Οι παρατηρήσεις της συμπεριφοράς του «άλφα αρσενικού» μεταξύ των πιθήκων – συμπεριλαμβανομένων ορισμένων από τους στενότερους συγγενείς του ανθρώπου στο ζωικό βασίλειο – έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση του αρχέτυπου του κυρίαρχου αρσενικού σε μια αμφιλεγόμενη λυδία λίθο του σύγχρονου πολιτισμού.
Όμως, μια σαρωτική ανάλυση της δυναμικής τής εξουσίας μεταξύ αρσενικών και θηλυκών πρωτευόντων επιβεβαιώνει ότι το άλφα αρσενικό είναι στην πραγματικότητα σχετικά σπάνιο σε 121 είδη πρωτευόντων, διαπιστώνοντας ότι οι ιεραρχίες με βάση το φύλο σε όλη την τεράστια τάξη είναι πιο ρευστές – και αμφισβητούνται με επιτυχία πιο συχνά – από ό,τι είχε υποτεθεί ιστορικά.
Οι συγγραφείς της μελέτης λένε ότι η έρευνά τους θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για μια βαθύτερη κατανόηση σε ένα από τα πιο σκοτεινά ερωτήματα της επιστήμης: την προέλευση των ανισοτήτων εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών.
«Η κυριαρχία των αρσενικών δεν είναι μια βασική γραμμή, όπως θεωρούνταν σιωπηρά για μεγάλο χρονικό διάστημα στην πρωτευοντολογία», δήλωσε η Élise Huchard, ειδικός συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ, η οποία συνέγραψε τη μελέτη.
Σε τηλεφωνική συνέντευξη με την Washington Post, δήλωσε ότι η έρευνά της διαπίστωσε πως υπάρχει πολύ μεγαλύτερη ευελιξία στη δυναμική της εξουσίας μεταξύ αρσενικών και θηλυκών πρωτευόντων απ’ ό,τι είχε φανταστεί προηγουμένως και εγείρει ερωτήματα σχετικά με το βαθμό στον οποίο οι σύγχρονες ανισότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών μπορούν να αποδοθούν στην κληρονομιά των πρωτευόντων της ανθρωπότητας.
Κανένα από τα δύο φύλα δεν ήταν σαφώς κυρίαρχο
Η εργασία που δημοσιεύθηκε την Δευτέρα στην επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences, εξέτασε ποσοτικά δεδομένα από 253 μελέτες σχετικά με τις αμφισβητούμενες αλληλεπιδράσεις μεταξύ αρσενικών και θηλυκών πρωτευόντων από 121 είδη. Οι αμφισβητούμενες αλληλεπιδράσεις περιλάμβαναν από πράξεις σωματικής επιθετικότητας μέχρι τελετουργικά σήματα που υποδηλώνουν υποταγή.
Οι επιστήμονες κατέγραψαν ποιο φύλο «κέρδισε» κάθε αλληλεπίδραση και στη συνέχεια ανέλυσαν τα δεδομένα για να συγκρίνουν τα αποτελέσματα μεταξύ διαφορετικών ειδών και πληθυσμών πρωτευόντων θηλαστικών.
Διαπίστωσαν ότι για το 70% των παρατηρούμενων πληθυσμών πρωτευόντων θηλαστικών, κανένα από τα δύο φύλα δεν ήταν σαφώς κυρίαρχο (που ορίζεται ως νικητής σε περισσότερους από 9 στους 10 αγώνες).Ταυτόχρονα, τα αρσενικά ήταν σαφώς κυρίαρχα στο 17% των πληθυσμών και τα θηλυκά στο 13%.
«Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα όμορφο συνεχές και τα περισσότερα είδη βρίσκονται στη μέση και δεν είναι αυστηρά κυρίαρχα αρσενικά ή θηλυκά», τόνισε η Huchard.
Η μελέτη διαπίστωσε ότι η γυναικεία δύναμη είναι πιο πιθανό να προκύψει σε σενάρια όπου τα θηλυκά έχουν τη μεγαλύτερη δυνατότητα επιλογής του συντρόφου με τον οποίο θα ζευγαρώσουν. Αυτό περιλαμβάνει είδη στα οποία τα θηλυκά είναι μονογαμικά ή όπου έχουν παρόμοιο μέγεθος με τα αρσενικά.
Ποιες επιλεκτικές πιέσεις οδηγούν στην ανισότητα μεταξύ των φύλων
Διαπίστωσαν επίσης ότι τα είδη πρωτευόντων θηλαστικών που αναζητούν τροφή κυρίως σε δέντρα είναι πιο πιθανό να μεροληπτούν προς τη γυναικεία δύναμη. «Αυτό συμβαίνει επειδή είναι πιο εύκολο να ξεφύγεις, έχεις τρεις διαστάσεις αντί για δύο», καθιστώντας δυσκολότερο για τα αρσενικά να ασκούν τον έλεγχο, εξήγησε.
Προστίθεται σε έναν αυξανόμενο όγκο ερευνών σχετικά με το γιατί τα αρσενικά κυριαρχούν σε ορισμένα είδη πρωτευόντων, ενώ τα θηλυκά σε άλλα. Για παράδειγμα, μια μελέτη τον Απρίλιο διαπίστωσε ότι τα θηλυκά μπονόμπο διατηρούσαν την εξουσία σχηματίζοντας συμμαχίες για να «τα βάλουν» με τα αρσενικά.
Οι έρευνες δείχνουν ότι η αρσενική μεροληπτική εξουσία δεν είναι τόσο διαδεδομένη όσο πίστευαν κάποτε τα πρωτεύοντα θηλαστικά, δήλωσε η Ρεμπέκα Λιούις, βιολογική ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν.
«Αυτή η μελέτη αποτελεί μέρος ενός αυξανόμενου όγκου βιβλιογραφίας, που δείχνει ότι όταν σκεφτόμαστε την εξουσία στα ζώα ως κάτι περισσότερο από το ποιος είναι ο μεγαλύτερος ή ο πιο κακός, όταν αναγνωρίζουμε οικονομικές μορφές εξουσίας, όπως η μόχλευση που αποκομίζουν τα θηλυκά από τον έλεγχο της αναπαραγωγής, βρίσκουμε ένα θαυμάσια πολύπλοκο τοπίο εξουσίας», έγραψε σε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα, περιγράφοντας την έρευνα ως «ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός στην κατανόησή μας για το ποιες επιλεκτικές πιέσεις οδηγούν στην ανισότητα μεταξύ των φύλων».
Πώς προήλθε ο όρος «άλφα αρσενικό»;
Ο Νίκολας Νιούτον-Φίσερ, οικολόγος συμπεριφοράς πρωτευόντων στο Πανεπιστήμιο του Κεντ στην Αγγλία σημείωσε ότι η «ομπρέλα» των πρωτευόντων περιλαμβάνει εξαιρετικά διαφορετικά είδη και η ομαδοποίησή τους κινδυνεύει να συσκοτίσει τις εξελικτικές διαφορές.
Επισήμανε πώς η μελέτη διαπίστωσε βασικές διαφορές μεταξύ των κλάδων: Η αυστηρή κυριαρχία των αρσενικών ήταν πιο χαρακτηριστική για τους πιθήκους και τους καταρρίνους (αφρικανικοί και ασιατικοί πίθηκοι), η κυριαρχία των θηλυκών ήταν χαρακτηριστική για τους στρεψίρρινους (λεμούριοι και λόριοι), ενώ η κυριαρχία του φύλου δεν ήταν ξεκάθαρη μεταξύ των πλατύρρινων (πίθηκοι της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής).
«Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτοί οι τρεις κλάδοι των πρωτευόντων έχουν μακρά και ξεχωριστή εξελικτική ιστορία», προσέθεσε, λέγοντας ότι οι διαφορές στη βιολογία τους δεν προκαλούν έκπληξη.
Ο όρος «άλφα αρσενικό» μπήκε στο δημοφιλές λεξικό μετά την εμφάνισή του σε ένα βιβλίο του 1970 για την οικολογία των λύκων – ένας όρος που ο συγγραφέας του στηλίτευσε αργότερα ως λανθασμένο και ανακριβή όσον αφορά το είδος. Οι μεταγενέστερες έρευνες σε άγριους λύκους δεν επιβεβαίωσαν την άκαμπτη, βασισμένη στη δύναμη ιεραρχία της κυριαρχίας, υπό το πηδάλιο ενός άλφα που παρατηρήθηκε στους λύκους σε αιχμαλωσία.
Παρ’ όλα αυτά, ο όρος έχει εισχωρήσει στην κουλτούρα, ακόμη και στην πολιτική. Ο Έρικ Τραμπ έχει επαινέσει την «άλφα» προσωπικότητα του πατέρα του, Ντόναλντ, όπως και πολλοί άλλοι υποστηρικτές του MAGA έχουν υιοθετήσει τον όρο ως αυτοπροσδιορισμό για να εκφράσουν την αρρενωπότητά τους.
Η Huchard υπογράμμισε, όμως, πως οι συγγραφείς της εργασίας βρήκαν ελάχιστα στοιχεία που να υποστηρίζουν τη θεωρία ότι οι ανισότητες που βασίζονται στο φύλο στους ανθρώπους προέρχονται από τους συγγενείς μας στα πρωτεύοντα θηλαστικά, επισημαίνοντας το γεγονός πως οι άνθρωποι μοιράζονται χαρακτηριστικά όπως η μονογαμία με ομάδες πρωτευόντων που δεν παρουσιάζουν σαφή κυριαρχία των αρσενικών.
