Η διάσχιση ή αποσύνδεση περιγράφει ένα ευρύ φάσμα εμπειριών, που κυμαίνονται από ήπια συναισθηματική απόσπαση από το άμεσο περιβάλλον, έως μία πιο σοβαρή αποσύνδεση από σωματικές και συναισθηματικές εμπειρίες. Το κύριο χαρακτηριστικό όλων των φαινομένων αποσύνδεσης περιλαμβάνει την αποστασιοποίηση από την πραγματικότητα, παρά την απώλεια της πραγματικότητας, όπως συμβαίνει στην ψύχωση. Ουσιαστικά αισθανόμαστε ότι «είμαστε έξω από το σώμα μας» όταν βιώνουμε μία οδυνηρή κατάσταση. Νιώθουμε σαν να μην συμβαίνει σε εμάς και να είμαστε παρατηρητές του γεγονότος.
Ο ναρκισσισμός και η διάσχιση/αποσύνδεση είναι ψυχολογικά φαινόμενα που, αν και διακριτά, είναι βαθιά αλληλένδετα. Και τα δύο μπορούν να προκύψουν ως «απαντήσεις» σε σχεσιακό τραύμα ή πρώιμες δυσκολίες στις αναπτυξιακές εμπειρίες. Αυτή η αλληλεπίδραση αναδεικνύει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα με ναρκισσισμό για την διατήρηση της αίσθησης του εαυτού τους, όσο και τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στους άλλους η συμπεριφορά τους. Η κατανόηση αυτής της δυναμικής προσφέρει κρίσιμες γνώσεις για την προέλευση του ναρκισσισμού και τις διεργασίες διάσχισης που τον θεμελιώνουν.
Advertisment
Ο ρόλος της διάσχισης στον ναρκισσισμό
Σύμφωνα με έρευνες ο εαυτός δεν είναι πάντα μία μονολιθική οντότητα, αλλά ένα δυναμικό σύστημα πολλαπλών εκφάνσεων και καταστάσεων εαυτού. Αυτές οι καταστάσεις εαυτού αντανακλούν διαφορετικές πτυχές της ταυτότητας και της συναισθηματικής εμπειρίας ενός ατόμου, που συχνά διαμορφώνονται από πρώιμες σχεσιακές εμπειρίες. Η διάσχιση συμβαίνει όταν αυτές οι καταστάσεις εαυτού (self states) αποτυγχάνουν να ενσωματωθούν, δημιουργώντας έναν κατακερματισμένο εσωτερικό κόσμο.
Για τα άτομα με ναρκισσισμό, αυτός ο κατακερματισμός είναι ιδιαίτερα έντονος. Το πρώιμο τραύμα της σχέσης, όπως η παραμέληση ή η ασυνεπής φροντίδα, μπορεί να διαταράξει την ανάπτυξη ενός συνεκτικού εαυτού. Για να επιβιώσουν συναισθηματικά, τα άτομα αυτά μπορεί να αποστασιοποιηθούν από ευάλωτες καταστάσεις του εαυτού τους, όπως αυτές που σχετίζονται με την ντροπή, την ανικανότητα ή την ανεπάρκεια. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η διαδικασία διαχωρισμού υποστηρίζει την κατασκευή ενός «ψευδούς εαυτού», μίας μεγαλειώδους και εξιδανικευμένης ταυτότητας που τα προστατεύει από το να αντιμετωπίσουν τον υποκείμενο πόνο τους.
Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του ναρκισσισμού είναι η αποσύνδεση από την συναισθηματική εμπειρία, ιδιαίτερα τα συναισθήματα ευαλωτότητας. Η διάσχιση διευκολύνει αυτή την συναισθηματική απόσπαση, επιτρέποντας στον ναρκισσιστή να καταστείλει ή να αρνηθεί τα επώδυνα συναισθήματα. Ενώ αυτός ο αμυντικός μηχανισμός προστατεύει το άτομο από την εσωτερική δυσφορία, δημιουργεί επίσης εμπόδια στην αυθεντική συναισθηματική σύνδεση και την αυτογνωσία.
Advertisment
Ο ρόλος του Gaslighting
Το gaslighting, είναι μία μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης που κάνει κάποιον να αμφιβάλλει και να αμφισβητεί την πραγματικότητα, την ορθότητα της μνήμης, της λογικής και της σκέψης του. Συχνά συνδέεται και προκύπτει από την ναρκισσιστική συμπεριφορά. Η σχέση μεταξύ του gaslighting και της διάσχισης είναι πολύπλευρη, ριζωμένη τόσο στον κατακερματισμένο εαυτό του ίδιου του ναρκισσιστή, όσο και στις διαπροσωπικές του στρατηγικές.
Για πολλούς ναρκισσιστές, το gaslighting είναι ένα εργαλείο για την διατήρηση του ελέγχου και την προστασία της εύθραυστης αυτοεκτίμησής τους. Χειραγωγώντας τις αντιλήψεις των άλλων, ενισχύουν την δική τους διαστρεβλωμένη πραγματικότητα, διατηρώντας την κυριαρχία της «μεγαλειώδους αυτοκρατορίας», αποφεύγοντας την έκθεση σε συναισθήματα ανεπάρκειας ή ντροπής. Υπό αυτή την έννοια, το gaslighting δεν είναι απλώς χειραγωγικό, αλλά και αντανάκλαση των εσωτερικών «αγώνων» του ναρκισσιστή.
Το gaslighting είναι συχνά συνυφασμένο με την προβολή, μία άλλη αμυντική συμπεριφορά που επίσης συνηθίζεται στον ναρκισσισμό. Τα άτομα με ναρκισσισμό μπορεί να κατηγορήσουν τους άλλους για χαρακτηριστικά ή συμπεριφορές που ασυνείδητα προσπαθούν να αποτάξουν τα ίδια από μέσα τους. Δεν αποδέχονται ως δικά τους κάποια αρνητικά χαρακτηριστικά και τα αποδίδουν σε ένα άλλο πρόσωπο. Αποσταθεροποιώντας την πραγματικότητα του θύματος, εξωτερικεύουν την εσωτερική τους σύγκρουση, προβάλλοντας τα αισθήματα ντροπής ή ευαλωτότητας στους άλλους. Αυτό μπορεί να προκαλέσει στο θύμα να βιώσει επίσης διάσχιση.
Σημείο εκκίνησης
Τόσο ο ναρκισσισμός όσο και η διάσχιση έχουν συνήθως τις ρίζες τους στο πρώιμο σχεσιακό τραύμα. Ένα παιδί που μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον συναισθηματικής παραμέλησης ή ακύρωσης μπορεί να μάθει να αποχωρίζεται από τις αυθεντικές του εμπειρίες για να διατηρήσει την προσκόλληση με τον φροντιστή του. Αυτή η αποσύνδεση από τον εσωτερικό του κόσμο θέτει τις βάσεις για μεταγενέστερες ναρκισσιστικές άμυνες, καθώς το άτομο κατασκευάζει έναν ψεύτικο εαυτό για να περιηγηθεί στο σχεσιακό περιβάλλον και να είναι αρεστό.
Με την πάροδο του χρόνου, η διάσχιση γίνεται ένας συνήθης μηχανισμός, που επιτρέπει στον ναρκισσιστή να αποφύγει να αντιμετωπίσει επώδυνες αναμνήσεις ή συναισθήματα. Το gaslighting συχνά αντικατοπτρίζει την δυναμική του πρώιμου περιβάλλοντος του, όπου η άρνηση της πραγματικότητας ή η «ακύρωση» δύσκολων εμπειριών ήταν μια στρατηγική επιβίωσης.
Η ντροπή αποτελεί ένα κεντρικό συναίσθημα στην ανάπτυξη τόσο του ναρκισσισμού όσο και της διάσχισης. Για τους ναρκισσιστές, η ντροπή είναι συχνά ένα συναίσθημα που απωθείται από την συνειδητή επίγνωση. Το gaslighting τους δίνει την δυνατότητα να αποφύγουν να αντιμετωπίσουν αυτή τη ντροπή μεταθέτοντας την ευθύνη ή διαστρεβλώνοντας την πραγματικότητα, προστατεύοντας την μεγαλειώδη εικόνα που έχουν για τον εαυτό, από το να «υπερφορτωθεί» συναισθηματικά.
Ο αντίκτυπος στις σχέσεις
Το gaslighting δεν «εξυπηρετεί» μόνο τον ναρκισσιστή, αλλά αποσταθεροποιεί και την αίσθηση της πραγματικότητας του θύματος, προκαλώντας σύγχυση, αμφιβολία για τον εαυτό και συναισθηματικό μούδιασμα. Αυτά είναι χαρακτηριστικά αποσύνδεσης, τα οποία το θύμα μπορεί να αναπτύξει ως μηχανισμό αντιμετώπισης, ενόψει της επίμονης χειραγώγησης.
Με την πάροδο του χρόνου, το θύμα μπορεί να αποσυνδεθεί από τις δικές του αντιλήψεις και συναισθήματα, αντικατοπτρίζοντας τις διασχιστικές στρατηγικές που εφαρμόζει ο ναρκισσιστής. Αυτή η δυναμική δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο εξάρτησης και τραυματικού δεσμού, εδραιώνοντας περαιτέρω την ανισορροπία στην μεταξύ τους σχέση.
Η διαχωριστική δυναμική του ναρκισσισμού οδηγεί συχνά σε συγκρούσεις. Τα άτομα με ναρκισσισμό τείνουν να σκέφτονται πολωτικά, κάτι που τα οδηγεί να μάχονται με την ασάφεια και την ευαλωτότητα στις σχέσεις τους. Αντιμετωπίζουν την κατάσταση αναλαμβάνοντας ασυνείδητα τον έλεγχο της σχέσης. Αυτές οι δυναμικές καθοδηγούνται από την κατακερματισμένη αίσθηση του εαυτού και την αδυναμία τους να ενσωματώσουν αντικρουόμενες καταστάσεις εαυτού.
Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας
Η αποτελεσματική θεραπεία για τα άτομα με ναρκισσισμό εστιάζει στην ενσωμάτωση των «διασκορπισμένων» καταστάσεων εαυτού (self states). Η ανοχή και ενσωμάτωση πολλαπλών, συγκρουόμενων καταστάσεων εαυτού είναι ιδιαίτερα σημαντική. Οι θεραπευτές χρειάζεται να δημιουργήσουν έναν ασφαλή, συντονισμένο σχεσιακό χώρο που να επικυρώνει τις εμπειρίες του ναρκισσιστή ενώ προκαλεί ήπια την άμυνά του.
Η οικοδόμηση συναισθηματικής επίγνωσης και η ενίσχυση της ικανότητας ανοχής της ευαλωτότητας, αποτελούν κεντρικούς στόχους. Οι θεραπείες που εστιάζονται στο τραύμα, τα ψυχοδυναμικά μοντέλα και οι προσεγγίσεις που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα, μπορούν να βοηθήσουν τους ναρκισσιστές να επανασυνδεθούν με τα διασπασμένα συναισθήματά τους και να αναπτύξουν μία πιο συνεκτική αίσθηση του εαυτού τους.
Υποστήριξη των «θυμάτων»
Η θεραπεία για τα θύματα του gaslighting δίνει έμφαση στην ανοικοδόμηση της αίσθησης της πραγματικότητας και της αυτοπεποίθησής τους. Οι τεχνικές «γείωσης» (grounding), οι παρεμβάσεις που επικεντρώνονται στο τραύμα και η ψυχοεκπαίδευση σχετικά με το gaslighting, μπορούν να βοηθήσουν τα θύματα να επεξεργαστούν τις εμπειρίες τους και να ανακτήσουν την συναισθηματική και γνωστική τους σταθερότητα.
Η δημιουργία ενός ασφαλούς θεραπευτικού περιβάλλοντος είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση των διασχιστικών συμπτωμάτων που προκαλούνται από την παρατεταμένη χειραγώγηση. Οι θεραπευτές χρειάζεται να υποστηρίζουν τα θύματα στην επανασύνδεση με τα συναισθήματά τους, τις αντιλήψεις και την αίσθηση της συμπεριφοράς τους.
Η σχέση μεταξύ διάσχισης και ναρκισσισμού αποκαλύπτει τη βαθιά αλληλεπίδραση μεταξύ του πρώιμου τραύματος, των κατακερματισμένων καταστάσεων εαυτού και της δυναμικής των σχέσεων. Οι ναρκισσιστικές συμπεριφορές όπως το gaslighting δεν είναι μόνο εργαλεία χειραγώγησης, αλλά και αντανακλάσεις των άμυνων που προστατεύουν μία εύθραυστη εικόνα εαυτού. Κατανοώντας αυτές τις δυναμικές, μπορούμε να αναπτύξουμε πιο συμπονετικές και αποτελεσματικές προσεγγίσεις στην θεραπεία, τόσο για τα άτομα ναρκισσισμό όσο και για τα θύματα της συμπεριφοράς τους.
Αναφορές
Boon Suzette, Steele Kathy, Van der Hart Onno Ph.D, Coping with Trauma-Related Dissociation: Skills Training for Patients and Therapists (Norton Series on Interpersonal Neurobiology). W. W. Norton & Company; 1st edition (March 28, 2011).
Gianotti Patricia, Danielian Jack, Uncovering the Resilient Core, A Workbook on the Treatment of Narcissistic Defenses, Shame, and Emerging Authenticity. Routledge, 2017.
Shaw Daniel, Traumatic Narcissism (Relational Perspectives Book Series). Routledge; 1st edition (September 10, 2013).
