Έκθεση στο Βελιγράδι: Οι Ελληνόβλαχοι ευεργετούν τη μητέρα και τη νέα πατρίδα

Το Λαογραφικό & Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης και το Μουσείο της Πόλεως Βελιγραδίου συνεργάζονται για την έκθεση «Ελληνόβλαχοι (Τσιντσάροι) στις σερβικές περιοχές κατά τον 18ο-19ο αιώνα. Ευεργετώντας τη μητέρα πατρίδα και τη νέα πατρίδα». Η έκθεση, που εγκαινιάζεται στο Βελιγράδι στις 21 Νοεμβρίου 2025, αναδεικνύει την πολιτισμική συμβολή των Ελληνοβλάχων στην ελληνορθόδοξη παράδοση και το ισχυρό αποτύπωμά τους στον οικονομικό, πολιτικό και πνευματικό τομέα. Ο Πρόεδρος του Μουσείου, Δρ. Φώτης Κιλιπίρης, τονίζει την αξία της Ευεργεσίας ως διαχρονικής πολιτισμικής αξίας και διδάγματος για το μέλλον.

Συνέντευξη στη Νάντια Σουφλή

Να ορίσουμε τους Ελληνοβλάχους κ. Κιλιπίρη;

Οι Ελληνόβλαχοι είναι ελληνικοί, γηγενείς πληθυσμοί κυρίως της Ηπείρου και της Μακεδονίας, οι οποίοι μιλούσαν παραδοσιακά τη βλάχικη – μια λατινογενή γλώσσα που προήλθε από τη μακρά ρωμαϊκή παρουσία στη Βαλκανική. Η λατινοφωνία-βλαχοφωνία ελληνικών πληθυσμών μαρτυρείται ήδη από τον 6ο αιώνα, όπως αναφέρει ο Ιωάννης Λυδός. Στην Οθωμανική περίοδο, οι Βλάχοι συγκρότησαν ανθηρές κοινότητες σε ορεινές περιοχές όπως η Μοσχόπολη, που εξελίχθηκαν σε πνευματικά και εμπορικά κέντρα του υπόδουλου ελληνισμού. Οι Ελληνόβλαχοι διακρίθηκαν ως κτηνοτρόφοι, μεταφορείς, τεχνίτες, έμποροι και λόγιοι, συμβάλλοντας ενεργά στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και την οικονομική ανάπτυξη. Πολλοί αναδείχθηκαν ως μεγάλοι εθνικοί ευεργέτες, όπως οι οικογένειες Σίνα, Δούμπα, Δάρβαρη, Αβέρωφ, που ίδρυσαν σημαντικά εκπαιδευτικά και επιστημονικά ιδρύματα. Οι Ελληνόβλαχοι υπήρξαν αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνικού έθνους, πρεσβευτές του ελληνισμού στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη.

Η έκθεση «Ελληνόβλαχοι (Τσιντσάροι) στις σερβικές περιοχές κατά τον 18ο-19ο αιώνα. Ευεργετώντας τη μητέρα πατρίδα και τη νέα πατρίδα» πραγματοποιείται στις 21 Νοεμβρίου 2025, σε συνεργασία με το Μουσείο της Πόλεως Βελιγραδίου. Ποια είναι η στρατηγική σημασία αυτής της διεθνούς συνεργασίας και πώς αυτό συμβάλλει στην ενίσχυση των ιστορικών και πολιτιστικών δεσμών μεταξύ Ελλάδας και Σερβίας, δεδομένου του ρόλου των Ελληνοβλάχων ως φορέων της ελληνορθόδοξης παράδοσης στην περιοχή;

Το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης, στο πλαίσιο του πολιτιστικού του ρόλου, επιδιώκει τη σύσφιξη σχέσεων με μουσεία των Βαλκανίων, αναδεικνύοντας ιστορικούς δεσμούς. Η πρόσφατη συνεργασία του με το Μουσείο Πόλεως Βελιγραδίου υπογραμμίζει τη συμβολή των ελληνοβλάχων στην πολιτιστική ώσμωση της περιοχής. Από τον 18ο αιώνα, Βλάχοι της Μακεδονίας εγκαταστάθηκαν στη Σερβία, ιδρύοντας κοινότητες, σχολεία και εκκλησίες (π.χ. στο Νόβισαντ και το Ζέμουν), ενώ διέπρεψαν ως έμποροι και λόγιοι. Μετέφεραν ιδέες και επιτεύγματα από την Ευρώπη, συμβάλλοντας στην παιδεία και τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό. Η παρουσία τους αποτυπώθηκε στη σερβική λογοτεχνία και ιστοριογραφία ως ουσιαστικοί φορείς της ελληνορθόδοξης παράδοσης. Ευεργέτησαν τόσο τους τόπους καταγωγής (Μοσχόπολη, Βλάστη κ.ά.) όσο και τη Σερβία, ενισχύοντας τους ελληνοσερβικούς δεσμούς.

Ποιο είναι το κεντρικό μήνυμα που επιδιώκετε να μεταδώσετε στο κοινό του Βελιγραδίου μέσα από την ανάδειξη της οικονομικής, πολιτικής και πνευματικής συμβολής αυτής της κοινότητας;

Η παρουσία των Ελληνοβλάχων (ή Τσιντσάρων) στη Σερβία, και ιδίως στο Βελιγράδι και το Ζέμουν, έχει αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα στην πολιτιστική και κοινωνική ταυτότητα των περιοχών. Μέσα από αρχιτεκτονικά μνημεία, σχολεία, μαυσωλεία και πολυτελείς κατοικίες, αποτυπώνεται η σημαντική συμβολή τους στη διαμόρφωση της τοπικής ιστορίας. Ο Ιπποκράτης Γεωργίου (Βλάνταν Τζόρτζεβιτς) ξεχωρίζει ως πρωθυπουργός και θεμελιωτής της Ιατρικής Σχολής Βελιγραδίου. Οι οικογένειες Σπίρτα, Ανθούλα, Σιόντα και Λέκκου πρωταγωνίστησαν στην οικονομική, επιστημονική και εκπαιδευτική πρόοδο της χώρας, ιδρύοντας σχολεία, τράπεζες, βιομηχανίες, ακόμη και το πρώτο εργοστάσιο σοκολάτας. Ο Νικόλαος Κίκης συνέβαλε στην ανέγερση σχολείων και νοσοκομείων, ενώ ο Δημήτριος Βιάλλου διασφάλισε τη συνέχεια της ελληνικής παιδείας στο Ζέμουν. Σήμερα, απόγονοι αυτών των προσωπικοτήτων συνεχίζουν να τιμούν τις ρίζες τους, διατηρώντας ζωντανή τη μνήμη μιας ακμάζουσας ελληνοβλαχικής παρουσίας που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της σύγχρονης Σερβίας.

Η έκθεση στο Βελιγράδι αποτελεί μέρος της ευρύτερης περιοδικής έκθεσης του Λαογραφικού & Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας – Θράκης στη Θεσσαλονίκη, με τίτλο «Ελληνόβλαχοι και Εθνοευεργεσία: τεκμήρια από το παρελθόν, διδάγματα για το μέλλον». Ποια είναι τα διδάγματα για το μέλλον που μπορεί να αντλήσει η σύγχρονη κοινωνία –τόσο η ελληνική όσο και η σερβική– από την ιστορία και το παράδειγμα των Ελληνοβλάχων ευεργετών;

Η ιστορική μνήμη μας βοηθά να καταλάβουμε ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε και τι μας ενώνει ως λαό. Αλλά και τι μας συνδέει με άλλους σύνοικους – γειτονικούς λαούς. Η γνώση του παρελθόντος μπορεί να εμπνεύσει κοινές διαχρονικές αξίες, νέες ιδέες και υγιείς βάσεις συνεργασίας για το μέλλον. Ο πολιτισμός αποτελεί ένα ασύγκριτο πλεονέκτημα, η «ήπια» δύναμη του Ελληνισμού που πρέπει να βάζουμε ως προτεραιότητα σε υγιή βάση για βιώσιμη συνεργασία στα Βαλκάνια που αποτελεί διαχρονικά προνομιούχος χώρος ανάπτυξης δεσμών συνεργασίας. Ο Ευεργετισμός αποτελεί μια σημαντική διαχρονική αξία του Ελληνισμού ειδικότερα του κοσμοπολίτικου ελληνισμού ο οποίος όπου μεγαλούργησε οικονομικά και πνευματικά ευεργέτησε τόσο την ιδιαίτερη πατρίδα καταγωγής όσο και τις νέες πατρίδες όπου εγκαταστάθηκε.

Πώς εντάσσεται η έννοια της ευεργεσίας και της συμβολής των μεγάλων παροίκων στον πυρήνα της λαογραφίας και της εθνολογίας που μελετά το Μουσείο; Μπορούν τα «υλικά τεκμήρια» του πολιτισμού τους να μας διδάξουν για την άυλη κληρονομιά της αλληλεγγύης και της προσφοράς;

Η Εθνοευεργεσία αποτελεί θεμέλιο λίθο της νεοελληνικής ταυτότητας και συλλογικής μνήμης. Στην περιοδική έκθεση του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας–Θράκης, η ευεργεσία παρουσιάζεται όχι απλώς ως πράξη φιλανθρωπίας, αλλά ως πολιτισμικό φαινόμενο με ηθικό και κοινωνικό βάθος. Οι Ελληνόβλαχοι της διασποράς στις περιοχές της Βόρειας Βαλκανικής και της Αυστροουγγαρίας, όπως οι οικογένειες Σίνα, Δούμπα, Δάρβαρη και Σπίρτα, γαλουχημένοι με τις αρχές του Διαφωτισμού, ανέπτυξαν ένα ισχυρό αίσθημα κοινωνικής ευθύνης. Η προσφορά τους σε σχολεία, ναούς, νοσοκομεία και ιδρύματα δεν ήταν απλώς εκδήλωση πλούτου, αλλά συνειδητή πράξη ταύτισης με την κοινότητα και τονπολιτισμό. Η έκθεση προσεγγίζει την ευεργεσία ως άυλη κληρονομιά, όπου η δωρεά δεν αποσκοπεί στη φήμη, αλλά στην πολιτισμική «ανταπόδοση». Αντικείμενα όπως προτομές, επιστολές και αφιερωματικές επιγραφές αποκτούν νέο συμβολικό βάρος, λειτουργώντας ως φορείς συλλογικής ταυτότητας. Η Εθνοευεργεσία, έτσι, αναδεικνύεται σε γέφυρα ανάμεσα στο άτομο και το σύνολο, στο παρελθόν και το παρόν, επιβεβαιώνοντας τον διαχρονικό ρόλο της προσφοράς ως θεμελιώδους πολιτισμικής αξίας.

Ποιες είναι οι κυριότερες πηγές ή τα μοναδικά τεκμήρια που χρησιμοποιήθηκαν για να αναδειχθεί η ιστορία των Ελληνοβλάχων, και πώς συνδέονται οι συλλογές του Λαογραφικού & Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας – Θράκης με την πολιτιστική τους παρουσία στα Βαλκάνια;

Η ιστορία των Ελληνοβλάχων αποτελεί δυναμικό και καθοριστικό κεφάλαιο της βαλκανικής διασποράς του Ελληνισμού. Προερχόμενοι από περιοχές όπως η Πίνδος, η Ήπειρος και η Δυτική Μακεδονία, ανέπτυξαν από τον 18ο αιώνα εκτεταμένα εμπορικά και πολιτισμικά δίκτυα σε όλη τη Βαλκανική και την Κεντρική Ευρώπη. Με επίκεντρα όπως η Μοσχόπολη, η Βλάστη και η Κλεισούρα, αλλά και πόλεις όπως το Βελιγράδι, η Βουδαπέστη και η Βιέννη, οι Ελληνόβλαχοι δεν μετέφεραν μόνο προϊόντα, αλλά και ιδέες, αξίες και εκπαιδευτικά πρότυπα. Το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας–Θράκης φωτίζει αυτή τη διαδρομή μέσα από εκθέματα που προέρχονται ή σχετίζονται με τις ελληνοβλαχικές κοινότητες. Έγγραφα εμπορικής αλληλογραφίας, κατάστιχα, εκκλησιαστικά αντικείμενα, φωτογραφίες και τεχνουργήματα αφηγούνται την οικονομική τους ακτινοβολία, αλλά και τη βαθιά πολιτισμική τους συνείδηση. Η έκθεση δεν αναδεικνύει απλώς το εμπόριο, αλλά και τις αξίες της κινητικότητας, της προσαρμογής και της συλλογικής μνήμης. Μέσα από τις συλλογές του Μουσείου, και τα δάνεια τεκμήρια από άλλες συλλογές, αποκαλύπτεται ένας κόσμος που ένωσε τη γενέτειρα με τη διασπορά, το παρελθόν με το παρόν, αφήνοντας πολύτιμη πολιτισμική παρακαταθήκη.

Η έκθεση «Ελληνόβλαχοι (Τσιντσάροι) στις σερβικές περιοχές κατά τον 18ο-19ο αιώνα. Ευεργετώντας τη μητέρα πατρίδα και τη νέα πατρίδα» εγκαινιάζεται την Παρασκευή 21 Νοεμβρίου 2025, ώρα 13:00 στο Κονάκι Πριγκίπισσας Λιούμπιτσα, οδός Πρίγκιπος Σίμα Μάρκοβιτς 8, Βελιγράδι.