσα από το βίωμα. Το «μου δόθηκε» δεν γίνεται «μου ανήκει», αν δεν περάσει από τη διαδικασία της εσωτερικής ενσωμάτωσης.
Advertisment
Όταν η αφθονία δεν περνά μέσα από προσωπική επεξεργασία, παραμένει εξωτερική εμπειρία, κάτι που έχουμε αλλά δεν το νιώθουμε δικό μας. Η καλοσύνη που δεν αναζητήθηκε, η σταθερότητα που δεν δοκιμάστηκε, οι ευκαιρίες που προσφέρθηκαν, δύσκολα ενσωματώνονται. Το άτομο δυσκολεύεται να τις μετατρέψει σε κομμάτι της προσωπικής του ιστορίας.
Το βάρος της κανονικότητας
Η επιφανειακή ισορροπία δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι όλα είναι τακτοποιημένα. Η κοινωνία ενισχύει την αφήγηση της ευτυχίας ως υποχρέωση: «Αφού δεν σου έλειψε τίποτα, γιατί θλίβεσαι;».
Η εσωτερική πίεση για διαρκή ευγνωμοσύνη —χωρίς αυθεντική επεξεργασία— οδηγεί σε σιωπηλή αποστασιοποίηση. Το άτομο χάνει την πρόσβαση στην εσωτερική του ζωή γιατί ποτέ δεν του δόθηκε η δυνατότητα να την εξερευνήσει.
Ένας νέος άνθρωπος που μεγάλωσε με σταθερότητα και υποστήριξη μπορεί να αισθάνεται άβολα να μιλήσει για την αίσθηση κενού, όταν γύρω του κυριαρχεί η αφήγηση της επιτυχίας. Το σχολείο, η οικογένεια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενισχύουν τη σύγκριση. Το ερώτημα «Τι σου λείπει;» γίνεται εργαλείο σιωπής.
Η Susan David, ψυχολόγος του Harvard, επισημαίνει ότι η επαφή με τα δύσκολα συναισθήματα είναι προϋπόθεση για την ψυχική ανθεκτικότητα. Όταν τα δυσάρεστα παραγκωνίζονται, και η ευαλωτότητα λογοκρίνεται, η ψυχή χάνει τη δυνατότητα να εξελιχθεί οργανικά. Το φαινομενικά “φυσιολογικό” κρύβει μέσα του υπαρξιακή μοναξιά.
Ο Gabor Maté προτείνει ότι ακόμη και η απουσία εξωτερικού τραύματος δεν σημαίνει εσωτερική ασφάλεια. Η μη επαφή με την αυθεντική επιθυμία και η απουσία εσωτερικής κατεύθυνσης μπορεί να οδηγήσει σε απομάκρυνση από τον ίδιο μας τον εαυτό – μια ζωή που μοιάζει λειτουργική αλλά δεν μας εμπεριέχει πραγματικά.
Από την επάρκεια στη μεταμόρφωση
Η ψυχική ενσωμάτωση ξεκινά με την αποδοχή ότι αυτό που λάβαμε, όσο πολύτιμο κι αν ήταν, δεν αρκεί αν δεν το βιώσουμε. Ο Viktor Frankl επισημαίνει ότι η ψυχική ολοκλήρωση προκύπτει από την παρουσία νοήματος. Το άτομο χρειάζεται εσωτερική εργασία για να μετασχηματίσει την αφθονία από υλικό ή συναισθηματικό δεδομένο σε υπαρξιακή αξία.
Η εσωτερική μεταμόρφωση απαιτεί εμπλοκή. Ένα δώρο βρίσκει τον σκοπό του όταν μοιράζεται. Η αφθονία μεταμορφώνεται σε εσωτερικό βίωμα όταν συναντά την προσφορά – όταν γίνεται μέρος μιας σχέσης, κι όχι μιας συλλογής. Όπως λέει ο David Whyte, «η ευγνωμοσύνη δεν είναι συναίσθημα αλλά πρακτική. Εκεί όπου στεκόμαστε πλήρως, ευχαριστώντας αυτό που ήδη υπάρχει, ξεκινά η ελευθερία.
Η εσωτερική κατοίκηση της αφθονίας
Η “μυστική λύπη” προκύπτει από απουσία προσωπικής εμπλοκής. Όταν τίποτα δεν απαιτήθηκε, τίποτα δεν διεκδικήθηκε, η ψυχή δυσκολεύεται να αναπτυχθεί.
Η εμβάθυνση ξεκινά όταν το άτομο αρχίσει να ρωτά: «Ποιο κομμάτι από όλα αυτά είναι αληθινά δικό μου;» Όπως λέει ο Thich Nhat Hanh, «μόνο η παρουσία μας στο εδώ και τώρα μάς επιτρέπει να αγγίξουμε τη ζωή βαθιά».
Η αληθινή αφθονία, μεταδίδεται, γίνεται διαθέσιμη στους άλλους, διαποτίζει τις σχέσεις, εμπλουτίζει τον χρόνο. Εκεί που κάποτε υπήρχε μόνο παραλαβή, τώρα υπάρχει συμμετοχή. Εκεί που όλα ήταν απλώς δοσμένα, τώρα είναι ζωντανά και επιλεγμένα.
Η μετάβαση από το «έχω» στο «μοιράζομαι» πολλαπλασιάζει. Ό,τι ζούμε με επίγνωση, μετατρέπεται σε παρουσία. Ό,τι προσφέρουμε με αυθεντικότητα, αποκτά ρίζες. Και μέσα από αυτές τις ρίζες, η αφθονία παύει να είναι φορτίο και γίνεται ευλογία.
Πηγές
- Carl Rogers, On Becoming a Person, Houghton Mifflin, 1961.
- Viktor Frankl, Man’s Search for Meaning, Beacon Press, 1946.
- Susan David, Emotional Agility, Avery, 2016.
- Gabor Maté, The Myth of Normal, Avery, 2022.
- Alain de Botton, Status Anxiety, Penguin, 2004.
- David Whyte, Consolations, Many Rivers Press, 2015.
- Thich Nhat Hanh, The Art of Living, HarperOne, 2017.
- Φωτεινή Τσαλίκογλου, Η Μελαγχολία του ΟΧΙ, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2017.
- Irvin Yalom, The Gift of Therapy, Harper Perennial, 2003.
- Donald Winnicott, Playing and Reality, Tavistock, 1971.
