Φθάνοντας κάποιος στο Τάλιν τα ξημερώματα, αντιλαμβάνεται πόσο βόρεια έχει έρθει στην Ευρώπη, καθώς ο καλοκαιρινός ήλιος φέγγει ακόμη στον ορίζοντα. Περπατώντας στο κέντρο της πόλης το δανογερμανικό ιστορικό χανσεατικό αποτύπωμα είναι σαφές και από τη διαχείριση του δημόσιου χώρου γίνεται στον επισκέπτη αντιληπτή η προσπάθεια να επουλωθεί το εθνικό τραύμα που άφησε o μισός αιώνας σοβιετικής επικυριαρχίας. Αυτός ο φόβος εξηγεί και πολλά από όσα η «Κ» είδε για τέσσερις ημέρες σε αυτή τη μικρή, αλλά πολύ κρίσιμη για την ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ χώρα της Βαλτικής.
Η «Κ» είναι το πρώτο ελληνικό Μέσο που βρέθηκε στην Εσθονία μαζί με μια μικρή ομάδα δημοσιογράφων και ερευνητών από think tanks (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία και ΗΠΑ), κατόπιν πρόσκλησης του υπουργείου Αμυνας, στο πλαίσιο ενός ταξιδιού με πυκνές επαφές και συναντήσεις που μας έφερε από την πρωτεύουσα Τάλιν έως το Τάρτου και στη συνέχεια έως τη νοτιοανατολική μεθόριο της χώρας με τη Ρωσία, με σκοπό την εξοικείωση με το περίπλοκο περιβάλλον ασφαλείας στην περιοχή. Εχει τη σημασία του ότι αυτές οι οργανωμένες επισκέψεις ξεκίνησαν λίγο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, γεγονός που κινητοποίησε ακόμη περισσότερο τους –ούτως ή άλλως– εξαιρετικά επιφυλακτικούς Εσθονούς έναντι των γειτόνων τους. Ενα από τα πρώτα πράγματα που είναι αδύνατον να διαφύγει την προσοχή ακόμη και του πιο ανυποψίαστου επισκέπτη είναι η σχέση του πολίτη με τις ένοπλες δυνάμεις.
Στρατιώτες εφ’ όρου ζωής
Οι Εσθονοί αρέσκονται να περιγράφουν το έθνος τους ως μικρό, συμπαγές και ευέλικτο (compact nation, όπως μας το περιέγραψε ο Κάιμο Κούουσκ, μόνιμος γραμματέας του υπουργείου Αμυνας της χώρας) και αυτό αποτυπώνεται με ακρίβεια στον τρόπο που οι πολίτες της χώρας ανταποκρίνονται στις στρατιωτικές υποχρεώσεις τους. Η θητεία ξεκινάει στα 18, είναι υποχρεωτική για τους άνδρες και εθελοντική για τις γυναίκες και κρατάει από οκτώ έως έντεκα μήνες, ανάλογα με το πώς επιλέγονται οι σειρές (τρεις φορές τον χρόνο) αλλά και οι ειδικότητες. Σύντομα η θητεία θα είναι οριζόντια δώδεκα μήνες για όλους. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο είναι η σχέση με τις ένοπλες δυνάμεις μετά τη θητεία. Κάθε Εσθονός της πρώτης γραμμής εφεδρείας (δηλαδή κάτω των 40 ετών) μπορεί να κληθεί έως και τέσσερις φορές τον χρόνο σε ασκήσεις που διαρκούν από ένα Σαββατοκύριακο έως και μία εβδομάδα, προκειμένου να συντηρήσει τη μαχητική του δυνατότητα και να αξιολογηθεί από το μόνιμο προσωπικό. Σε αυτές τις ξαφνικές ασκήσεις (SNAPEX) το χρονικό περιθώριο παρουσίασης στη μονάδα, στην οποία ο κάθε στρατιώτης έχει ενταχθεί ήδη από την απόλυσή του, είναι 24 έως 48 ώρες. Στη στάση μας στη βάση του εσθονικού στρατού στο Τάραα, ένας αξιωματικός εξηγεί ότι συνήθως πολλοί φθάνουν στις βάσεις σε λίγες ώρες, ενώ κάποιοι επιστρέφουν από το εξωτερικό (ειδικά αν είναι στην Ευρώπη), παρότι όταν βρίσκονται εκτός εθνικών συνόρων κάτι τέτοιο δεν είναι υποχρεωτικό.
Η σχέση των Εσθονών με τον εθνικό στρατό τους είναι πραγματικά ένα μοναδικό φαινόμενο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αν και μοντέλο θητείας υπάρχει και αλλού στη βαλτική γειτονιά (π.χ. στη Φινλανδία), στην Εσθονία υπάρχει η Ενωση Αμυνας (Kaitseliit) που αποτελεί έναν εθελοντικό στρατιωτικό οργανισμό, ο οποίος εποπτεύεται από το υπουργείο Αμυνας. Στον συγκεκριμένο οργανισμό συμμετέχουν αθροιστικά 18.000 άνδρες. Σε αυτούς προστίθενται οι γυναίκες αλλά και οι ανήλικοι, που λειτουργούν ως ένα είδος πιο συνειδητοποιημένων προσκόπων.
Στην εσθονική κοινωνία υπάρχει γενικά συμφωνία για την ανάγκη να αυξηθούν οι αμυντικές δαπάνες (η κυβέρνηση έχει θέσει στόχο το 5,4% για του χρόνου κιόλας), ωστόσο έχουν αρχίσει κάποιες διαμαρτυρίες. Κάποια μέτρα δεν είναι διόλου δημοφιλή στους Εσθονούς. Ο Ερκι Τόρι, επικεφαλής της Μονάδας Συντονισμού Εθνικής Ασφαλείας και Αμυνας της κυβέρνησης, ανέφερε ότι η κυβέρνηση αντλεί μεταξύ 100 και 200 εκατ. ευρώ από ένα νέο φόρο στα αυτοκίνητα, κάτι που δεν ενθουσιάζει τους Εσθονούς, οι οποίοι –ειδικά το καλοκαίρι– θέλουν να πηγαινοέρχονται στα συνήθως απομονωμένα μέσα στο δάσος εξοχικά σπίτια τους.
Γυμνάσια – Κάθε έφεδρος κάτω των 40 ετών συμμετέχει ανά έτος σε ασκήσεις που διαρκούν έως και μία εβδομάδα, προκειμένου να συντηρήσει τη μαχητική του δυνατότητα και να αξιολογηθεί από το μόνιμο προσωπικό.
Αμεση παράδοση
Η Εσθονία αποτελεί, επίσης, ένα παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο η Τουρκία έχει μελετήσει σε βάθος όλους τους εταίρους της στο ΝΑΤΟ. Στο Τάλιν, ένα από τα βασικά στοιχεία που ζητούν από κάθε εξοπλιστικό πρόγραμμα, η ταχύτητα παράδοσης, είναι πρωταρχικής σημασίας. Πρόκειται για έναν από τους λόγους που παρήγγειλαν και παρέλαβαν ήδη τα πρώτα 50 τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού (ΤΟΜΠ) της Otokar και ελαφρά θωρακισμένα οχήματα NMS της Nurol Makina, που ήδη έχουν ενταχθεί στη 2η Ταξιαρχία Πεζικού των εσθονικών αμυντικών δυνάμεων.
Η Εσθονία είναι μια χώρα με πληθυσμό λίγο πάνω από ένα εκατομμύριο, με πάνω από τον μισό να είναι συγκεντρωμένος στα δύο κύρια αστικά κέντρα, στο Τάλιν και στο Τάρτου. Ξεκινώντας την πορεία προς τα νοτιοανατολικά και το Τάρτου, όπου βρίσκεται και το πιο σημαντικό πανεπιστήμιο της χώρας, ο καιρός σκοτεινιάζει. Οταν φθάνουμε πια ακόμη πιο νοτιοανατολικά, στη βάση Ρέεντο, η οποία κατασκευάστηκε από το μηδέν για να στεγάσει τους Αμερικανούς στρατιώτες που βρίσκονται εκεί εκ περιτροπής από το 2022, τη συννεφιά έχει αντικαταστήσει ένα μονότονο ψιλόβροχο και το κρύο –παρά τα μέσα Ιουνίου– γίνεται πιο τσουχτερό.
Ο αντισυνταγματάρχης Μάικ Χέφτι που μας ξεναγεί μιλάει για τον καιρό, λέγοντας ότι οι δυνάμεις του, εκ των πραγμάτων ευέλικτες, βρίσκουν τις καιρικές συνθήκες αρκετά απαιτητικές. Είναι ενδιαφέρον πως ο Αμερικανός αξιωματικός παρατηρεί ότι προφανώς η μονάδα του κάνει χρήση όλων των σύγχρονων μέσων της τεχνολογίας και σημειώνει ότι «ακόμη στα drones δεν αρέσουν η βροχή και τα δάση». Οση ώρα μιλάμε ηχούν στα αυτιά μας ριπές από την εκπαίδευση των Αμερικανών που διεξάγεται στο πεδίο βολής έξω από το στρατόπεδο. Λίγο πιο πέρα, στη στρατιωτική βάση του εσθονικού στρατού στο Τάαρα, που βρίσκεται μόλις 80 χιλιόμετρα από το Πσκοφ, τη μεγαλύτερη ρωσική πόλη στην άλλη πλευρά των συνόρων, όπου υπάρχουν στρατιωτικές δυνάμεις, εκπαιδεύεται η τελευταία σειρά νεοσυλλέκτων.
Στη συνέχεια κατευθυνόμαστε στη συνοριακή διάβαση Λουχαμάα, η οποία βρίσκεται στον οδικό άξονα που ενώνει τη Ρίγα με το Πσκοφ. Παρά τα υπερσύγχρονα εμπόδια που έχουν κατασκευαστεί, οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας έχουν μειώσει την κίνηση δραματικά. Στα σχεδόν 60 λεπτά που ξεναγούμαστε, πέρασαν δύο οικογένειες με τα ιδιωτικά οχήματά τους, ενώ στην ουρά υπήρχε ένα φορτηγό. Τελευταία στάση στα νοτιοανατολικά είναι ο συνοριακός σταθμός στην Πιούσα, που ελέγχει 70 χιλιόμετρα συνοριακής γραμμής και τους τελευταίους μήνες μεγάλο μέρος της έχει κλείσει με φράχτη, ο οποίος παρακολουθείται από σταθερές κάμερες. Ενας από τους αξιωματικούς της εσθονικής συνοριοφυλακής εξηγεί ότι έχει επισκεφθεί τους ομολόγους του στον Εβρο και αντάλλαξε απόψεις.
Πίσω στο Τάλιν, ο καιρός είναι πολύ καλύτερος και μία από τις τελευταίες συναντήσεις γίνεται στο εσθονικό Γενικό Επιτελείο με εκπροσώπους των αγγλογαλλικών στρατευμάτων (800 Βρετανοί και 200 Γάλλοι) που εδρεύουν στην Τάπα, στα βορειοανατολικά σύνορα της χώρας με τη Ρωσία.
Κυβερνοάμυνα
Ο τελευταίος άνθρωπος που συναντάμε στο Τάλιν είναι ο Αϊβαρ Χανιότι, εκπαιδευτής κυβερνοάμυνας στην Ενωση Αμυνας. «Είμαστε ο μικρότερος αδελφός των εσθονικών ενόπλων δυνάμεων», λέει, επιχειρώντας να εξηγήσει τον τρόπο λειτουργίας της ιδιόμορφης αυτής οργάνωσης, και εξηγεί ότι βασικός σκοπός του είναι να εκπαιδεύσει τα μέλη της ομάδας του (ηλικίας μεταξύ 30 έως 50 ετών) στη χρήση drones και UAV.
Το ταξίδι της επιστροφής από το Τάλιν ξεκίνησε στις 3.30 τα ξημερώματα της περασμένης Πέμπτης και ήδη είχε ξημερώσει για τα καλά. Κάτω από το αδύναμο φως και τους –φαινομενικά– νωχελικούς ρυθμούς αυτής της όμορφης χώρας γυρίζει διαρκώς ένα γρανάζι, το οποίο σπρώχνουν όλοι ανεξαιρέτως και έχει ως καύσιμο το ένστικτο επιβίωσής τους.
