Οι συνθήκες ανθρωπιστικής καταστροφής στη Λωρίδα της Γάζας έχουν οδηγήσει σε μια έντονη δημόσια συζήτηση τις τελευταίες εβδομάδες σχετικά με την ανάγκη να ασκηθεί διεθνής πίεση, ώστε η κυβέρνηση του Ισραήλ να επιδείξει κάποια αυτοσυγκράτηση κατά τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων. Η Αθήνα επιχειρεί να ισορροπήσει από τη μια πλευρά ανάμεσα στα στρατηγικά συμφέροντα που υπαγορεύουν τη στενή συνεργασία με το Ισραήλ και από την άλλη να μη βρεθεί απομονωμένη από μια διεθνή κοινότητα η οποία γίνεται ολοένα και πιο επικριτική κατά της κυβέρνησης του Μπέντζαμιν Νετανιάχου, ο οποίος αντιμετωπίζει και σημαντική εσωτερική αμφισβήτηση. Οι απόψεις εντός της χώρας διίστανται, ανάμεσα σε εκείνους που θεωρούν ότι η κριτική στο Ισραήλ πρέπει να είναι ισορροπημένη και εντός ενός ορισμένου πλαισίου, που δεν θα διακινδυνεύει τα κέρδη αυτής της διμερούς σχέσης. Και σε εκείνους που θεωρούν ότι η Ελλάδα πρέπει να καταγγείλει πιο έντονα και ανοιχτά την κυβέρνηση Νετανιάχου για όσα συμβαίνουν στη Γάζα και τη Δυτική Οχθη.
Επιμέλεια: Δώρα Αντωνίου
ΑΠΟΨΕΙΣ
Η θέση της Ελλάδας για τη Γάζα
Του Μάνου Καραγιάννη*
Η ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα έχει μεγαλώσει το ψυχολογικό και πολιτικό χάσμα ανάμεσα στην ενωμένη Ευρώπη και το Ισραήλ. Υπάρχει, κατ’ αρχάς, ένα ιστορικό υπόβαθρο που δεν πρέπει να αγνοείται. Για ιδεολογικούς και ανθρωπιστικούς λόγους, το Παλαιστινιακό Ζήτημα απασχολεί πολλούς Ευρωπαίους από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 μέχρι σήμερα.
Σήμερα, όμως, η πίεση της κοινής γνώμης προς τις εθνικές κυβερνήσεις στην Ε.Ε. είναι ιδιαίτερα αυξημένη για δύο λόγους. Πρώτον, το δράμα των αμάχων καταγράφεται συνεχώς από τα διεθνή ΜΜΕ και προκαλεί αγανάκτηση. Δεύτερον, η νυν πολιτική ηγεσία στην Ιερουσαλήμ θεωρείται ακραία και επιθετική, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την εικόνα του Ισραήλ στην Ευρώπη.
Μέσα σε ένα τέτοιο οξυμένο κλίμα, η ελληνική κυβέρνηση καλείται από διάφορους εντός και εκτός χώρας να αλλάξει την πολιτική της έναντι του Ισραήλ. Να πρωτοστατήσει στις αντιδράσεις και να διακόψει τη στρατιωτική της συνεργασία με τη συγκεκριμένη χώρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν είναι η πρώτη φορά που παρατηρείται μια «εσωτερικοποίηση» του Παλαιστινιακού στη χώρα μας. Τη δεκαετία του 1980, η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ είχε αναπτύξει μια στενή σχέση με την Οργάνωση για την Παλαιστινιακή Απελευθέρωση και τον Γιασέρ Αραφάτ. Για αυτή την επιλογή της, η ελληνική πλευρά πλήρωσε μεγάλο και δυσανάλογο τίμημα.
Η Ελλάδα δεν μπορεί να γίνει βασιλικότερη του βασιλέως, σε μια εποχή που επικρατεί η realpolitik. Κάτι τέτοιο μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες για την εξωτερική και αμυντική πολιτική.
Ετσι όπως έχει εξελιχθεί η κατάσταση στη Γάζα, η ελληνική στάση είναι απόλυτα ισορροπημένη. Από τη μία, η Αθήνα θέτει αρκετά εμφατικά το ζήτημα της ανθρωπιστικής καταστροφής στον παλαιστινιακό θύλακα και συντάσσεται με εκείνες τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που ζητούν τερματισμό των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Η Ελλάδα παραμένει σταθερά υπέρ της λύσης των δύο κρατών προκειμένου να διασφαλιστεί το δικαίωμα των Παλαιστινίων στην αυτοδιάθεση. Αυτή η θέση αρχής επιτρέπει στην Αθήνα να διατηρεί ακόμα διαύλους επικοινωνίας με την παλαιστινιακή κοινωνία και ταυτόχρονα να προστατεύει τη δική της σχέση με όλες τις αραβικές χώρες.
Από την άλλη, η ελληνική πλευρά αντιλαμβάνεται τα όρια της επιρροής της στην Ιερουσαλήμ και δικαιολογημένα προτάσσει τα δικά της συμφέροντα. Η αστάθεια στην Ανατολική Μεσόγειο και ο τουρκικός αναθεωρητισμός υπαγορεύουν τη διατήρηση της στρατηγικής συνεργασίας με το Ισραήλ, το οποίο, εν μέσω κρίσης, «μετράει» φίλους και εχθρούς.
Η Ελλάδα δεν μπορεί να γίνει βασιλικότερη του βασιλέως, σε μια εποχή που επικρατεί η realpolitik και ο κυνισμός της. Κάτι τέτοιο μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες για την ελληνική εξωτερική και αμυντική πολιτική, σε μια χρονική συγκυρία που η ίδια η Ε.Ε. αγνοεί τις ελληνικές ανησυχίες σχετικά με την Τουρκία.
* Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Reader in International Security στο King’s College London.
Πού επενδύει η Ελλάδα
Του Κωστή Καρπόζηλου*
Νομίζω ότι πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Η ελληνική κυβέρνηση δεν καταδικάζει τις επιθέσεις στη Γάζα γιατί έχει επενδύσει στρατηγικά και ιδεολογικά στη σύμπλευση με την ακροδεξιά κυβέρνηση του Μπέντζαμιν Νετανιάχου. Η στρατηγική συνεργασία έχει ιστορικό βάθος και νομιμοποιήθηκε μέσα και από τις επιλογές της κυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ στη βάση της γνωστής θεωρίας ενός ισχυρού αντίβαρου στην Τουρκία. Η έμφαση όμως σε αυτή τη διάσταση παραγνωρίζει τη δεύτερη παράμετρο: την ιδεολογική. Η στροφή της ευρωπαϊκής Δεξιάς και της Ακροδεξιάς, που ανακάλυψαν στο κράτος του Ισραήλ ένα «δυτικό» προπύργιο, συνδυάζεται με το αναδυόμενο ρεύμα της ισλαμοφοβίας, της απο-ανθρωποποίησης των Παλαιστινίων και εντέλει της κυνικής αποδοχής ότι μόνο ο νόμος της ολοκληρωτικής ισχύος έχει αξία στον σύγχρονο κόσμο. Με έναν τρόπο η στάση της χώρας μας, τμημάτων της διανόησης και σίγουρα και συγκεκριμένων πολιτικών κομμάτων, περιγράφει μια ιστορική ανατροπή: από την παλιά εποχή της γοητείας των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στη γοητεία του κυρίαρχου, όταν αυτός φαντάζει λευκός και μοντέρνος – ένας δηλαδή από «εμάς».
Στο έδαφος αυτό είναι εντυπωσιακή η απόσταση που μας χωρίζει από τις κριτικές φωνές που υπερασπίζονται τις αυτονόητες –θα νόμιζε κανείς– αρχές του ανθρωπισμού. Αυτοί που αποφεύγουν να καταδικάσουν την πραγματικότητα του λιμού στη Γάζα οχυρώνονται πίσω από επιχειρήματα και τεχνάσματα που θυμίζουν εκείνα των δογματικών κομμουνιστών, που μπορούσαν να δικαιολογήσουν τα πάντα όταν επρόκειτο για τις στρατιωτικές επεμβάσεις της Σοβιετικής Ενωσης. Η κατάχρηση του όρου «αντισημιτισμός» –που πλέον ξεπετάγεται ως αυτόματο αντανακλαστικό– αδιαφορεί για το γεγονός ότι η κριτική στις πολιτικές Νετανιάχου εκτείνεται από το εσωτερικό της ίδιας της κοινωνίας του Ισραήλ και τις εβραϊκές διασπορικές κοινότητες μέχρι δυτικές δημοκρατίες και διεθνείς οργανισμούς. Το αποτέλεσμα είναι η αυτοπαγίδευση της χώρας μας σε μια ακατανόητη στάση, όπου οι ρητορικές επικλήσεις της κυβέρνησης –διαβάζω την ομιλία του κυρίου Γεραπετρίτη στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για την «προστασία των αμάχων»– δεν μεταφράζονται σε πράξεις.
Οι υποστηρικτές της πολιτικής Νετανιάχου είναι σαν να εκδηλώνουν σήμερα τη συσσωρευμένη οργή τους για τις δεκαετίες που η ελληνική κοινωνία συντασσόταν με την παλαιστινιακή υπόθεση.
Κλείνω με το εξής. Νιώθω ότι πληρώνουμε ένα φαινόμενο που είναι γνώριμο ιστορικά: η απολυτότητα όσων αντιλήψεων πέρασαν από το περιθώριο στην εξουσία. Οι υποστηρικτές της πολιτικής Νετανιάχου είναι σαν να εκδηλώνουν σήμερα τη συσσωρευμένη οργή τους για τις δεκαετίες που η ελληνική κοινωνία –και τα πολιτικά της κόμματα– συντάσσονταν ή έστω έβλεπαν με συμπάθεια την παλαιστινιακή υπόθεση. Αλλά αυτή η απελευθερωτική ρεβάνς οδηγεί με τη σειρά της στην ολόψυχη ταύτιση με μια στρατιωτική επιχείρηση, που όσο προχωράει σε ένταση και κλίμακα χάνει κάθε στοιχείο ηθικής ή πολιτικής νομιμοποίησης σε παγκόσμια κλίμακα. Και η προσκόλληση αυτή μαρτυράει μια βαθιά –τελικά– ανασφάλεια μπροστά στην κατάρρευση της βεβαιότητας ότι η «σωστή πλευρά της Ιστορίας» είναι μία και δεδομένη.
* Ο κ. Κωστής Καρπόζηλος είναι ιστορικός.
To άλυτο πρόβλημα και η ορθή πολιτική
Του Γιώργου Ν. Τζογόπουλου*
Το Παλαιστινιακό πρόβλημα αποτελεί – διαχρονικά – τη βασική αιτία της αστάθειας στη Μέση Ανατολή. Η ιστορία δείχνει πως είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ της αναγκαίας ασφάλειας του Ισραήλ και του δικαιώματος των Παλαιστινίων να ζουν με αξιοπρέπεια στο δικό τους κράτος. Έτσι, έχει δημιουργηθεί ένας φαύλος κύκλος. Από τη μία πλευρά, το ισχυρότερο στρατιωτικά Ισραήλ δεν καταφέρνει να προλαμβάνει τρομοκρατικά χτυπήματα σε βάρος του παρά τη χρησιμοποίηση ένοπλης βίας εναντίον των Παλαιστινίων. Και από την άλλη, εξτρεμιστικές παλαιστινιακές ομάδες επιδιώκουν να πλήττουν με τρομοκρατικά χτυπήματα το Εβραϊκό κράτος αντί να δείχνουν πως ενδιαφέρον για ειρηνική συνύπαρξη.
Μετά την 7η Οκτωβρίου 2023, όταν η Χαμάς προχώρησε σε μεγάλης κλίμακας τρομοκρατικής ενέργεια κατά του Ισραήλ με πολλούς νεκρούς και τραυματίες, και παίρνοντας 240 ομήρους, οι ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις απάντησαν εξαπολύοντας ευρεία στρατιωτική επίθεση στη Λωρίδα της Γάζας. Μέχρι στιγμής, το Ισραήλ έχει πετύχει τη δημιουργία ουδέτερης ζώνης στο βόρειο τμήμα της Λωρίδας της Γάζας, αλλά δεν έχει καταφέρει να πάρει όλους τους ομήρους πίσω. Παράλληλα, η εξουδετέρωση της Χαμάς δείχνει εξαιρετικά περίπλοκη υπόθεση, ενώ ολοένα και περισσότεροι Παλαιστίνιοι χάνουν καθημερινά τη ζωή τους.
Τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν ακολουθήσει διαφορετικές πολιτικές μετά την 7η Οκτωβρίου. Όπως δείχνει μελέτη του γράφοντος, η Ισπανία και η Ιρλανδία είναι οι μοναδικές ευρωπαϊκές χώρες οι οποίες εξαρχής κατακρίνουν το Ισραήλ. Αντιθέτως, η Ουγγαρία και η Τσεχία εμφανίζονται μέχρι σήμερα υποστηρικτικές. Όλα τα υπόλοιπα κράτη μέλη, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα, επιλέγουν μια γραμμή ισορροπημένη, η οποία προσαρμόζεται στις εξελίξεις. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, εξέφρασε αρχικά την ομοψυχία της με το Ισραήλ, αλλά στη συνέχεια τοποθετήθηκε υπέρ της ανάγκης εκεχειρίας και παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας στους Παλαιστινίους. Πλέον, υποστηρίζει ανοιχτά τον τερματισμό του πολέμου.
Το ζητούμενο είναι προφανώς να τελειώσει ο πόλεμος. Ακόμα πιο δύσκολο, ωστόσο, είναι μετά από έναν ενδεχόμενο τερματισμό του πολέμου να δημιουργηθούν συνθήκες τέτοιες που να ευνοούν μια ανακωχή, η οποία να επιτρέπει ουσιαστικές συνομιλίες μεταξύ των Ισραηλινών και των Παλαιστινίων. Επειδή όπως προαναφέρθηκε η ιστορία κάθε άλλο παρά δημιουργεί αισιοδοξία με ευθύνη και των δύο πλευρών, η Ελλάδα καλείται να διαχειριστεί την κατάσταση προεξοφλώντας συνεχιζόμενη αστάθεια.
Στο πλαίσιο αυτό, οι παραδοσιακά καλές σχέσεις με τους Παλαιστινίους και όλα τα αραβικά κράτη πρέπει να διατηρηθούν. Μαζί με αυτό, όμως, χρειάζεται, να διατηρηθούν οι καλές διμερείς σχέσεις με το Ισραήλ. Το Ισραήλ θα εξακολουθήσει να αποτελεί τον βασικό παίχτη στη Μέση Ανατολή ανεξάρτητα από τον πόλεμο στη Λωρίδα της Γάζας. Ενδεικτικό είναι πως έχει ήδη ξεκινήσει απευθείας συνομιλίες με την καινούρια κυβέρνηση της Συρίας.
*Ο Δρ. Γιώργος Ν. Τζογόπουλος είναι Λέκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Νίκαιας (Cife), και Αναλυτής στο ΕΛΙΑΜΕΠ και το Κέντρο Στρατηγικών Σπουδών Μπέγκιν-Σαντάτ (BESA).
