Σχεδόν δέκα χρόνια από την ημέρα που διεξήχθη στην Ελλάδα το δημοψήφισμα του 2015, η γυναίκα που στιγμάτισε εκείνη την περίοδο, η πρώην καγκελάριος της Γερμανίας Ανγκελα Μέρκελ, βρέθηκε στην Ελλάδα για μια ζωντανή συζήτηση με τον διευθυντή της «Κ», Αλέξη Παπαχελά.
Στην κατάμεστη αίθουσα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, για μιάμιση ώρα δεν ακουγόταν τίποτα –με την εξαίρεση ορισμένων στιγμών με γέλια και δυνατά χειροκροτήματα–, πέρα από τις φωνές των δύο ομιλητών. Από την περίοδο της κρίσης, τις συνομιλίες με τους πρώην Ελληνες πρωθυπουργούς και το πιο «αιφνιδιαστικό» τηλεφώνημα της πολιτικής καριέρας της, μέχρι τη σχέση της με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, η κ. Μέρκελ, μιλώντας στα γερμανικά, απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις με ειλικρίνεια.
Η συζήτησή τους ξεκίνησε από την ελευθερία, τον ομώνυμο τίτλο του αυτοβιογραφικού βιβλίου της που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, τον περασμένο Νοέμβριο. «Η Ελλάδα ήταν ελευθερία για μένα, ήξερα από την Ιστορία ότι ήταν το λίκνο της Δημοκρατίας», ανέφερε σχετικά με τα παιδικά χρόνια της, όταν ζούσε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας και έκανε διακοπές στη Βουλγαρία. «Ανέβαινα στα βουνά Πιρίν και από εκεί έβλεπα την Ελλάδα», σημείωσε, «και φανταζόμουν τι ωραία θα ήταν να έπινα λίγο ελληνικό κρασί, και να πάω πιο πέρα, στη θάλασσα».
Τα «δύσκολα χρόνια»
Το πρώτο πράγμα που ανέφερε σχετικά με τα «δύσκολα χρόνια» της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων ήταν ότι «κάπου καταφέραμε να μείνουμε μαζί». Το ότι η Ελλάδα αντιμετώπιζε σημαντικό πρόβλημα δήλωσε πως το αντιλήφθηκε «αρκετά αργά», προς τα τέλη του 2009, τις αρχές του 2010. Λίγο αργότερα της είπαν πως «η Ελλάδα χρειάζεται χρήματα». «Είπα ότι εννοείται να βοηθήσω, ωστόσο δεν μπορώ απλά να δώσω χρήματα στην Ελλάδα», θυμάται, λόγω της ρήτρας μη διάσωσης στο κοινό νόμισμα του ευρώ.
Ρώτησε τον τότε Ελληνα πρωθυπουργό, «εσύ τι θέλεις;» κι εκείνος ουσιαστικά της απάντησε ότι δεν ήθελε τίποτα. «Ξαφνικά ήμουν εγώ η κακιά», τόνισε χθες, «γιατί δεν είπα “ναι, θα σας δώσω χρήματα”». Αλλά αυτό που μπορούσε να προσυπογράψει ήταν μια από τις προτάσεις του Χέρμαν βαν Ρομπέι, κατά την οποία τα κράτη-μέλη είχαν κοινή ευθύνη για τη σταθερότητα του ευρώ, και άρα έπρεπε να στηρίξουν την Ελλάδα.
Κατά τη διάρκεια της χθεσινής συζήτησης, η κ. Μέρκελ επανέλαβε πολλές φορές ότι το σενάριο του Grexit, της εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ, για εκείνη δεν ήταν θεμιτό και ότι αυτό που επ’ ουδενί δεν ήθελε ήταν οι Ευρωπαίοι εταίροι να «διώξουν» τη χώρα από την Ευρωζώνη. Αλλο αν οι ίδιοι οι Ελληνες πολίτες αποφάσιζαν μια τέτοια έξοδο.
Σχετικά με το προταθέν ελληνικό δημοψήφισμα του 2011, θυμάται πως τόσο εκείνη όσο και ο τότε Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, αλλά και ο τότε πρόεδρος της Κομισιόν Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο ήταν απόλυτα αντίθετοι στη συγκεκριμένη πρόταση. «Γιατί», εξηγεί, «γνωρίζαμε ότι αν έλεγε “όχι” ο ελληνικός λαός, θα είχαμε τεράστιο πρόβλημα».
Το βράδυ του ’15
Εκείνο το δημοψήφισμα όμως, εκείνη τη συζήτηση στις Κάννες, η Ανγκελα Μέρκελ σχεδόν δεν τη θυμάται. Δεν θα μπορούσε να είναι πιο διαφορετική η διήγησή της για το καλοκαιρινό βράδυ του 2015, όταν ο τότε Ελληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας ανακοίνωσε τηλεφωνικά σε εκείνη και στον τότε πρόεδρο της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ πως είχε αποφασίσει να διεξαχθεί δημοψήφισμα στη χώρα.
«Ηταν το πιο αιφνιδιαστικό τηλεφώνημα που είχα σε ολόκληρη την πολιτική μου καριέρα, κι ένα από τα πιο σιωπηλά που είχα ποτέ», δήλωσε χθες. Ολη την προηγούμενη νύχτα διαπραγματεύονταν. «Δεν έχεις να πεις κάτι;», ρώτησε τον Αλέξη Τσίπρα. Δεν ήθελε. «Πήγα στον Ολαντ και είπα “δεν θέλει να πει τίποτα, περίεργο”», θυμάται τώρα η κ. Μέρκελ. Ο Ελληνας πρωθυπουργός εντέλει ανέφερε πως θα επέστρεφε στη χώρα για να μιλήσει με την κυβέρνησή του και το κόμμα. «Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα;» ρώτησε εκείνη. «Δεν το γνωρίζω», της αποκρίθηκε.
Το επόμενο βράδυ τούς είπε για το δημοψήφισμα, λίγο πριν το ανακοινώσει στον ελληνικό λαό. «Και ποια θα είναι η σύσταση του κόμματος, της κυβέρνησης;», αναρωτήθηκε τηλεφωνικά η Μέρκελ. «Μα φυσικά», απάντησε ο Αλέξης Τσίπρας, «να ψηφίσουν “όχι”». «Εκεί», σημείωσε η ίδια χθες, «έμεινα άφωνη». Οταν αποχώρησε από το τηλεφώνημα για να κάνει το διάγγελμα, τις πρώτες πρωινές ώρες της 27ης Ιουνίου 2015, ο Φρανσουά Ολάντ ρώτησε την κ. Μέρκελ: «Και τώρα;».
«Ηταν το πιο αιφνιδιαστικό τηλεφώνημα που είχα σε ολόκληρη την πολιτική μου καριέρα», δήλωσε αναφορικά με την ανακοίνωση του Αλέξη Τσίπρα για το δημοψήφισμα.
Παρ’ όλα αυτά, όπως και στο βιβλίο της έτσι και χθες η κ. Μέρκελ δεν έκρυψε τη συμπάθειά της για τον Αλέξη Τσίπρα, τονίζοντας πως δεν ήταν αναμενόμενη. «Η πολιτική μας κοσμοθεωρία και αντίληψη είναι τελείως διαφορετική», δήλωσε, όμως σεβόταν ο ένας τον άλλον, όπως και κάθε άλλον εκλεγμένο αρχηγό κυβέρνησης. Διστακτικά –«ψηλαφώντας», είπε– ήρθε ο ένας λίγο πιο κοντά στον άλλον, γιατί άκουγαν ο ένας τον άλλον. Γιατί, συμπλήρωσε, η τέχνη στην πολιτική είναι όταν έχεις δύο θέσεις αντίθετες, να αναπτύξει κανείς μια θέση κοινή. Κι ύστερα χαρακτήρισε «εντυπωσιακό» το ότι, πολύ γρήγορα μετά το δημοψήφισμα και ό,τι το ακολούθησε, στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015 το αποτέλεσμα για τον Αλέξη Τσίπρα ήταν θετικό.
Διαφωνίες και πίεση
Για την πρότερη περίοδο της κρίσης σχολίασε κι άλλα. Τις διαφωνίες της με τον τότε Αμερικανό πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα, όταν ένιωθε πως εκείνος δεν καταλάβαινε τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και την ανεξαρτησία των κρατών-μελών της Ευρωζώνης. Την πίεση που της ασκείτο – τόσο έντονη που η Ανγκελα Μέρκελ, η ισχυρή πολιτικός της Γερμανίας και της Ευρώπης, έκλαψε στο Καμπ Ντέιβιντ. Οταν της έλεγαν ότι είναι «τελείως τρελή αν επιμένει για κούρεμα» – «η Ελλάδα έχει τέτοια αίγλη στις χρηματοπιστωτικές αγορές που δεν το συζητάει κανείς πια», σημείωσε. Για το «θα σας βοηθήσουμε, whatever it takes» πρόγραμμα που εντέλει δημιούργησε ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι.
«Ημασταν όλοι πραγματικά ανακουφισμένοι που τον Ιούλιο (σ.σ. του 2015) βρέθηκε λύση», δήλωσε χθες, αλλά όχι μόνο λόγω της Ευρωζώνης. «Τον Αύγουστο είχαμε 10.000 πρόσφυγες την ημέρα που περνούσαν μέσα από την Ελλάδα», είπε, τονίζοντας πως αν δεν είχε λυθεί το ζήτημα των μνημονίων, τα πράγματα θα ήταν ακόμη χειρότερα καθώς, ένα μήνα αργότερα, ήρθε το προσφυγικό. «Οταν τα πράγματα είναι χάλια», υπογράμμισε, «μπορούν πάντα να γίνουν πιο χάλια».
Οταν η εκδήλωση ολοκληρώθηκε, η πρώην καγκελάριος χαιρέτησε το κοινό μιας χώρας, που πριν από μία δεκαετία βρέθηκε στη δίνη της κρίσης, χαμογελαστή, και λίγο συγκινημένη.
Θεωρεί πως έπραξε σωστά όταν επισκέφτηκε τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για συνεργασία με την Τουρκία ως λύση στο προσφυγικό. «Η πολιτική είναι ρεαλπολιτίκ – ήμουν υποχρεωμένη να μιλήσω μαζί του», τόνισε χθες η Ανγκελα Μέρκελ.
Με τον Βλαντιμίρ Πούτιν τώρα δεν έχει καμία σχέση. Κι ενώ υπογράμμισε πως δεν είναι εφικτό να μην υπάρχει γεωπολιτική σχέση με τη Ρωσία –«δεν θα εξαφανιστεί από τον χάρτη και είναι η μεγαλύτερη πυρηνική δύναμη», είπε–, μετά την εισβολή της στην Ουκρανία τα θεμέλια αυτής της σχέσης καταστράφηκαν. «Μπήκαμε σε μια νέα εποχή, δεν πρέπει να στρουθοκαμηλίζουμε», σημείωσε.
Μία από τις μεγαλύτερες προσωπικές διαφωνίες της με τον Ρώσο πρόεδρο έγκειται στο ποιο ήταν το χειρότερο γεγονός του 20ού αιώνα. Για την Ανγκελα Μέρκελ αυτό ήταν ο εθνικοσοσιαλισμός και οι ναζί. «Για εκείνον ήταν η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης – για εμένα το ότι τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν ευχάριστο».
Οσον αφορά τον Ντόναλντ Τραμπ, είναι ένας άνθρωπος που πάντα σκεφτόταν κάτι για να τραβήξει πάνω του την προσοχή. Αναφορικά με τους δασμούς των ΗΠΑ, θεωρεί πως «αν εμείς οι Ευρωπαίοι μπορέσουμε να μην τρομάξουμε όταν μας βάλει δασμούς, και να επιβάλουμε κι εμείς δικούς μας», ακόμη και η Αμερική θα αντιληφθεί πως δεν μπορεί να ζήσει μόνη της. «Είμαστε οντότητα και ισχυρή οντότητα – ας μην υποτιμούμε τη θέση μας απέναντι στον Τραμπ. Είμαστε μέλη της Ε.Ε. και κάνουμε συμβιβασμούς γιατί πιστεύουμε ότι από κοινού θα έχουμε καλύτερο συμφέρον».
Το μήνυμα
Επιστρέφει ξανά και ξανά στην έννοια της ενότητας. Οταν ο Αλέξης Παπαχελάς τη ρωτάει τι θα έλεγε στον μέσο Ελληνα, απαντάει πάλι με αυτόν τον γνώμονα. «Θα έλεγα “αφήστε να κοιτάξουμε από κοινού το μέλλον”. Σε κάθε πολίτη θα έλεγα ότι “πιστεύω πως μπορείτε να λύσετε τα προβλήματα σας”». Δεν θα ζητούσε συγγνώμη. «Θα έλεγα καταφέραμε πολλά, δεν μπορώ να φανταστώ την Ε.Ε. χωρίς την Ελλάδα». Τόνισε πως, την εποχή της κρίσης, την εντυπωσίασε η αντοχή και η ανθεκτικότητα της ελληνικής κοινωνίας. Αναρωτήθηκε αν οι Γερμανοί θα άντεχαν. «Είστε ένας ωραίος και ισχυρός λαός από τον οποίο θα μπορούσαμε να μάθουμε πολλά», είπε. Νωρίτερα κατά τη διάρκεια της συζήτησης είχε αναφέρει πως γνωρίζει ότι πολύς κόσμος στην Ελλάδα τη μισούσε.
Οταν η εκδήλωση, την οποία προλόγισε η δημοσιογράφος της «Κ» Μαργαρίτα Πουρνάρα, ολοκληρώνεται, το κοινό που γέμισε χθες την Εθνική Λυρική Σκηνή χειροκροτεί δυνατά. Η Ανγκελα Μέρκελ κοντοστέκεται όρθια. Δεν βιάζεται να φύγει από τη σκηνή. Χαιρετά το κοινό μιας χώρας, που πριν από μία δεκαετία βρέθηκε στη δίνη της κρίσης, χαμογελαστή, και ίσως λιγάκι συγκινημένη.
Πρωινό με τον πρωθυπουργό
Η παρουσία της Ανγκελα Μέρκελ στην Ελλάδα για να παρουσιάσει την αυτοβιογραφία της με τίτλο «Ελευθερία», με οικοδέσποινα την «Καθημερινή», αναμένεται να συνοδευτεί από τετ α τετ συνάντηση σήμερα το πρωί με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη. Η συνάντηση είχε προγραμματιστεί μέρες πριν, καθώς η πρώην καγκελάριος είχε εκφράσει την επιθυμία η μόνη τετ α τετ συνάντηση που θα είχε τις λίγες ώρες που θα έμενε στην Ελλάδα να είναι με τον κ. Μητσοτάκη.
Χθες το βράδυ η καγκελάριος συνέφαγε σε στενό κύκλο στο τραπέζι που της παρέθεσε η «Καθημερινή» στο Μουσείο Λαλαούνη. Στο τραπέζι παρεκάθισαν, μεταξύ άλλων, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κωστής Χατζηδάκης, ο Αλέξης Τσίπρας, ο Παναγιώτης Πικραμμένος, ο Ευάγγελος Βενιζέλος και επιχειρηματίες.
