Φόρτωση Text-to-Speech…
Από την πρόσφατη (16.10.2025) συζήτηση στη Βουλή για την εξωτερική πολιτική αυτό που προέκυψε είναι η ανακοίνωση του πρωθυπουργού ότι «σε ένα τέτοιο περιβάλλον, είναι στις προθέσεις μας το επόμενο διάστημα να καλέσουμε όλα τα παράκτια κράτη σε μια κοινή συνάντηση, σε ένα φόρουμ, όπου θα μπορούμε να εξετάσουμε από κοινού όλα όσα μας απασχολούν. Η Ελλάδα δεν έχει να φοβηθεί απολύτως τίποτα από το να καθίσει στο τραπέζι με οποιονδήποτε, να υπερασπιστεί τις θέσεις της, πάντα με σημείο αναφοράς το Δίκαιο της Θάλασσας».
Το προηγούμενο του 2020
Η χώρα μας επανέρχεται με τον τρόπο αυτό σε μια πρωτοβουλία στην οποία αναφέρθηκε πρώτος ο τότε πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ στις 4 Σεπτεμβρίου 2020 και η οποία περιλήφθηκε λίγο αργότερα, στις 2 Οκτωβρίου 2020, στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, με τη συμφωνία προφανώς της Ελλάδας αλλά και της Κύπρου. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλούσε τον Υπατο Εκπρόσωπο να αναλάβει συνομιλίες για την οργάνωση της διάσκεψης. Οι δε κρίσιμες παράμετροι, όπως η συμμετοχή, το πεδίο και το χρονοδιάγραμμα, θα έπρεπε να συμφωνηθούν με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Τα ζητήματα που θα μπορούσαν να ενταχθούν στην ημερήσια διάταξη περιλάμβαναν την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών, την ασφάλεια, την ενέργεια, τη μετανάστευση και την οικονομική συνεργασία.
Πριν δημοσιευθούν τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ο πρόεδρος Ερντογάν, μιλώντας στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 22 Σεπτεμβρίου 2020, είχε διατυπώσει την πρόταση «να συγκληθεί περιφερειακή διάσκεψη για την Ανατολική Μεσόγειο, με τη συμμετοχή όλων των παράκτιων κρατών, συμπεριλαμβανομένων των Τουρκοκυπρίων, με σκοπό τη διαμόρφωση ενός συμπεριληπτικού και εποικοδομητικού διαλόγου μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών». Αμέσως δε μετά τη δημοσίευση των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η Τουρκία (20 Οκτωβρίου 2020) υπέβαλε την πρόταση στον Γ.Γ. του ΟΗΕ με επιστολή του μονίμου αντιπροσώπου της.
Κίνηση τακτικής – Είναι εύλογο να υποτεθεί ότι η ανακοίνωση της ελληνικής πρωτοβουλίας έγινε τώρα προκειμένου να έχει διατυπωθεί πριν αναληφθούν από χώρες της περιοχής ή τις ΗΠΑ συναφείς πρωτοβουλίες. Είναι προτιμότερο να έχεις την πρωτοβουλία των κινήσεων αντί να σύρεσαι να τις παρακολουθήσεις.
Η Ελλάδα είχε ήδη από τις 23 Σεπτεμβρίου 2020 αντιδράσει στην ομιλία Ερντογάν στη Γενική Συνέλευση με τη δήλωση ότι «η Ελλάδα είναι υπέρ κάθε πρωτοβουλίας που στηρίζεται στο Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας και αφορά αναγνωρισμένα κράτη. Δεν μπορεί να υπάρξει διάλογος ή διάσκεψη με οντότητες που δεν αναγνωρίζονται από τα Ηνωμένα Εθνη».
Αντίστοιχη ήταν και η θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στο πλαίσιο βέβαια της διαδικασίας που οδήγησε στο Κραν Μοντανά η ελληνοκυπριακή πλευρά είχε τονίσει ότι θα διασφαλιστούν τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων επί των εσόδων της εκμετάλλευσης των ορυκτών πόρων που βρίσκονται στην ΑΟΖ της Κύπρου μέσω της σύστασης σχετικού ταμείου και δεσμευμένου λογαριασμού.
Το κίνητρο και οι προϋποθέσεις
Είναι εύλογο να υποτεθεί ότι η ανακοίνωση αυτής της ελληνικής πρωτοβουλίας που αναζωπυρώνει την ιδέα του 2020 έγινε τώρα –λίγο μετά τις εξελίξεις σε σχέση με τη Γάζα και τη συναφή διπλωματική κινητικότητα– προκειμένου να έχει διατυπωθεί πριν αναληφθούν από χώρες της περιοχής ή τις ΗΠΑ συναφείς πρωτοβουλίες για την Αν. Μεσόγειο, αποδέκτης των οποίων θα είναι και η χώρα μας. Είναι προφανώς προτιμότερο να έχεις την πρωτοβουλία των κινήσεων αντί να σύρεσαι ή να πιέζεσαι να τις παρακολουθήσεις. Ακόμη όμως και αν αυτό είναι το κίνητρο, μια παρόμοια ελληνική πρωτοβουλία –αν αναληφθεί– έχει την αξία της υπό τρεις προϋποθέσεις:
Πρώτον, ότι αυτή θα αναχθεί στην εθνική στρατηγική που εκ των πραγμάτων ακολουθείται από το 1974 έως σήμερα, ώστε να είναι σαφές σε εμάς τους ίδιους αν η στρατηγική μας επιβεβαιώνεται, επικαιροποιείται ή αναπροσαρμόζεται, αρχής γενόμενης από την αίσθηση του χρόνου που διέπει την αντίληψή μας για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό ως διεθνές ζήτημα. Περάσαμε πολλές δεκαετίες με την αίσθηση ότι ο χρόνος δεν μας πιέζει. Τώρα αυτή η αίσθηση έχει αντιστραφεί.
Δεύτερον, ότι αυτή θα έχει καταστεί αντικείμενο ενδελεχούς «επαγγελματικής» / διπλωματικής προετοιμασίας, η οποία είναι ούτως ή άλλως αναγκαία όχι μόνο για τη συγκεκριμένη αλλά και για κάθε συναφή πρωτοβουλία ελληνικής ή άλλης προέλευσης.
Τρίτον, ότι αυτή θα έχει περιβληθεί με ευρεία εσωτερική συναίνεση, κάτι που απαιτεί επαρκή βαθμό συναντίληψης για τις ευκαιρίες που ενδεχομένως ανοίγει και για τους κινδύνους που προφανώς γεννά το ρευστό και υπό συνεχή διαμόρφωση νέο διεθνές πλαίσιο. Βρισκόμαστε υπό συνθήκες «συναλλακτικού βολονταρισμού» που θέτει υπό αμφισβήτηση όλες τις μέχρι πρότινος αυτονόητες δυτικές παραδοχές και όλα τα πρωτόκολλα διεθνοπολιτικής και διπλωματικής συμπεριφοράς.
Τα συστατικά στοιχεία
Θεωρώ λοιπόν ότι θα βοηθούσε την τοποθέτηση της υπό κυοφορία πρωτοβουλίας και στα τρία παραπάνω πεδία, η καταγραφή ορισμένων συστατικών της στοιχείων που υπονοούνται αλλά είναι χρήσιμο να έχουν ειπωθεί ρητά:
Η πολυμερής διάσκεψη παράκτιων κρατών είναι προφανές ότι αφορά την Αν. Μεσόγειο και όχι το Αιγαίο στο οποίο οι παράκτιες χώρες είναι μόνο η Ελλάδα και η Τουρκία.
Αυτό γεννά την ανάγκη να διευκρινιστεί τι προτείνουμε να γίνει με τις διμερείς επαφές μεταξύ των κρατών της περιοχής. Πρωτίστως με τις «διερευνητικές επαφές» μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας που πάντως μετά το 2013 θέλουμε να έχουν ως αντικείμενο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ στο Αιγαίο και την Αν. Μεσόγειο ώστε να συντίθεται η συνολική εικόνα των εκατέρωθεν ακτογραμμών. Αλλά και με την προοπτική των διμερών επαφών Ελλάδας – Λιβύης, όπως και με την πιθανότητα κάποια στιγμή να ολοκληρωθεί η μερική οριοθέτηση μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου.
Διμερούς χαρακτήρα είναι επιπλέον οι πρακτικά κρίσιμες ελληνοτουρκικές επαφές για τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, κυρίως αεροναυτικού χαρακτήρα, καθώς ζητήματα σχετικά με τον εναέριο χώρο, την έρευνα και διάσωση και άλλα συναφή αναφέρονται όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά και στην Αν. Μεσόγειο. Συνεπώς, όσο ενδιαφέρουσα και σημαντική και αν είναι μια πολυμερής διάσκεψη, οι διμερείς επαφές και συμφωνίες ή πρακτικές διευθετήσεις είναι αναπόφευκτες και επιβεβλημένες.
Η πολυμερής διάσκεψη για την Αν. Μεσόγειο ως ιδέα ευρωπαϊκής προέλευσης το 2020 προφανώς περιλάμβανε και τη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Ενωσης ως τέτοιας. Αυτό όμως δεν περιλαμβανόταν στην τουρκική πρόταση της ίδιας χρονιάς και μέχρι την ώρα αυτή δεν καταγράφηκε –ρητά– ως στοιχείο της τωρινής ελληνικής πρωτοβουλίας.
Δίχως Ισραήλ και Λίβανο
Δεν είναι προφανής ο λόγος για τον οποίο στην αρχική ομάδα παράκτιων κρατών δεν περιλαμβάνεται το Ισραήλ αλλά και ο Λίβανος, χώρες που συνδέονται με τις συμφωνίες οριοθέτησης της κυπριακής ΑΟΖ αλλά και με άλλα σημαντικά σχέδια όπως η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ.
Οι διμερείς επαφές – Η πολυμερής διάσκεψη παράκτιων κρατών είναι προφανές ότι αφορά την Αν. Μεσόγειο και όχι το Αιγαίο στο οποίο οι παράκτιες χώρες είναι μόνο η Ελλάδα και η Τουρκία. Αυτό γεννά την ανάγκη να διευκρινιστεί τι προτείνουμε να γίνει με τις διμερείς επαφές, πρωτίστως μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Μια πολυμερής διάσκεψη με τη συμμετοχή Ελλάδας, Τουρκίας, Αιγύπτου, Λιβύης και Κύπρου (χωρίς αναφορά προς το παρόν στο ζήτημα των Τουρκοκυπρίων και στο ζήτημα της διεθνούς εκπροσώπησης της Λιβύης και των υβριδικών πολιτειακών καταστάσεων που υπάρχουν εκεί) σημαίνει ότι καλούνται να μετάσχουν χώρες που έχουν στην Αν. Μεσόγειο χωρικά ύδατα έκτασης 12 ν.μ. και χώρες που έχουν χωρικά ύδατα έκτασης αλλού 6 και αλλού 12 ν.μ. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει η Ελλάδα και –ενδιαφέρον– η Τουρκία. Χώρες που έχουν ανακηρύξει ΑΟΖ και χώρες που έχουν επιλέξει να προηγείται η οριοθέτηση και να ακολουθεί η ανακήρυξη η οποία γίνεται σταδιακά.
Χώρες που έχουν σύμφωνες με το Διεθνές Δίκαιο διμερείς οριοθετήσεις έστω μερικές (όπως η ελληνοαιγυπτιακή) και χώρες που έχουν προβεί σε οριοθετήσεις κατά παράβαση των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου (όπως το τουρκολιβυκό μνημόνιο). Χώρες-μέλη της Ε.Ε. (Ελλάδα και Κύπρος που δεσμεύονται από το ενωσιακό κεκτημένο) και τρίτες χώρες από τις οποίες η Τουρκία τελεί υπό καθεστώς τελωνειακής ένωσης με την Ε.Ε. Χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ (Ελλάδα και Τουρκία) και χώρες εκτός Συμμαχίας.
Η αναζωπύρωση μιας τέτοιας διπλωματικής πρωτοβουλίας με την προϊστορία που σημειώσαμε, εκ των πραγμάτων διασταυρώνεται με συζητήσεις για προσωρινές διευθετήσεις πρακτικού χαρακτήρα (που προβλέπονται ρητά στην UNCLOS) σε περιοχές με μη οριοθετημένη ακόμη υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ για τη διέλευση αγωγών και καλωδίων.
Τέλος, εφόσον αντικείμενο μιας τέτοιας διάσκεψης θέλουμε να είναι, μεταξύ άλλων, η οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών και τα ενεργειακά ζητήματα, η θεμελιώδης αποσαφήνιση που πρέπει να έχουμε κατά νου, χωρίς να απαιτείται να ανακοινωθεί εξαρχής, αφορά την προτεινόμενη κατάληξη όταν, μετά την υπέρβαση των δυσκολιών που αφορούν τους συμμετέχοντες και τον σκοπό, συγκληθεί η πολυμερής διάσκεψη και προκύψει η στιγμή της διαφωνίας είτε επί της αρχής είτε επί των «λεπτομερειών» ως προς την οριοθέτηση. Η κατάληξη αυτή θα είναι δικαιοδοτική, σύμφωνα με την πάγια θέση μας ή και άλλου τύπου; Αυτό όμως το κομβικό ερώτημα δεν εμποδίζει να έχουν επιτευχθεί χρήσιμα πρακτικά αποτελέσματα πριν φτάσει η στιγμή αυτή.
Ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος είναι πρώην αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών. Πρώην υπουργός Εθνικής Αμυνας. Ομότιμος καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ.
