Η τεχνολογία δεν είναι ουδέτερη. Ο τρόπος που τη χρησιμοποιούμε αφήνει αποτύπωμα στον εγκέφαλό μας, ειδικά στη μετά-COVID εποχή, που η καθημερινότητα πολλών από εμάς περιλαμβάνει ατελείωτες ώρες μπροστά από οθόνες, κινητά, υπολογιστές, τηλεοράσεις, ταμπλέτες. Όμως η ποσότητα και η ποιότητα του ψηφιακού περιεχομένου που καταναλώνουμε επηρεάζουν άμεσα τη μνήμη, τη συγκέντρωση, την προσοχή, ακόμη και τη συναισθηματική μας υγεία.
Ο όρος «ψηφιακή κόπωση» ή αλλιώς “brain rot” δεν είναι ιατρικά καθορισμένος, έχει ωστόσο γίνει σημείο αναφοράς στον δημόσιο διάλογο για το πώς η υπερβολική και άσκοπη χρήση των μέσων υπονομεύει τη γνωστική μας ισορροπία.
Advertisment
1. Ψυχοβιολογική υπερφόρτιση – Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο
Η συνεχής ροή ερεθισμάτων – ειδοποιήσεις, scroll, βίντεο, memes, μουσική, μηνύματα, ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, ενισχύοντας την παραγωγή ντοπαμίνης. Αυτή η ντοπαμινεργική υπερδιέγερση οδηγεί σε προσωρινή ευχαρίστηση, αλλά με το χρόνο ελαττώνει την ικανότητα του εγκεφάλου να βιώνει ευχαρίστηση από πιο φυσικές και αργές πηγές, όπως η ανάγνωση, η συζήτηση ή η δημιουργική εργασία.
Επιπλέον, η πολυδιεργασία (multitasking), που ενισχύεται από τον τρόπο που χρησιμοποιούμε τα μέσα, αυξάνει τη γνωστική κόπωση, διασπά την προσοχή και μειώνει την ικανότητα συγκέντρωσης.
2. Η προσοχή σε διάσπαση – Από το «popcorn brain» στο άγχος
Ο όρος «popcorn brain» περιγράφει μια κατάσταση όπου ο εγκέφαλος έχει συνηθίσει να μεταπηδά από ερέθισμα σε ερέθισμα, αδυνατώντας να παραμείνει σε μία εστιασμένη δραστηριότητα. Το φαινόμενο αυτό έχει καταγραφεί ιδιαίτερα έντονα σε νεαρούς ενήλικες και εφήβους, που δυσκολεύονται να διαβάσουν ή να αφομοιώσουν κείμενα μεγαλύτερης έκτασης, να συγκεντρωθούν σε μία συζήτηση ή να ολοκληρώσουν κάτι χωρίς παράλληλη ενασχόληση με το κινητό.
Advertisment
Ταυτόχρονα, η υπερβολική έκθεση σε επιφανειακό, διασκεδαστικό ή συγκρουσιακό περιεχόμενο ενισχύει το στρες, μειώνει την ικανότητα επεξεργασίας συναισθημάτων και σχετίζεται με αυξημένα επίπεδα ανησυχίας, σύγκρισης, υπερδιέγερσης και διαταραχών ύπνου.
3. Ανάπτυξη και μάθηση σε κίνδυνο
Σε παιδιά και εφήβους, η υπερβολική χρήση ψηφιακών οθονών έχει συνδεθεί με αλλαγές στη νευρωνική συνδεσιμότητα, ιδιαίτερα σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον έλεγχο παρορμήσεων, τη μνήμη και την κοινωνική αντίληψη. Οι ειδικοί τονίζουν πως η πρώιμη και αδιάκοπη έκθεση περιορίζει την ανάπτυξη της φαντασίας, της αφαιρετικής σκέψης και των διαπροσωπικών δεξιοτήτων.
Το ίδιο ισχύει και για τους ενήλικες. Όσο περισσότερο καταναλώνουμε γρήγορο, αποσπασματικό περιεχόμενο, τόσο δυσκολότερα μαθαίνουμε ουσιαστικά, απομνημονεύουμε και ανακαλούμε.
4. Πώς να χρησιμοποιούμε την τεχνολογία χωρίς να μας χρησιμοποιεί
Η τεχνολογία είναι βοηθός, αλλά χρειάζεται όρια και στρατηγική. Ορισμένες πρακτικές για πρόληψη της ψηφιακής κόπωσης είναι οι παρακάτω:
- Καθιέρωση ορίων: Χρησιμοποιούμε εφαρμογές που μετρούν τον χρόνο μπροστά σε οθόνες και θέτουμε υπενθυμίσεις για διαλείμματα.
- Ψηφιακή αποτοξίνωση: 1-2 ώρες την ημέρα χωρίς καμία επαφή με ψηφιακά μέσα, ιδανικά νωρίς το πρωί ή πριν τον ύπνο.
- Ενεργητική κατανάλωση περιεχομένου: Αντί για scrolling, επιλέγουμε να διαβάσουμε άρθρα, να παρακολουθήσουμε κάτι με θεματική αξία ή να εμπλακούμε δημιουργικά.
- Φυσική επαναρρύθμιση: Περπάτημα, άσκηση, έκθεση στο φυσικό φως, χρόνο στη φύση. Αυτά επαναφέρουν τη νευρολογική ισορροπία.
- Κοινωνικές αλληλεπιδράσεις εκτός οθόνης: Συζητήσεις με φίλους, παιχνίδι, δημιουργική συνεργασία. Οι σχέσεις προστατεύουν το νευρικό μας σύστημα.
Η ψηφιακή κόπωση δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο της «νέας γενιάς». Είναι το αποτέλεσμα ενός τρόπου ζωής που τρέχει πιο γρήγορα από την ικανότητα του εγκεφάλου να προσαρμοστεί. Δεν μπορούμε ούτε και πρέπει να απορρίψουμε την τεχνολογία. Μπορούμε όμως να ξαναμάθουμε να τη χρησιμοποιούμε με κριτήριο, παρουσία και σκοπό. Η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου μάς δίνει τη δυνατότητα να ανακτήσουμε την προσοχή, τη μνήμη και τη σύνδεση, αρκεί να επιλέξουμε συνειδητά να αλλάξουμε ρυθμό.
«Η τεχνολογία είναι ένας θαυμάσιος υπηρέτης αλλά ένας επικίνδυνος αφέντης.»
— Christian Lous Lange (Νορβηγός πολιτικός, Νομπελίστας Ειρήνης)
Σημείωση: Οι πληροφορίες του παρόντος άρθρου βασίζονται σε πρόσφατες επιστημονικές δημοσιεύσεις και δημοσιογραφικές αναλύσεις. Για εξατομικευμένες συμβουλές, ειδικά σε περιπτώσεις παιδιών, εφήβων ή ατόμων με διαταραχές προσοχής, συνιστάται η επικοινωνία με ειδικούς στην ψυχική υγεία και τη νευροαναπτυξιακή εξέλιξη.
Πηγές
- Euronews Health. (2025). Is ‘brain rot’ real? Brain experts weigh in on the impact of screens.
- Women’s Health Magazine. (2024). What Is Brain Rot? Experts Share How Social Media Affects The Mind.
- Verywell Mind. (2024). Is Social Media Giving You Brainrot?
- The Guardian. (2024). ‘Brain rot’: Oxford word of the year 2024 reflects ‘trivial’ use of social media.
- New York Post. (2024). What is brain rot? The science behind what obsessive scrolling does to our brains.
- Real Simple. (2023). ‘Popcorn Brain’ Is Shortening Your Attention Span.
- Wikipedia. (2025). Brain rot.
