Όταν βγήκε στη σύνταξη, ο Ολλανδός ειδικός συστημάτων Πολ Ποστ αποφάσισε να μελετήσει τα ημερολόγια του πατέρα του. Ήταν αφημένα σε μια σοφίτα και περιέγραφαν τι συνέβαινε στην Υπηρεσία Διαμαντιών της Ολλανδίας, όταν αυτή επιτάχθηκε από τους Ναζί. Και μελετώντας τα, έβγαλε λαβράκι.
Ο πατέρας του Ποστ, υπάλληλος στην Υπηρεσία Διαμαντιών, περιέγραφε με λεπτομέρειες τη δουλειά του εκεί. Μέσα από την μελέτη των ημερολογίων ήρθε ένα όνομα στην επιφάνεια, αυτό του αξιωματικού των Ναζί, Φρίντριχ Κάντγκιν. Ήταν αυτός που επέβλεπε τη λεηλασία διαμαντιών και χρυσού από τις κατεχόμενες χώρες από τους Ναζί.
Ο Πολ Ποστ άρχισε να παρακολουθεί τις περιπλανήσεις του Κάντγκιν μετά τον πόλεμο. Ήλπιζε ότι θα έλυνε το μυστήριο των διαμαντιών που οι ιστορικοί λένε ότι εξακολουθούν να αγνοούνται. Έτσι έμαθε τυχαία ότι ο αξιωματικός των Ναζί φερόταν ότι είχε στην κατοχή του και λεηλατημένα έργα τέχνης. Και έτσι έβγαλε λαβράκι.
Στο Μαρ ντελ Πλάτα
Αυτή η έρευνα οδήγησε τον Πολ Ποστ και Ολλανδούς δημοσιογράφους στην Αργεντινή. Και στο ήσυχο σπίτι της 60χρονης Πατρίσια Κάντγκιν, κόρης του αξιωματικού των Ναζί, στην παραθαλάσσια πόλη Μαρ ντελ Πλάτα στην επαρχία του Μπουένος Άιρες. Στο σαλόνι της κρεμόταν το «Πορτρέτο μιας Κυρίας», έργο του 18ου αιώνα το οποίο είχε λεηλατηθεί στα χρόνια της ναζιστικής κατοχής.
Ο δικηγόρος της, Κάρλος Μουρίας, δήλωσε στο Reuters ότι δεν γνώριζε τους ισχυρισμούς ότι ο πίνακας είχε κλαπεί από τη συλλογή του Εβραίου εμπόρου τέχνης Ζακ Γκούντστικερ και η ίδια αρνήθηκε ότι τον είχε κρύψει.
Ένα από τα ημερολόγια του Βιμ Ποστ / REUTERS/Piroschka van de Wouw
Ο ρόλος του Ποστ στην ανακάλυψη του πίνακα υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα της εύρεσης έργων τέχνης που έχαν κλαπεί από τους Ναζί. Υπολογίζεται ότι 600.000 κομμάτια κλάπηκαν από εβραϊκές οικογένειες και περισσότερα από 100.000 δεν επιστράφηκαν ποτέ.
Ο ίδιος ο Ποστ δήλωσε: «Είμαι απλώς ερασιτέχνης, δεν είμαι ιστορικός, τίποτα απολύτως. Αλλά ήξερα ότι είχα δίκιο για τον Κάντγκιν».
Τι έλεγαν τα ημερολόγια
Στα ημερολόγια, ο Βιμ Ποστ αφηγήθηκε πώς το 1942 οι Ναζί διέταξαν τους εμπόρους διαμαντιών της χώρας να παραδώσουν τους πολύτιμους λίθους τους. Κατέσχεσαν συνολικά περίπου 71.000 καράτια στο Χρηματιστήριο Διαμαντιών του Άμστερνταμ.
Ο Πολ Ποστ, έχοντας βρει τα ημερολόγια του Βιμ στη σοφίτα του πατρικού του, άρχισε να ερευνά. Διαπίστωσε ότι λίγο πριν από την παράδοση της Γερμανίας τον Μάιο του 1945, ο Κάντγκιν κατέφυγε στην Ελβετία, όπου αξιωματούχοι έλαβαν μια πληροφορία ότι είχε πραγματοποιήσει μεγάλες μεταφορές διαμαντιών. Και το 1950 πήρε βίζα για να ταξιδέψει στη Βραζιλία. Από εκεί ταξίδεψε στο Μπουένος Άιρες.
Ο Ποστ επικοινώνησε με την ολλανδική εφημερίδα Algemeen Dagblad για να μοιραστεί την αφήγηση του πατέρα του για την επιδρομή με τα διαμάντια. Έτσι, το 2015, ο ερευνητικός δημοσιογράφος Σίριλ Ρόσμαν δημοσίευσε ένα άρθρο για τα ημερολόγια, ενώ ο Ποστ έγραψε το «The Diamond Heist»», ένα βιβλίο για το θέμα.
Από τα διαμάντια στο πορτρέτο
Το 2020, ο Ποστ είδε ότι η Υπηρεσία Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ολλανδίας κατέγραψε στο διαδίκτυο τον Κάντγκιν ως πιθανό κάτοχο του «Πορτρέτου μιας Κυρίας». Έργο του Ιταλού καλλιτέχνη Τζουζέπε Γκισλάντι, αλλά και μια νεκρή φύση του Αμπραάμ Μινιόν. Συναντήθηκε με τον ερευνητή του οργανισμού Πέρι Σίερ και του είπε ότι είχε εντοπίσει την οικογένεια του Κάντγκιν στο Μαρ ντελ Πλάτα.
Το «Πορτρέτο μιας κυρίας»
Τον Ιούνιο του 2024, ο Ποστ επικοινώνησε με τη δικηγόρο της οικογένειας Γκούντστικερ. Προσφέρθηκε να παράσχει στοιχεία για τους δύο αγνοούμενους πίνακες, αν εκείνη είχε πληροφορίες για τον Κάντγκιν. Αλλά δεν του έδωσαν τίποτα.
Έτσι, στράφηκε ξανά στους δημοσιογράφους. Τον περασμένο Απρίλιο, επικοινώνησε με τον Σίριλ Ρόσμαν έχοντας περισσότερες πληροφορίες για τα μεταπολεμικά ταξίδια του Κάντγκιν. Είχαν προσπαθήσει να επικοινωνήσουν με τις κόρες του Κάντγκιν στην Αργεντινή όλα αυτά τα χρόνια. Επίσης, ζήτησαν τη βοήθεια ενός Αργεντίνου δημοσιογράφου, του Πέτερ Σούτεν.
«Δεν ψάχναμε για τους πίνακες συγκεκριμένα», είπε ο Rosman. «Εκείνη την εποχή σκεφτόμασταν κυρίως για τα διαμάντια που λεηλατήθηκαν, οπότε θέλαμε να μάθουμε τι απέγιναν».
Όταν ο Σούτεν χτύπησε το κουδούνι στο σπίτι της Πατρίσια Κάντγκιν τον Αύγουστο, δεν υπήρξε απάντηση. Το σπίτι ήταν προς πώληση. Όταν οι δημοσιογράφοι έλεγξαν την καταχώριση του ακινήτου, εντόπισαν τον πίνακα σε μια από τις φωτογραφίες του ακινήτου. Είχαν βγάλει λαβράκι και έγραψαν το ρεπορτάζ.
Από την έφοδο της αστυνομίας στο σπίτι της κόρης του Κάντγκιν
Την επόμενη μέρα, η αστυνομία έκανε έφοδο στο σπίτι. Αλλά στη θέση του πίνακα υπήρχε μια ταπισερί με άλογα. Οκτώ ημέρες αργότερα, ο δικηγόρος της Κάντγκιν παρέδωσε τον πίνακα στις αρχές.
Οι ομοσπονδιακοί εισαγγελείς απήγγειλαν κατηγορίες στην Πατρίσια Κάντγκιν και στον σύζυγό της, Χουάν Κάρλος Κορτεγκόσο, για απόκρυψη κλεμμένων έργων τέχνης. Ερευνούν επίσης περισσότερα από 20 σχέδια και εκτυπώσεις, καθώς και δύο πορτρέτα, που κατασχέθηκαν επίσης από το σπίτι τους και από το σπίτι της αδερφής της Πατρίσια στο Μαρ ντελ Πλάτα.
«Αναγκαστική πώληση»
Η οικογένεια του Γκούντστικερ αγωνίζεται επί δεκαετίες για να πάρει πίσω τους πίνακές του. Ο συλλέκτης έργων τέχνης πέθανε όταν έπεσε στο αμπάρι ενός σκάφους καθώς προσπαθούσε να ξεφύγει από τους προελαύνοντες Ναζί με την οικογένειά του τον Μάιο του 1940. Αλλά σε ένα μικρό μαύρο βιβλίο, είχε καταχωρίσει το «Πορτρέτο μιας Κυρίας» μαζί με περισσότερα από 1.000 έργα της συλλογής του.
Οι ιστορικοί περιγράφουν την απόκτηση των έργων τέχνης του Γκούντστικερ από τους Ναζί ως «αναγκαστική πώληση» μετά τον θάνατό του. Η γνωστός Ναζί Χέρμαν Γκέρινγκ «αγόρασε» περίπου 800 πίνακες του Γκούντστικερ. Ο δικηγόρος που εκπροσωπεί την οικογένεια του Εβραίου συλλέκτη δήλωσε ότι συνεργάτης του Γκέρινγκ πούλησε το «Πορτρέτο μιας Κυρίας» στον Κάντγκιν το 1944.
Η οικογένεια έχει ανακτήσει 300 έως 350 έργα τέχνης, συμπεριλαμβανομένων 200 που βρίσκονταν ως επί το πλείστον σε μουσεία που η Ολλανδία συμφώνησε να επιστρέψει το 2006.
Διορθώνοντας μια ιστορική αδικία
Η Σαρλίν φον Ζάχερ, εγγονή του Γκούντστικερ που ζει στο Γκρίνουιτς του Κονέκτικατ δήλωσε ότι η οικογένειά της ενημέρωσε τους Κάντγκιν για την αξίωσή τους στο «Πορτρέτο μιας Κυρίας» μετά τη δημοσιοποίηση της ιστορίας στα ΜΜΕ. Ο Πάολο Πλεμπάνι, επιμελητής στην Ακαδημία Καράρα στο Μπέργκαμο, δήλωσε ότι η αξία του έργου ξεπερνά τα 100.000 δολάρια. Ωστόσο πρέπει να επιβεβαιωθεί η γνησιότητά του.
«Ελπίζω απλώς ότι θα είναι άνθρωποι που θα νιώσουν ότι θα κάνουν το σωστό και θα διορθώσουν μια ιστορική αδικία», δήλωσε η φον Ζάχερ στο Reuters, λέγοντας ότι η ανακάλυψη ήταν «σαν ταινία».
Ωστόσο, η Πατρίσια Κάντγκιν δεν έχει υποχωρήσει. Κατέθεσε αγωγή, υποστηρίζοντας ότι η κουνιάδα του πατέρα της αγόρασε τον πίνακα από το Μουσείο Wallraf-Richartz στην Κολωνία το 1943. Και πως ο πατέρας «κατείχε νόμιμα» τον πίνακα. Ωστόσο, το μουσείο δήλωσε στο Reuters ότι ο πίνακας δεν ήταν ποτέ μέρος της συλλογής του.
Και τι έγινε με τα διαμάντια;
Η Σάσκια Κόενεν Σνάιντερ, Ολλανδή καθηγήτρια σύγχρονης εβραϊκής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας, δήλωσε ότι είναι πολύ δύσκολο να αποδειχθεί ότι οι Ναζί πήραν διαμάντια μαζί τους στη Νότια Αμερική.
Αλλά σχολιάζοντας το αποτέλεσμα της έρευνας του Πολ Ποστ είπε: «Θα του δώσω τα εύσημα που αφιέρωσε τουλάχιστον χρόνια από τον χρόνο του αναζητώντας, αποκαλύπτοντας ιστορίες και αλήθειες που δεν γνωρίζουν όλοι. Είναι λαγωνικό».
• Με στοιχεία από το Reuters
