Στην εποχή της προεδρίας Τραμπ έχουν ήδη προκύψει δύο σημαντικές διαφοροποιήσεις σε σχέση με το μεταπολεμικό και μεταψυχροπολεμικό σκηνικό.
Πρώτον, η διασάλευση της διεθνούς τάξης πραγμάτων, όχι αυτή τη φορά με ευθύνη δυνάμεων που αντιστρατεύονται τη Δύση αλλά με υπαιτιότητα των ίδιων των Αμερικανών, καθότι η ηγεσία τους θεωρεί ότι η… παλαιά κατάσταση εξυπηρετούσε τα συμφέροντα συμμάχων και αντιπάλων, αλλά υπονόμευε τα αμερικανικά.
Δεύτερον, η εν τοις πράγμασι κατάργηση της συλλογικής άμυνας και ασφάλειας υπό την ομπρέλα του ΝΑΤΟ και η ανάγκη δημιουργίας μιας νέας αρχιτεκτονικής, χωρίς τις ΗΠΑ απαραίτητα σε ηγετικό ρόλο. Σε αυτό το νέο περιβάλλον, στα διάφορα διαπραγματευτικά τραπέζια στα οποία πρόκειται να ληφθούν αποφάσεις, η Τουρκία έχει στρογγυλοκαθίσει.
Οι τέσσερις κυριότεροι κύκλοι διαπραγμάτευσης αυτή τη στιγμή είναι για την Ουκρανία, για τις μελλοντικές σχέσεις της διαιρεμένης Δύσης με τη Ρωσία, τις αντίστοιχες ανάμεσα σε Ε.Ε. και ΗΠΑ, καθώς και το νέο σύστημα ασφαλείας της Γηραιάς Ηπείρου και των γειτονικών της περιοχών.
Παραπλεύρως, ταυτόχρονα θα διεξαχθούν συνομιλίες για τη Μέση Ανατολή, το μεταναστευτικό και την ενέργεια, που είναι πολύ ψηλά στην ατζέντα Τραμπ, ενώ στο μεσοδιάστημα θα κριθούν και εμπορικά ζητήματα, ιδίως αναφορικά με την επιβολή δασμών. Προφανώς, μια τέτοια απόφαση εις βάρος της Ε.Ε. από μεριάς Λευκού Οίκου θα διαταράξει περαιτέρω τις κλονιζόμενες σχέσεις με τους Ευρωπαίους εταίρους.
Φαίνεται πάντως πως η πρόκληση της Κίνας, που αποτελεί τη μεγάλη προτεραιότητα της αμερικανικής διοίκησης, θα αντιμετωπιστεί, αφού πρώτα έχουν μερικώς διευθετηθεί οι προαναφερθείσες εκκρεμότητες και η Ουάσιγκτον έχει ενδυναμωθεί απέναντι στο Πεκίνο, με την προσδοκία ότι το τελευταίο θα έχει αποδυναμωθεί εν τω μεταξύ, χάρη στις ενέργειες της πρώτης.
Η Τουρκία, προβάλλοντας τη στρατιωτική της ισχύ τόσο σε επίπεδο αριθμών, καθότι αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη νατοϊκή δύναμη, όσο και εξαιτίας της διαρκώς ενισχυόμενης εγχώριας αμυντικής της βιομηχανίας, διεκδικεί πρωταγωνιστικό ρόλο στους υπό διαμόρφωση ευρωπαϊκούς (και όχι μόνο) μηχανισμούς ασφαλείας.
Εχει το πλεονέκτημα της εύκολης και άμεσης αποστολής στρατιωτικών δυνάμεων σχεδόν όπου και όποτε της ζητηθεί, ενώ βρίσκεται ή έχει βρεθεί πρόσφατα σε πολεμικά μέτωπα, είτε με τακτικό στρατό είτε κυρίως με μισθοφόρους.
Διατηρεί αξιοπρόσεκτη στρατιωτική παρουσία σε κρίσιμα μέρη της αφρικανικής ηπείρου, εμπλέκεται στη Μέση Ανατολή και στον Καύκασο και προσπαθεί να εξαργυρώσει την ουδετερότητά της στο ζήτημα της Ουκρανίας, αλλά και την ανάπτυξη πολύ καλών διαπροσωπικών σχέσεων του προέδρου Ερντογάν τόσο με τον Πούτιν όσο και με τον Ζελένσκι.
Εχει επιχειρήσει, όχι πάντα με επιτυχία, να διαμεσολαβήσει ανάμεσα σε Μόσχα και Κίεβο, είχε πάντως καταφέρει την αποδέσμευση σιτηρών σε μια κρίσιμη στιγμή για την αγορά τροφίμων και ζωοτροφών και προτίθεται να φιλοξενήσει μία σύνοδο κορυφής είτε ανάμεσα σε Ρωσία και Ουκρανία είτε μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ, αν και οι τελευταίες ξεκάθαρα προτιμούν αυτόν τον ρόλο να τον αναθέσουν στη Σαουδική Αραβία.
Είναι επομένως κρίσιμο για την Αγκυρα αν ο πρόεδρος Τραμπ επιδιώξει τη γεφύρωση των διαφορών της με Τελ Αβίβ και Ριάντ, προκειμένου οι τρεις αυτές χώρες να αποτελέσουν τους τοποτηρητές στην ευρύτερη Μέση Ανατολή ή αν κληθεί να διαλέξει και τελικά προτιμήσει Ισραήλ και Σαουδική Αραβία, καθότι η σύμπλευση των δύο εξυπηρετεί αποτελεσματικότερα τα αμερικανικά συμφέροντα, αλλά και την ανάσχεση του Ιράν.
Σ’ αυτές τις σύνθετες εξισώσεις η Τουρκία έχει το πλεονέκτημα της μη ευθυγράμμισης με τον προκάτοχο και μισητό αντίπαλο του Τραμπ, ενώ η διατήρηση λειτουργικών σχέσεων με τη Ρωσία, πλέον όχι μόνο δεν της κοστίζει, αλλά προσμετράται στα θετικά της και ενδεχομένως να χρειαστεί να αξιοποιηθεί όχι από τους Αμερικανούς, οι οποίοι έχουν απευθείας επαφές με τη Μόσχα, αλλά από τους Ευρωπαίους.
Αλλωστε, η Αγκυρα επενδύει στη θέση της, που επιδιώκει να καταστεί δεσπόζουσα, στην αμυντική θωράκιση της Ευρώπης. Βέβαια, ένα κράτος που κατέχει παρανόμως το 37% της Κύπρου και διατηρεί την απειλή πολέμου εις βάρος της Ελλάδας, στερείται της έξωθεν καλής μαρτυρίας και στην όποια ευρωπαϊκή διαδικασία δεν μπορεί παρά να απαιτηθεί η εκπλήρωση συγκεκριμένων προϋποθέσεων εκ μέρους της, αν και πιθανόν οι αποφάσεις να κινηθούν εκτός αμιγώς ευρωπαϊκού πλαισίου ή και χωρίς τη δυνατότητα μπλοκαρίσματος από μεμονωμένα κράτη-μέλη.
Αυτή τη στιγμή είναι προτιμότερο για την Ελλάδα να παραμένει κάτω από το αμερικανικό ραντάρ, εντούτοις καθίσταται επιτακτική ανάγκη η προσαρμογή της εξωτερικής μας πολιτικής στις νέες συνθήκες, ώστε να αναπτύξουμε πολλαπλές χρησιμότητες, διεκδικώντας θέση σε ορισμένα από τα διαπραγματευτικά τραπέζια, ειδάλλως η δυναμική των εξελίξεων είναι τέτοιας φύσης που κινδυνεύουμε να μας ξεπεράσουν.
* O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
