Η απόδοση των δύο φύλων σε γνωστικά τεστ υπήρξε αντικείμενο έρευνας για δεκαετίες, ιδιαίτερα σε δεξιότητες που σχετίζονται με την επιστήμη και την τεχνολογία. Νέα μελέτη, δημοσιευμένη στο περιοδικό Sex Roles, επαναφέρει στο προσκήνιο ένα λιγότερο ορατό αλλά ιδιαίτερα σημαντικό φαινόμενο. Τις διαφορές στην αυτοαντίληψη μεταξύ γυναικών και ανδρών. Συγκεκριμένα, η έρευνα καταγράφει ότι οι γυναίκες τείνουν να υποτιμούν τις χωροαντιληπτικές τους ικανότητες ακόμη και όταν οι πραγματικές τους επιδόσεις είναι ισάξιες με των ανδρών.
Η μελέτη και τα ευρήματα
Η μελέτη διεξήχθη από τη Gabriela Hofer και ομάδα ερευνητών σε δείγμα 208 ατόμων (103 γυναίκες και 105 άνδρες), ηλικίας 18 έως 37 ετών. Οι συμμετέχοντες, όλοι γερμανόφωνοι, κλήθηκαν να ολοκληρώσουν έξι τεστ χωροαντιληπτικής ικανότητας. Τα τεστ περιλάμβαναν νοητική περιστροφή σχημάτων, χωρική αντίληψη και προσανατολισμό. Μετά την ολοκλήρωση των δοκιμασιών, τους ζητήθηκε να εκτιμήσουν την απόδοσή τους τόσο σε κάθε επιμέρους τεστ όσο και συνολικά.
Advertisment
Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά. Παρά το γεγονός ότι η συνολική απόδοση των γυναικών δεν διέφερε στατιστικά από εκείνη των ανδρών, οι γυναίκες τείνουν να υποτιμούν την απόδοσή τους. Αντίθετα, οι άνδρες παρουσίασαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, συχνά υπερεκτιμώντας τις δικές τους επιδόσεις. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό στη βιβλιογραφία ως “επίδραση ύβρεως-ταπεινότητας” (hubris-humility effect).
Προσωπικότητα και αυτοαντίληψη
Η ερευνητική ομάδα εξέτασε επίσης τον ρόλο ορισμένων χαρακτηριστικών προσωπικότητας, όπως ο ναρκισσισμός και η ειλικρίνεια-ταπεινότητα. Διαπιστώθηκε ότι τα άτομα με υψηλότερο βαθμό ναρκισσισμού ήταν πιθανότερο να υπερεκτιμήσουν τις ικανότητές τους, ενώ όσοι εμφάνιζαν υψηλά επίπεδα ταπεινότητας τείνουν να έχουν πιο ρεαλιστική ή και υποτονική αυτοεκτίμηση. Αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμη και όταν ελήφθησαν υπόψη αυτοί οι παράγοντες, η τάση των γυναικών να υποτιμούν τις χωροαντιληπτικές τους ικανότητες παρέμενε στατιστικά σημαντική.
Συνέπειες στις επαγγελματικές επιλογές
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα της μελέτης είναι η σχέση μεταξύ αυτοαντίληψης και επαγγελματικού προσανατολισμού. Οι γυναίκες που συμμετείχαν δήλωσαν μικρότερο ενδιαφέρον για καριέρα σε πεδία STEM (Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική και Μαθηματικά), ακόμη και όταν οι επιδόσεις τους στα σχετικά τεστ ήταν υψηλές. Η σύνδεση μεταξύ χαμηλής αυτοπεποίθησης και μειωμένης επαγγελματικής φιλοδοξίας στους τεχνολογικούς τομείς δημιουργεί εύλογη ανησυχία. Μήπως η υποεκτίμηση των δεξιοτήτων λειτουργεί ως μηχανισμός αυτοαποκλεισμού;
Advertisment
Αυτό το συμπέρασμα ευθυγραμμίζεται με παλαιότερες μελέτες, οι οποίες έχουν δείξει ότι η αυτοαντίληψη —και όχι η αντικειμενική απόδοση— παίζει κρίσιμο ρόλο στις επιλογές σταδιοδρομίας, ιδιαίτερα για τις γυναίκες σε ανδροκρατούμενους τομείς.
Θεσμικές και κοινωνικές προεκτάσεις
Η τάση υποτίμησης της χωροαντιληπτικής ικανότητας μπορεί να είναι αποτέλεσμα κοινωνικών προσδοκιών, εκπαιδευτικών προτύπων και πολιτισμικών στερεοτύπων που αναπαράγονται από μικρή ηλικία. Η έλλειψη θετικών γυναικείων προτύπων στους τεχνικούς και επιστημονικούς χώρους ενισχύει την ιδέα ότι οι γυναίκες δεν “ανήκουν” ή δεν είναι “αρκετά καλές” σε αυτούς τους τομείς.
Η αντιμετώπιση αυτής της έμφυλης στρέβλωσης δεν απαιτεί μόνο παρέμβαση στο επίπεδο της εκπαίδευσης, αλλά και αναδιαμόρφωση του δημόσιου λόγου γύρω από τις ικανότητες, την αυτοπεποίθηση και την αξία. Είναι εξίσου σημαντικό να ενισχυθούν οι μηχανισμοί υποστήριξης των κοριτσιών και νέων γυναικών μέσα στα εκπαιδευτικά συστήματα, να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή τους σε διαγωνισμούς και προγράμματα STEM και να προβληθούν ενεργά γυναικεία πρότυπα.
Η υποτίμηση των γνωστικών ικανοτήτων των γυναικών δεν είναι σύμπτωμα ατομικής αβεβαιότητας αλλά κοινωνικά εμπεδωμένη αντίληψη. Η μελέτη της Hofer και των συνεργατών της αναδεικνύει τη διαφορά ανάμεσα στο “μπορώ” και στο “νομίζω ότι μπορώ” — μια διαφορά που μπορεί να καθορίσει ολόκληρες σταδιοδρομίες. Για να γεφυρωθεί το έμφυλο χάσμα στους τομείς υψηλής τεχνολογίας, δεν αρκεί μόνο να αποδείξουμε ότι οι γυναίκες τα καταφέρνουν εξίσου καλά. Πρέπει να τις πείσουμε ότι αυτό ισχύει.
Πηγές
- Hofer, G. et al. (2025). Women’s underestimation of spatial abilities despite equal performance. Sex Roles. https://link.springer.com/article/10.1007/s11199-025-01572-8
- PsyPost.org, “Women underestimate their spatial intelligence even when they perform just as well as men”, 2025. https://www.psypost.org
- Halpern, D. F. (2000). Sex differences in cognitive abilities. Psychology Press.
- Ceci, S. J., Williams, W. M. (2011). Understanding current causes of women’s underrepresentation in science. PNAS.
