Οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να καταστούν ο βασικός προμηθευτής ενέργειας της ευρωπαϊκής αγοράς, με την Ελλάδα να αποτελεί τη βασική νότια πύλη εισόδου για το αμερικανικό υγροποιημένο φυσικό αέριο στην περιοχή της Νοτιοανατολικής και Ανατολικής Ευρώπης. Ουσιαστικά πρόκειται για αναστροφή της κατεύθυνσης του κάθετου άξονα, ο οποίος μέχρι πριν από λίγα χρόνια λειτουργούσε από τον Βορρά προς τον Νότο μεταφέροντας ρωσικό φυσικό αέριο, ενώ τώρα η κατεύθυνση θα είναι από τον Νότο προς τον Βορρά μεταφέροντας κυρίως, αλλά όχι μόνο αμερικανικό LNG.
Η Ουάσιγκτον επιθυμεί εξίσου να ανασχέσει την κινεζική επιρροή στη Γηραιά Ηπειρο και προς τούτο θεωρεί καθοριστικής σημασίας το λιμάνι του Πειραιά, το οποίο χρησιμοποιείται από το Πεκίνο ως η δική του βασική, εξαγωγική, διαμετακομιστική πύλη προς την Ευρώπη. Είναι πολύ πιθανή η αμερικανική εμπλοκή στην Ελευσίνα ώστε να δημιουργηθεί μια εναλλακτική μετριασμού της κινεζικής ισχύος.
Η Ελλάδα πρέπει να διευρύνει το πεδίο των πρωτοβουλιών της προκειμένου αυτές να προσφέρουν τη δυνατότητα περαιτέρω συμπράξεων με αμερικανικές εταιρείες, ωστόσο να φέρουν ελληνική σφραγίδα και να μη δίνουν χωρίς απτά ανταλλάγματα την αποκλειστικότητα στον αμερικανικό παράγοντα.
Η θέση της Τουρκίας – Οι ΗΠΑ βλέπουν τους ρόλους Ελλάδας και Τουρκίας συμπληρωματικούς προς τα συμφέροντά τους και όχι αντιπαραβολικούς. Η συνεργασία Αθήνας – Ουάσιγκτον δεν σημαίνει ότι η Τουρκία μπαίνει στο περιθώριο.
Οσο πιο πολυθεματική είναι η ατζέντα μας τόσο μεγαλύτερο θα είναι το ενδιαφέρον συμμετοχής και εμπλοκής σε αυτήν, επομένως αν κάποια πλευρά θέλει να έχει σχεδόν το μονοπώλιο ή κάτι που θα παραπέμπει σε στέρεα στρατηγική σχέση, θα πρέπει να είναι γενναιόδωρη, καλύπτοντας (και) τις δικές μας ανάγκες.
Εγγυήσεις
Ο σχεδιασμός μας δεν μπορεί παρά να είναι μακροπρόθεσμος, άρα θα είναι προβληματικό να δώσουμε τα κλειδιά σε έναν μεμονωμένο συμπαίκτη, επειδή είναι πιεστικά απαιτητικός. Αλλά πρέπει να καταστεί σαφές ότι οι δεσμεύσεις πάνε χέρι χέρι με τις ανάλογες εγγυήσεις. Και είναι χρήσιμο και κρίσιμο να μη βάλουμε όλα τα αυγά σε ένα καλάθι.
Αλλωστε, οι Ηνωμένες Πολιτείες βλέπουν τους ρόλους Ελλάδας και Τουρκίας συμπληρωματικούς προς τα συμφέροντά τους και όχι αντιπαραβολικούς, οπότε δεν πρέπει να καλλιεργούμε προσδοκίες άτοπες, οι οποίες οδηγούν σε απογοητεύσεις. Η στενή ενεργειακή συνεργασία Αθήνας – Ουάσιγκτον δεν σημαίνει ότι η Τουρκία μπαίνει στο περιθώριο. Ο πρόεδρος Τραμπ αξίωσε κάτι που αυτή τη στιγμή μοιάζει ουτοπικό, την απεξάρτηση της Τουρκίας από τη ρωσική ενέργεια, που σημαίνει ότι ενδιαφέρεται για τη μεγάλη αγορά της πρώτης.
Ετσι και αλλιώς, επιθυμούμε μεν να είμαστε αξιόπιστοι και σχετικά προβλέψιμοι, εφόσον τα συμφέροντά μας ευθυγραμμίζονται, αλλά όχι ταυτισμένοι. Δεδομένα, ο πλουραλισμός αυξάνει το ενδιαφέρον και υποχρεώνει όσους βλέπουν ευκαιρίες συνεργασίας να πλειοδοτήσουν. Επί παραδείγματι, η πρόοδος του Ισραήλ στην αμυντική βιομηχανία, ιδίως σε ζητήματα αεράμυνας που προσιδιάζουν στις ανάγκες μας, προσφέρει τη δυνατότητα συνεργειών με ευρύτερο περιφερειακό αποτύπωμα. Η Ινδία συνιστά μια εξίσου ενδιαφέρουσα περίπτωση, με την απόφαση για τους τερματικούς ευρωπαϊκούς λιμένες του διαδρόμου IMEC να εκκρεμεί και την Ελλάδα να διεκδικεί το δικό της μερίδιο.
Αξιοπιστία, όχι ταύτιση – Επιθυμούμε να είμαστε αξιόπιστοι και σχετικά προβλέψιμοι, εφόσον τα συμφέροντά μας ευθυγραμμίζονται, αλλά όχι ταυτισμένοι. Ο πλουραλισμός υποχρεώνει όσους βλέπουν ευκαιρίες συνεργασίας να πλειοδοτήσουν.
Σε αυτή την κατεύθυνση πρέπει να κινηθούν και οι πρωτοβουλίες μας στην περιοχή. Απώτερος στόχος θα μπορούσε να είναι ακόμη και η δημιουργία ενός οιονεί περιφερειακού ΟΑΣΕ, ο οποίος θα περιλαμβάνει τόσο ένα φόρουμ διαλόγου και αλληλοενημέρωσης όσο και ένα μηχανισμό πρόληψης κρίσεων, μια κίνηση η οποία θα γινόταν ευμενώς δεκτή από διάφορα μέρη και βέβαια από τις Βρυξέλλες και την Ουάσιγκτον. Σημειωτέον πως η τελευταία, με τις Συμφωνίες του Αβραάμ, επιχείρησε, ήδη από την πρώτη θητεία Τραμπ, να ενθαρρύνει τις περιφερειακές συνεννοήσεις στην ευρύτερη Μέση Ανατολή ώστε να έχει σχετικά ήσυχο το κεφάλι της, στρεφόμενη προς άλλες περιοχές του πλανήτη.
Αμυνα και ασφάλεια
Εμείς ως Ελλάδα και ως Ευρώπη δεν θέλουμε την αποδέσμευση των Αμερικανών, ιδίως σε ζητήματα άμυνας και ασφάλειας, όμως πρέπει να υπάρξει ένας πιο ισορροπημένος καταμερισμός των βαρών/ευθυνών όχι τόσο γιατί αποτελεί αμερικανική επιθυμία, όσο γιατί η καλύτερη διαχείριση αυτών των ζητημάτων γίνεται πλέον σε τοπικό επίπεδο παρά σε μεγαλύτερη κλίμακα. Οι αραβικές χώρες εδώ και καιρό συζητούν για έναν τύπο αραβικού ΝΑΤΟ, και αρκετές αφρικανικές χώρες, σε συνθήκες βέβαια πολύ μεγαλύτερης αστάθειας και αβεβαιότητας, προσπαθούν να συντονιστούν και να συνεννοηθούν.
Αλεξανδρούπολη και Κρήτη είναι πολύ σημαντικές για τους ελληνικούς σχεδιασμούς. Η πρώτη, εκτός από ενεργειακός κόμβος, δύναται να μετεξελιχθεί σε παρακαμπτήρια των Στενών εμπορική οδό μεταφοράς με σιδηροδρομικές διασυνδέσεις που θα καταλήγουν στην Οδησσό. Η δεύτερη μπορεί να καταστεί σημείο αναφοράς διαβουλεύσεων για την Κεντρική και την Ανατολική Μεσόγειο, μεταξύ κυβερνήσεων, επιχειρηματιών, επιμελητηρίων, ακαδημαϊκών και ερευνητών, της νέας γενιάς και της κοινωνίας των πολιτών, καθιερώνοντας συναντήσεις με διαφορετικό αντικείμενο σε τακτική βάση. Ετσι θα αποκτήσουμε λόγο στις διεργασίες, πιο ολοκληρωμένη εικόνα των δυναμικών και των εξελίξεων, επομένως ισχυρότερο αποτύπωμα και καλύτερη πρόσβαση στα κέντρα λήψης αποφάσεων.
* O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA), καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
