Απορρύπανση του ιστορικού κτηρίου «Κονοφάγος» στο Λαύριο – Από τα πρώτα έργα περιβαλλοντικής προστασίας στην Ελλάδα

Tο έργο απορρύπανσης – αποκατάστασης του κτιρίου «Κονοφάγος», στο Λαύριο είναι γεγονός. Το σημαντικό αυτό έργο του ΕΜΠ χαρακτηρίζεται από μοναδικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς κατά το παρελθόν έσωσε μια ολόκληρη πόλη και στο σήμερα, συγκέντρωσε το ενδιαφέρον της κεντρικής και περιφερειακής διοίκησης, της επιστημονικής κοινότητας και, κυρίως, των κατοίκων της Λαυρεωτικής και των τοπικών φορέων – επιστημονικών, εργατικών και πολιτιστικών.

Η ιστορία του κτηρίου συνδέεται με τη μεγάλη μεταλλευτική παράδοση της περιοχής. Τον 19ο αιώνα, ο Ιταλός μεταλλειολόγος Ιωάννης Βαπτιστής Σερπιέρι (Jean Baptiste Serpieri, 1832-1897) ίδρυσε τη Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου (ΓΕΜΛ), αναζωογονώντας τη μεταλλευτική δραστηριότητα και φέρνοντας περίοδο άνθησης.

Ο αρχιμηχανικός της ΓΕΜΛ, Κωνσταντίνος Κονοφάγος, παρατηρώντας σοβαρά προβλήματα υγείας στους εργάτες, απέδωσε τις ασθένειες στην έκθεση σε τοξικούς ρύπους και σχεδίασε ένα πρωτοποριακό για την εποχή κτήριο-φίλτρο καπναερίων, το οποίο συγκρατούσε τις επικίνδυνες ουσίες μέσω ειδικών σήραγγων και πάνινων φίλτρων. Το έργο αυτό θεωρείται ένα από τα πρώτα έργα περιβαλλοντικής προστασίας στην Ελλάδα, πρωτοπόρο εγχείρημα τεχνικής παρέμβασης, μοναδικό ίσως για τα παγκόσμια δεδομένα. 

Μετά το κλείσιμο της εταιρείας το 1982, το βιομηχανικό συγκρότημα πέρασε στην ιδιοκτησία του υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο ανέθεσε στο ΕΜΠ την αποκατάσταση και επαναλειτουργία του ως Τεχνολογικό και Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου τη δεκαετία του 1990. Ανάμεσα στα ιστορικά κτήρια, το «Κονοφάγος» αποτελούσε πλέον μια περιβαλλοντική ωρολογιακή βόμβα, λόγω των μεγάλων ποσοτήτων αρσενικού που περιείχε.

Η απορρύπανση και αποκατάστασή του αποτέλεσε ένα εξαιρετικά σύνθετο και μοναδικό έργο διεθνώς, που απαιτούσε καινοτόμες τεχνολογικές λύσεις και τη συνεργασία πολλών επιστημόνων του ΕΜΠ. Παράλληλα με την εξυγίανση, το κτήριο ενισχύθηκε και αποκαταστάθηκε οικοδομικά, εντασσόμενο στο σύνολο των διατηρημένων ιστορικών κτηρίων της πρώην ΓΕΜΛ. Το έργο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Επιχειρησιακού Προγράμματος ΕΠΑνΕΚ 2014-2020 του ΕΣΠΑ.

Ο πρύτανης του ΕΜΠ, Ι. Κ. Χατζηγεωργίου, κατά την παρουσίαση του έργου, αναφέρθηκε στη σημασία, τη διεθνή καινοτομία αλλά και την πολυπλοκότητα του προβλήματος, επισημαίνοντας, μεταξύ άλλων: «Το ΕΜΠ και η ΕΑΔΙΠ/ΕΜΠ δεν θα μπορούσαν να μην αναλάβουν την επιστημονική πρόκληση, δεδομένης μάλιστα της ευαισθησίας που διακατέχει όλη την κοινότητα του Πολυτεχνείου διαχρονικά, για κοινωνική προσφορά με επίκεντρο τον άνθρωπο και τις τοπικές κοινωνίες. Στο ΕΜΠ οι δάσκαλοί μας, μας ενέπνευσαν και μας γαλούχησαν με τα μοναδικά ιδανικά της ανιδιοτελούς παροχής υπηρεσίας με κοινωνικό αντίκτυπο. Αυτή είναι η παράδοση και η κληρονομιά μας την οποία όλοι εμείς οι άνθρωποι του Πολυτεχνείου υπηρετούμε με συνέπεια».

Την κεντρική ομιλία της σχτικής εκδήλωσης έκανε ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος της ΕΑΔΙΠ-ΕΜΠ (ΤΠΠΛ) και Επιστημονικός Υπεύθυνος για το Πρόγραμμα Εξυγίανσης του ΤΠΠΛ ,  Δημήτρης Καλιαμπάκος. Ξεκίνησε από το βαρύ τίμημα που πλήρωσε η πόλη του Λαυρίου, την περιβαλλοντική ρύπανση και τις επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων, λόγω του γεγονότος ότι βρέθηκε στην πρωτοπορία της βιομηχανικής επανάστασης.

Αναφέρθηκε στον μακρύ δρόμο που μεθοδικά, αλλά και επίμονα, ακολούθησε το ΕΜΠ και η Σχολή των Μεταλλειολόγων Μεταλλουργών Μηχανικών για την αντιμετώπιση του οξύτατου περιβαλλοντικού προβλήματος των πρώην χώρων της «Γαλλικής» στους οποίους σήμερα βρίσκεται το ΤΠΠΛ. «Η απομάκρυνση όλων των ρυπασμένων εδαφών, ο εγκλωβισμός τους σε ένα “ξηρό τάφο” (dry tomb) και η κατασκευή του πρωτοπόρου διεθνώς Υπόγειου Χώρου Διάθεσης Επικίνδυνων Αποβλήτων προετοίμασε τον δρόμο για την τελευταία μεγάλη μάχη, την εξυγίανση του κτιρίου-φίλτρου Κονοφάγου» είπε ο ομιλητής, αφιερώνοντας την υπερεικοσαετή προσπάθεια που έσωσε τη πόλη του Λαυρίου, στους μεταλλωρύχους, «αυτούς τους “ανθρώπους-θεριά” που σε ασύλληπτα δύσκολες συνθήκες ανέστησαν τα παιδιά τους και γέννησαν αυτήν την πόλη». 

Οι ομιλητές εξέφρασαν την ευγνωμοσύνη τους προς το ΕΜΠ και τα στελέχη του, υπογραμμίζοντας ότι η επιτυχής ολοκλήρωση του έργου αποτελεί καρπό της συνεργασίας δεκάδων μελών της πολυτεχνειακής κοινότητας και συνέχεια της μακράς παράδοσης ανιδιοτελούς κοινωνικής προσφοράς του ιδρύματος προς την κοινωνία και τη χώρα.

Η παρουσίαση του έργου εντάχθηκε στα δρώμενα του 2ου Φεστιβάλ του Τεχνολογικού και Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου και έλαβε χώρα στην αίθουσα του Μηχανουργείου-Κ. Παναγόπουλος και πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 11/10/2025, στις εγκαταστάσεις του Τεχνολογικού και Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου του ΕΜΠ.

Την εκδήλωση τίμησε με την παρουσία του ο Μητροπολίτης Λαυρεωτικής και Μεσογαίας Νικόλαος. Απηύθυναν χαιρετισμό ο δήμαρχος Λαυρεωτικής κ. Δ. Λουκάς, ο υφυπουργός Υγείας κ. Μ. Θεμιστοκλέους, οι βουλευτές υπολοίπου Αττικής κ.κ. Μ. Βορίδης και Β. Οικονόμου και ο πρώην αντιπρύτανης και μέλος του ΣΔ του ΕΜΠ, Ε. Σαπουντζάκης, ο οποίος είχε υπογράψει τη σύμβαση εκτέλεσης του έργου. Χαιρετισμό στην εκδήλωση απέστειλαν επίσης οι βουλευτές Ντόρα Μπακογιάννη και Α. Συρίγος. Παραβρέθηκαν, επίσης, ο πρώην πρύτανης ΕΜΠ Ι. Γκόλιας, ο εκπρόσωπος του Συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας του Πρωθυπουργού Χ. Μηνάγιας, το μέλος του ΣΔ του ΕΜΠ Σ. Θεοδωρίδης, οι αντιπρυτάνεις του ΕΜΠ Π. Ψαρράκος, Ε. Βαρβαρίγος και Α. Ζήσης, ο πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Λαυρίου-Αν. Αττικής κ. Δ. Μέντης, νομαρχιακοί σύμβουλοι, δημοτικοί σύμβουλοι, εκπρόσωποι τοπικών συλλόγων, και πλήθος κόσμου.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

Πηγή φωτογραφίας: ΕΜΠ