Από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να στοχάζεται για τον εαυτό του, γεννήθηκε και το ερώτημα: τι σημαίνει να είσαι άνδρας, τι σημαίνει να είσαι γυναίκα; Οι κοινωνίες έχτισαν ρόλους, οι θρησκείες πρότειναν ορισμούς, οι φιλόσοφοι έδωσαν θεωρίες, η επιστήμη έφερε δεδομένα. Και όμως, ακόμα και σήμερα, η απορία παραμένει: υπάρχουν πραγματικά δύο «φύσεις» —μία ανδρική και μία γυναικεία— ή πρόκειται για έναν μύθο που επιμένει να αναπαράγεται;
Οι βιολογικές βάσεις
Είναι γεγονός ότι το σώμα του άνδρα και της γυναίκας δεν είναι ίδιο. Οι βασικές ορμόνες, οι αναπαραγωγικές λειτουργίες, η κατανομή μυϊκής μάζας, ακόμη και η λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος διαφέρουν.
Advertisment
- Ορμόνες: Η τεστοστερόνη συνδέεται με την ανάπτυξη μυών, την επιθετικότητα και την ανταγωνιστική συμπεριφορά, ενώ τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη επηρεάζουν τον κύκλο, τη διάθεση και την ευαισθησία σε στρες.
- Εγκέφαλος: Κάποιες έρευνες έχουν δείξει διαφορές στον τρόπο που ενεργοποιούνται οι περιοχές του εγκεφάλου σε άνδρες και γυναίκες, ειδικά σε θέματα συναισθηματικής επεξεργασίας. Ωστόσο, οι περισσότεροι νευροεπιστήμονες συμφωνούν σήμερα ότι αυτές οι διαφορές είναι μικρές και επικαλύπτονται σε μεγάλο βαθμό.
- Σώμα: Οι άνδρες κατά μέσο όρο έχουν περισσότερη μυϊκή δύναμη, ενώ οι γυναίκες μεγαλύτερη αντοχή σε ορισμένα επίπεδα πόνου και ισχυρότερο ανοσοποιητικό.
Ψυχολογικές τάσεις και οι «επικαλυπτόμενες καμπύλες»
Στην ψυχολογία, έχουν γίνει εκατοντάδες έρευνες για να εντοπιστούν οι διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα. Σε κάποιες πράγματι βρίσκουμε τάσεις:
- Οι γυναίκες συχνά εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα ενσυναίσθησης και μεγαλύτερη ικανότητα να αναγνωρίζουν συναισθήματα.
- Οι άνδρες, σε πολλές μελέτες, τείνουν να δείχνουν περισσότερη συστηματικότητα: ενδιαφέρον για αντικείμενα, δομές, μηχανισμούς.
- Στον τρόπο επικοινωνίας, οι γυναίκες χρησιμοποιούν περισσότερες εκφράσεις που δείχνουν σύνδεση («καταλαβαίνω», «συμφωνώ»), ενώ οι άνδρες συχνά μπαίνουν πιο άμεσα στην επίλυση προβλημάτων.
Όμως οι διαφορές είναι στατιστικοί μέσοι όροι. Αν δούμε τις καμπύλες κατανομής, δεν είναι δύο ξεχωριστά βουνά· είναι δύο λόφοι που επικαλύπτονται. Δηλαδή, οι ομοιότητες είναι πολύ περισσότερες από τις διαφορές, και υπάρχουν άνδρες με έντονη ενσυναίσθηση, όπως και γυναίκες με έντονη συστηματική σκέψη.
Ο ρόλος του πολιτισμού
Μεγάλο μέρος αυτών που αποκαλούμε «ανδρική» ή «γυναικεία» φύση είναι στην πραγματικότητα κοινωνικές προσδοκίες.
Advertisment
- Στα αγόρια δίνουν συχνά αυτοκινητάκια, στα κορίτσια κούκλες. Το παιχνίδι γίνεται μάθημα ρόλων.
- Στο σχολείο, η επιβράβευση για «καλή συμπεριφορά» στα κορίτσια συνδέεται με υπακοή και ηρεμία, ενώ στα αγόρια με πρωτοβουλία.
- Στην εργασία, επαγγέλματα που απαιτούν φροντίδα θεωρούνται «γυναικεία», ενώ εκείνα που απαιτούν ηγεσία «ανδρικά».
Αυτές οι κοινωνικές δομές δεν είναι απλώς φόντο· γίνονται αυτοεκπληρούμενες προφητείες. Το παιδί μαθαίνει τι «πρέπει» να κάνει το φύλο του και αρχίζει να το ζει σαν φυσική κλίση.
Οι μύθοι που κουβαλάμε
Μερικά στερεότυπα είναι τόσο βαθιά ριζωμένα που μοιάζουν αυτονόητα:
- «Οι άνδρες δεν κλαίνε.»
- «Οι γυναίκες είναι πιο συναισθηματικές.»
- «Οι άνδρες είναι καλύτεροι στα μαθηματικά.»
- «Οι γυναίκες είναι γεννημένες για φροντίδα.»
Όμως, η επιστήμη διαψεύδει την απόλυτη ισχύ αυτών των φράσεων. Το συναίσθημα δεν είναι «γυναικείο». Είναι ανθρώπινο. Το ότι οι άνδρες έμαθαν να το κρύβουν, δεν σημαίνει ότι δεν το έχουν. Και το ότι οι γυναίκες ενθαρρύνονται να αναλάβουν φροντίδα, δεν σημαίνει ότι είναι γενετικά προδιατεθειμένες να το κάνουν καλύτερα.
Σχέσεις και διαφορές
Πολλά ζευγάρια μπαίνουν σε μια σχέση με προσδοκίες που δεν προέρχονται από τον ίδιο τους τον εαυτό, αλλά από τα στερεότυπα. Ο άνδρας «πρέπει» να είναι ο δυνατός, η γυναίκα «πρέπει» να είναι η φροντιστική. Κι έτσι δημιουργείται μια τεχνητή ισορροπία που συχνά πνίγει και τους δύο.
Αυτές οι προσδοκίες δεν είναι αθώες. Καθορίζουν τον τρόπο που μοιράζονται οι ευθύνες μέσα στο σπίτι, το πώς αντιλαμβάνονται τη γονεϊκότητα, ακόμη και το πώς χειρίζονται τις συγκρούσεις. Για παράδειγμα, εάν ο άνδρας πιστεύει ότι πρέπει πάντα να κρατά τον έλεγχο και η γυναίκα ότι πρέπει να αποφεύγει τη σύγκρουση, τότε τα προβλήματα δεν λύνονται αλλά σκεπάζονται. Αντίθετα, όταν και οι δύο αναγνωρίζουν ότι μπορούν να δείξουν ευαλωτότητα, να ζητήσουν βοήθεια ή να ηγηθούν ανάλογα με την περίσταση, η σχέση αποκτά ελαστικότητα και αντοχή.
Η έρευνα του John Gottman δείχνει ότι οι πιο υγιείς σχέσεις είναι αυτές όπου υπάρχει αμοιβαίος σεβασμός και ευελιξία στους ρόλους. Δεν είναι πρόβλημα να αναλαμβάνει κάποιος πιο συχνά την πρωτοβουλία ή να δείχνει περισσότερη φροντίδα· πρόβλημα γίνεται όταν αυτό θεωρείται υποχρεωτικό με βάση το φύλο. Η πραγματική ισορροπία βρίσκεται στη δυνατότητα εναλλαγής: σήμερα μπορείς να στηρίξεις εσύ, αύριο εγώ. Σήμερα παίρνω εγώ την ευθύνη, αύριο παίρνεις εσύ.
Οι διαφορές φύλου συχνά λειτουργούν σαν αφορμή για συγκρούσεις, αλλά μπορούν και να γίνουν πηγή συμπληρωματικότητας. Αυτό συμβαίνει μόνο όταν τις αναγνωρίζουμε χωρίς να τις μεγαλοποιούμε. Να καταλάβω ότι μπορεί να εκφράζεσαι διαφορετικά από μένα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η δική σου φωνή έχει λιγότερη αξία. Να αποδεχτώ ότι η διαφορετική οπτική δεν είναι απειλή, αλλά πρόσκληση για διάλογο.
Όταν οι άνθρωποι αποδεχτούν ότι δεν υπάρχει μία και μοναδική «ανδρική» ή «γυναικεία» φύση, αλλά χιλιάδες εκδοχές ανθρώπινης εμπειρίας, τότε η σχέση γίνεται πιο ελεύθερη. Δεν είναι ρόλος, δεν είναι να παίξουμε έναν χαρακτήρα, αλλά είναι να μείνουμε ο εαυτός μας. Και εκεί αρχίζει η αληθινή οικειότητα: όταν δύο διαφορετικοί κόσμοι συναντιούνται χωρίς φόβο, με περιέργεια και σεβασμό.
Υπάρχει τελικά ανδρική και γυναικεία φύση;
Η απάντηση δεν χωράει σε ένα απλό «ναι» ή «όχι». Υπάρχουν διαφορές που προκύπτουν από τη βιολογία, αλλά αυτές είναι μόνο το υπόβαθρο. Πάνω τους χτίζονται στρώματα κοινωνικών προσδοκιών, οικογενειακής ανατροφής, πολιτισμικών αφηγήσεων. Και τελικά, η εμπειρία κάθε ανθρώπου είναι μοναδική.
Αν μιλάμε για «ανδρική» και «γυναικεία» φύση με όρους απόλυτους, χάνουμε την πολυπλοκότητα. Αντί να βλέπουμε το πρόσωπο που έχουμε απέναντί μας, προβάλλουμε πάνω του μια συλλογή στερεοτύπων. Έτσι, η σχέση δεν γίνεται συνάντηση ανθρώπων, αλλά αναπαράσταση ρόλων.
Ίσως χρειάζεται να σκεφτούμε διαφορετικά. Να αναγνωρίσουμε ότι η φύση δίνει μόνο το πλαίσιο, αλλά η ζωή γράφει το σενάριο. Ο καθένας κουβαλά μια προσωπική ιστορία αλλαγών, εμπειριών, επιλογών. Και αυτή η ιστορία είναι πιο ισχυρή από οποιαδήποτε γενίκευση για το φύλο.
Όταν αποδεχτούμε ότι δεν υπάρχει μία σταθερή «ανδρική» ή «γυναικεία» ουσία, μπορούμε να απελευθερώσουμε και τον εαυτό μας και τον άλλον. Μπορούμε να χτίσουμε σχέσεις όχι πάνω στο τι «πρέπει» να είναι κάποιος, αλλά πάνω στο ποιος πραγματικά είναι.
Στο τέλος, η ερώτηση δεν είναι «ποια είναι η φύση των φύλων;» αλλά «πώς επιλέγουμε να συναντιόμαστε ως άνθρωποι;». Εκεί βρίσκεται και η αλήθεια και η πρόκληση.
Πηγές και έμπνευση
- Cordelia Fine, Delusions of Gender
- Gina Rippon, The Gendered Brain
- John Gottman, The Seven Principles for Making Marriage Work
- Simon Baron-Cohen, The Essential Difference
- Erich Fromm, The Art of Loving
