Στο άκουσμα της λέξης “εθισμός” το μυαλό των περισσοτέρων κάνει συνειρμούς που σχετίζονται με τις εξαρτήσεις, όπως για παράδειγμα το αλκοόλ, τον καπνό, τις διάφορες εθιστικές ουσίες, ίσως να φτάνει το πολύ μέχρι τον τζόγο και τα τυχερά παιχνίδια. Ωστόσο οι εθισμοί δεν αφορούν αυτήν καθεαυτή τη χρήση μιας ουσίας, ούτε αναφέρονται μονάχα στην εκάστοτε ουσία που κάποιος χρησιμοποιεί. Η έννοια εθισμοί ψυχολογικά εμπεριέχει πολύ περισσότερες συνδηλώσεις, συναισθηματικές, νοητικές, περιβαλλοντικές, ψυχικές κοκ.
Ο ψυχισμός περνάει διάφορα στάδια στην ωρίμανση και ανέλιξη του, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τη δομή της προσωπικότητας και σε αυτά τα πλαίσια οι εξαρτήσεις ή προσκολλήσεις μπορεί να συμπυκνώνουν ποικίλα βιώματα, ανάγκες, απωθήσεις και πηγές απόλαυσης, που καθηλώνουν τον ψυχισμό ή τον επαναφέρουν σε μια πρότερη κατάσταση ύπαρξης και λειτουργίας. Έτσι, λοιπόν, ο ψυχισμός μπορεί να εθίζεται, να εξαρτάται ή να προσκολλάται σε διάφορα πράγματα, σε ανθρώπους, σε ουσίες ή σε καταστάσεις κοκ. Κατά βάση, όμως, δεν εθίζεται ο ψυχισμός, αλλά είναι η προσωπικότητα που προσκολλάται και έτσι μπορούμε να δούμε ποικίλους εθισμούς ανάλογα και με τη φύση της εξάρτησης.
Advertisment
Ένας άνθρωπος μπορεί να είναι εθισμένος στο τσιγάρο, στο αλκοόλ, στον τζόγο, στο κινητό, στο χρήμα, στην ασφάλεια, στην εξουσία, στο σεξ ή τις σχέσεις, στην απόλαυση, στον εγωισμό, στην υπερηφάνεια, στον ναρκισσισμό, στα κοινωνικά δίκτυα, στο να υποφέρει και γενικά σε ένα πλήθος καταστάσεων, ανθρώπων, αντικειμένων ή ουσιών.
Ωστόσο το πρόβλημα δεν είναι η ουσία ή το αντικείμενο, αλλά η αιτία που υποβόσκει στο υπόστρωμα και έτσι είναι σημαντική η επίγνωση της αρχικής αιτίας έτσι ώστε να απαλλαγεί κάποιος από έναν εθισμό, ασχέτως της λέξης που μεταχειρίζεται για να ονομάσει την έξη του ή ακόμη και εάν την κατανοεί ως προσκόλληση. Οι περισσότεροι άνθρωποι, λοιπόν, δεν αντιλαμβάνονται ότι είναι προσκολλημένοι σε κάτι καθώς ο ορισμός του τι είναι εθισμός φαίνεται να είναι κοινωνικά και νοηματικά πολύ συγκεκριμένος και στενότερος από ότι ισχύει στην πραγματικότητα.
Ακόμη και όταν πρόκειται για αναγνωρισμένο εθισμό, το ζήτημα της λειτουργικότητας διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στην ύπαρξη και ένταση μιας εξάρτησης. Βέβαια, όταν συνυπάρχει ζήτημα λειτουργικότητας σε οποιοδήποτε επίπεδο, σωματικό, συναισθηματικό, νοητικό, σχεσιακό, επαγγελματικό ή ψυχικό, τότε είναι σημαντικό να αναγνωρισθεί η ύπαρξη του εθισμού ως πρόβλημα και να αντιμετωπισθεί σωστά, λαμβάνοντας κάθε δυνατή επαγγελματική βοήθεια από έναν θεράποντα ιατρό, ψυχολόγο ή λειτουργό της ψυχικής υγείας. Η κατανόηση των αιτίων που οδηγούν σε μια επανάληψη μιας έξης είναι όχι απλώς διαφωτιστική, μα άκρως απαραίτητη προκειμένου για να επιλυθεί το πρόβλημα και να θεραπευθεί.
Advertisment
Μια βασική συνθήκη που αποτελεί το έδαφος της ανάπτυξης ενός εθισμού είναι η μη ικανοποίηση από την πραγματικότητα και επομένως μια συνακόλουθη αποξένωση από το παρόν της ζωής. Είναι ίδιον της φύσεως του ανθρώπου να αναζητά την απόλαυση και να αποφεύγει τον πόνο, κάτι που ο Φρόιντ το σχηματοποίησε εννοιολογικά με την αντιπαράθεση της αρχής της ηδονής προς την αρχή της πραγματικότητας.
Δεν χρειάζεται, βέβαια, να είναι κάποιος ψυχαναλυτής προκειμένου να διαπιστώσει ότι η οι εν λόγω αρχές ισχύουν στην πραγματικότητα και πώς όλοι οι άνθρωποι προτιμούν την ικανοποίηση από τον πόνο. Αληθεύει έτσι όταν υπάρχει βίωμα πόνου, όχι μονάχα σωματικού, αλλά επίσης συναισθηματικού ή όποιου άλλου “πόνου” ή απογοήτευσης/ματαίωσης από την πραγματικότητα, τότε ο άνθρωπος επιχειρεί να αναπληρώσει με συμπληρώματα απόλαυσης τη ζωή του.
Ενώ, όμως, φαίνεται ότι οι επιλογές μπορεί να είναι είτε πιο υγιεινές και αποδεκτές κοινωνικά, σε σύγκριση με άλλες που είναι πιο βλαβερές, εν κατακλείδι όλες οι προσκολλήσεις απαιτούν ένα τίμημα και φυσικά αυτό θα πληρωθεί στην ώρα του. Ο άνθρωπος λειτουργεί καλύτερα, αρμονικά και με υγεία όταν μπορεί να απολαμβάνει χωρίς να υπόκειται σε αρνητικές συνέπειες, είτε είναι βλάβες σωματικές, είτε συναισθηματικές, σχεσιακές, νοητικές, ψυχικές κοκ. Επομένως άνθρωπος ελεύθερος είναι εκείνος που ορίζει τον εαυτό του και δεν εξαρτάται, από οτιδήποτε και οποιονδήποτε και αυτός μπορεί να απολαμβάνει ελεύθερα και υπεύθυνα, όπως θα έλεγα παραφράζοντας τις διαφημίσεις…
Ποιος είναι, όμως, ένας τρόπος απαλλαγής από έναν εθισμό ή μια προσκόλληση;
Το πρώτο που θα πρέπει να κατανοηθεί είναι ότι οι προσκολλήσεις δεν είναι συνειδητές, καθώς εφορμούν μέσα από ασυνείδητα κίνητρα, από βιολογικές ορμές ή ένστικτα, ψυχικές άμυνες και διαμορφώσεις σχηματισμών που κάποτε στο παρελθόν είχαν ενδεχομένως παράσχει ασφάλεια και ικανοποίηση, αλλά με έναν αμυντικό τρόπο και ελαχιστοποιώντας τις “απειλές ή όποιες βλάβες”, εις βάρος της συνειδητής θέλησης και της αυτόνομης λειτουργίας μας.
Επομένως αρχικώς θα πρέπει να αναγνωρίσουμε τα ασυνείδητα κίνητρα και να παρατηρήσουμε τον εαυτό σε κάθε χρονική στιγμή σκέψης ή συμπεριφοράς της έξης, καθώς έξη ισούται με δευτέρα φύση όπως λέγανε οι αρχαίοι. Άρα για να απαλλαγούμε από κάτι που προσομοιάζει πλέον στη φύση μας, παρότι δεν είναι, θα πρέπει να αποταυτιστούμε από το σώμα, τη σκέψη, το συναίσθημα ή την όποια πράξη της απαίτησης να ικανοποιηθεί η έξη και δεν ανοίγουμε πολεμική μαζί τους, ούτε επιχειρούμε να ελέγχουμε κάτι που δεν γνωρίζουμε πώς συμβαίνει.
Επομένως θα είναι καλό να μάθουμε τι συμβαίνει, πώς, πού, πότε και γιατί συμβαίνει, μέσα από την παρατήρηση, αλλά και μέσα από την συνειδητοποίηση αυτού που μέχρι πρότινος ήταν μία αυτόματη απόκριση. Μπορούμε ακόμη να παρατηρήσουμε διερωτώμενοι με τον εαυτό μας ανοίγοντας έναν γόνιμο δρόμο προς το εσωτερικό να εκφρασθεί και να φέρουμε επίγνωση σε μέρη όπου πριν ήταν σκιώδη και ασυνείδητα, φωτίζοντας τα και κάνοντας τα συνειδητά.
Υπάρχουν κάποιες ερωτήσεις που θα σε βοηθήσουν στο να διερευνήσεις τι συμβαίνει και γιατί, ενόσω θα σου επιτρέψουν να αλλάξεις τα μοτίβα αυτά των προσκολλήσεων. Έτσι κάθε φορά που θα παρατηρείς ότι νιώθεις αποξενωμένος από το εδώ και τώρα στη ζωή σου μπορείς να ρωτήσεις τον εαυτό σου:
-Τι συμβαίνει αυτήν τη στιγμή;
Προκειμένου να απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα μην χρησιμοποιήσεις το λογικό μυαλό ή το εγώ σου για να δικαιολογήσεις, να σκεφτείς ή να ερμηνεύσεις το τι συμβαίνει. Απλώς παράθεσε τα γεγονότα του τι συμβαίνει, όπως ποιος, τι, πότε, πού και πώς. Μια απλή καταγραφή θα φέρει περισσότερη συνειδητοποίηση και αποταύτιση ταυτόχρονα. Έπειτα αναρωτήσου:
-Τι συγκεκριμένο συναίσθημα βιώνω;
Απαντώντας σε αυτό, πες τι νιώθεις και όχι τι σκέφτεσαι. Λέξεις που περιγράφουν συναισθήματα είναι: ανήσυχος, θυμωμένος, βαριεστημένος, μόνος, ντροπαλός, ευερέθιστος, ενοχλημένος, απογοητευμένος, μπερδεμένος, λυπημένος, καταθλιπτικός, αναστατωμένος, φοβισμένος, αγανακτισμένος, εχθρικός, ζηλιάρης, γεμάτος θλίψη, ένοχος, τεταμένος, νευρικός, κ.λπ.)
-Τι λέω στον εαυτό μου αυτήν τη στιγμή;
Ποιες είναι οι λέξεις με τις οποίες περιγράφω αυτό που συμβαίνει και αυτά που νιώθω; Ανταποκρίνονται σε ό,τι συμβαίνει πραγματικά ή πρόκειται για φαντασιακές καταστάσεις που δημιουργεί το μυαλό μου και οι απαιτήσεις του Εγώ;
-Ποιοι πόνοι ή εντάσεις προκαλούνται στο σώμα μου αυτήν τη στιγμή;
Το σώμα σου θα σου δώσει απαντήσεις μεταφορικά σχετικά με το τι συμβαίνει και τι είδους αναστάτωση ή άγχος βιώνεις. Το σημείο του σώματος που βρίσκεται σε ένταση μεταδίδει ένα συμβολικό μήνυμα. Για παράδειγμα εάν νιώθεις πίεση ή σφίξιμο στο στήθος ή την καρδιά, ίσως αφορά στις σχέσεις ή την αγάπη, κάποια έλλειψη αγάπης, κάποια ένταση σε μια σχέση με ένα αγαπημένο πρόσωπο, ίσως να μη νιώθεις ότι σε αποδέχονται και σε αγαπούν. Εάν αντιληφθείς τι σου λέει το σώμα μπορείς να κατανοήσεις τι κενό καλύπτει ο εθισμός. Εδώ φυσικά μπορεί να υπεισέλθει ο νους σου μιλώντας και δικαιολογώντας, οπότε μπορείς να αναρωτηθείς:
-Ποια είναι τα κόλπα που κάνει το λογικό μυαλό μου για να αποδείξει ότι έχω δίκιο και σε όλους τους άλλους λάθος;
Εδώ θα δεις με διαύγεια τα διάφορα τρικ και τα επιχειρήματα που επιχειρεί να προβάλλει ο νους σου προκειμένου να δικαιολογήσει τα όσα κρίνει ότι χρειάζονται υπεράσπιση, ακόμη και την ίδια την εξάρτηση, αφού άλλωστε είναι μια άμυνα κι εκείνη που σχετίζεται με τα δικά του τεχνάσματα. Έτσι μπορεί να σε οδηγήσει εύκολα σε έναν ρόλο θύματος και να σε επιβραβεύσει μέσω του εθισμού με μια πρόσκαιρη απόλαυση αντί για τη βαθιά ικανοποίηση να αλλάξεις κάτι και να είσαι σε διαρκή αρμονία. Εδώ θα καταλάβεις τι είδους κατάσταση επιθυμεί να διατηρήσει το εγώ σου και ότι δεν είναι τα ίδια συμφέροντα με τα δικά σου. Οπότε εδώ αναρωτήσου:
-Τι θέλω να αλλάξω στον έξω κόσμο αντί να κάνω την απαραίτητη εσωτερική δουλειά να αλλάξω τη δική μου απάντηση σε αυτό;
Εδώ είναι εύκολο να παρασυρθείς στην αποποίηση ευθυνών και να δικαιολογήσει ο νους σου οτιδήποτε κάνεις καθώς ευθύνεται κάποιος άλλος για ό,τι σου συμβαίνει. Έτσι αποφεύγει ο νους να ασχοληθείς εσύ με τον εαυτό σου ουσιαστικά και σε βάθος, καθώς αυτό θα συνιστούσε απειλή για τα δικά του κεκτημένα. Εδώ επίσης θα δεις πολλά τεχνάσματα σε δράση, όπως για παράδειγμα την κριτική, τη δικαιολόγηση, το θυμό, την παραπλάνηση, την προβολή και πολλά άλλα. Εάν επιμείνεις να δεις το έργο όπως το παρουσιάζει δίχως ενοχή, κριτική ή συναισθηματική φόρτιση, αποταυτισμένος από τις νοητικές διεργασίες, τότε θα ακούσεις την εσωτερική σου φωνή να σου δείχνει λύσεις και το τι χρειάζεσαι πραγματικά να κάνεις για εσένα. Εδώ ενδεχομένως να διαπιστώσεις επαναληπτικά σου μοτίβα που συνδέονται με κάτι που ένιωθες και έκανες στο παρελθόν οπότε αναρωτήσου:
-Ποια γεγονότα του παρελθόντος ήταν ιδιαίτερα επώδυνα ώστε να δώσουν στον νου μου αυτούς τους αυτοματισμούς/προγράμματα που με αναστατώνουν όταν συμβαίνει ένα παρόμοιο γεγονός;
Κάνοντας αυτήν την ερώτηση θα ανασυρθούν στη μνήμη σου περιστατικά από τη ζωή σου στα οποία ένιωσες όπως αισθάνεσαι τη στιγμή που ο νους σου επιδιώκει την έξη ή αναπαράγει τα εθιστικά προγράμματά του. Θα δεις παρόμοια μοτίβα και θα διαπιστώσεις τις συνδέσεις, ενόσω νιώθεις να υποφέρεις από τα εξωτερικά γεγονότα της ζωής σου. Όμως είναι ο νους που ανασύρει τον νοητικό πόνο και συμπαρασύρει τα συναισθήματά σου έτσι ώστε να σε κάνει να υποφέρεις εκ νέου. Οπότε εδώ είναι χρήσιμο να ρωτήσεις τον εαυτό σου:
-Έχω υποφέρει αρκετά; Θέλω πραγματικά να είμαι απαλλαγμένος από αυτήν την αυτόματη απόκριση κάθε φορά που το εδώ και τώρα της ζωής μου με ελέγχει;
Τότε θα κατανοήσεις ότι δεν επιθυμείς να υποφέρεις ωστόσο το επιβάλλεις στον εαυτό σου κάθε φορά που ο νους σου το επιδιώκει συμπαρασύροντάς σε. Με αυτήν τη διαύγεια και μια αποστασιοποίηση από το νου, ενεργοποιείς τη δική σου θέληση και ήδη μέσα από την αναγνώριση και αποδοχή του τρόπου των αυτοματισμών του νου σου, θα μπορείς να τους αλλάξεις και να ενεργοποιήσεις νέα πρότυπα σκέψης και συμπεριφορών. Θα δεις ότι μέχρι τότε έκανες αυτά που έλεγε ο νους σου καθώς ένιωθες ίσως κάποιου είδους απειλή και υπερασπιζόσουν την ασφάλεια ή την διατήρηση μιας κατάστασης οικείας μεν, αλλά δυστυχισμένης δε. Οπότε είναι καλό να αναρωτηθείς εδώ τι ακριβώς υπερασπιζόσουν και τι μάσκες ή προσωπεία φόραγες μέσα από τις παροτρύνσεις του λογικού σου νου. Θα δεις ότι αυτά τα προσωπεία άλλοτε σαν θύμα, άλλοτε σαν σωτήρες και άλλοτε ως κατήγοροι, έβαλλαν μονάχα εσένα και δεν ένιωθες πραγματική ικανοποίηση παρά μονάχα περιστασιακά και έπειτα ένιωθες πάλι πόνο ή κενό. Οπότε αναρωτήσου:
-Τι απαιτώ για να νιώσω ευτυχισμένος και αρκετός; Τι απαιτώ από τον εαυτό μου, από τους άλλους και από τον περιβάλλοντα έξω κόσμο; Ποιο είναι το μοντέλο που έχω για τον τρόπο που πρέπει να είμαι, πρέπει να είμαι ή πρέπει να είμαι; Ποιο είναι το μοντέλο του τρόπου με τον οποίο πρέπει να μου φέρονται;
Οι απαντήσεις σε αυτού του είδους τα ερωτήματα θα σε οδηγήσουν να συνειδητοποιήσεις ότι έπαιζες έναν ρόλο αδικημένου και που αναζητούσες δικαιοσύνη και απόλαυση, ασφάλεια και αποδοχή με τρόπους που δεν σε βοηθούσαν μόνιμα μα ούτε και ικανοποιητικά. Μεσοβέζικες λύσεις που σε έκαναν να νιώθεις αντίθετα πιο ανασφαλής και μη ικανοποιημένος. Οι λύσεις όμως που αναζητάς δεν βρίσκονται έξω από εσένα, ούτε ευθύνονται κάποιοι άλλοι πέραν από εσένα. Τότε θα δεις επίσης ότι έχεις ενδοβάλλει πρότυπα και στάσεις για το πώς πρέπει να είσαι και πώς να φέρεσαι και να σου φέρονται, τα οποία δεν είναι καν δικά σου, αλλά τα ενστερνίστηκες, τα αφομοίωσες, τα υπηρέτησες και τα υπερασπίζεσαι ενώ δεν σε εξυπηρετούν.
Έτσι αυτές οι επιγνώσεις θα σου δώσουν άλλη νέα προοπτική και θα μπορείς να ανασύρεις τη δική σου θέληση παύοντας τα παλαιά πρότυπα και αλλάζοντάς τα τώρα. Θα δεις ότι είναι πιο εύκολο όταν εσύ έχεις την επίγνωση και έπειτα τη θέληση και να θυμάσαι ότι εκεί όπου υπάρχει θέληση ανοίγουν δρόμοι. Θα αντιληφθείς ότι η ευτυχία εξαρτάται από εσένα και δεν εξαρτάσαι εσύ από κάποιον ή κάτι άλλο για να είσαι ευτυχής. Μπορείς να επιτρέψεις να είσαι ο εαυτός σου και να φερθείς με αγάπη, αποδοχή, κατανόηση και φροντίδα στον εαυτό σου, δίνοντάς του αυτά που χρειάζεται αντί να τα περιμένεις από έξω.
Η αυτοανάληψη είναι μεγάλη υπόθεση και η αρχή μιας υγιούς, ισορροπημένης και ευτυχισμένης ζωής. Κάθε στιγμή είναι κατάλληλη για αυτό και μπορείς να αρχίσεις εδώ και τώρα, αναγνωρίζοντας τα εθιστικά απαιτητικά προγράμματα του νου σου και εφαρμόζοντας τη δική σου θέληση για ζωή. Εάν χρειαστεί ζήτα βοήθεια, άλλωστε είναι κάτι που όταν χρειάζεται να το κάνεις, φανερώνει δύναμη και ψυχικό σθένος, όχι αδυναμία. Αδυναμία είναι να επιτρέπεις στον εαυτό σου να καταστρέφεται ή να υποφέρει όταν δεν υπάρχει κανένας λόγος για κάτι τέτοιο.
Έτσι το να ζητήσεις βοήθεια είναι ένα μεγάλο βήμα όταν αυτό θα σε βοηθήσει. Μπορείς ακόμη να βοηθήσεις κι εσύ τον εαυτό σου, ξεκινώντας να αναγνωρίζεις και να παρατηρείς αυτά τα μοτίβα της αυτοματοποιημένης νοητικής προσκόλλησης σε ανθρώπους, σχέσεις, καταστάσεις ή ουσίες. Ο εσωτερικός διάλογος, η παρατήρηση, ενδοσκόπηση και επιβολή της θέλησής σου θα σε βοηθήσουν να κάνεις αλλαγές. Να θυμάσαι ότι πάντα υπάρχουν άνθρωποι που σε αγαπούν και σε στηρίζουν, έτσι να αγαπάς και εσύ τον εαυτό σου και τους άλλους.
Η αρχή της αυταγάπης είναι να αναγνωρίζουμε πότε κάτι χρήζει εξισορρόπησης ή θεραπείας και να φροντίζουμε τον εαυτό μας με αγάπη και παρέχοντας του τα ωφέλιμα σε κάθε επίπεδο λειτουργίας του εαυτού και της ζωής. Η ζωή είναι όμορφη για να την απολαύσεις αρκεί να είσαι εσύ που θα επιλέγεις ελεύθερα, με τόλμη και με αγάπη. Η ζωή είναι γεμάτη αλλαγές και η ωρίμανση το ίδιο, το νερό είναι καθαρό όταν κινείται και όχι όταν είναι στάσιμο, καθώς εκεί βρωμίζει. Να κρατάς καθαρό τον εαυτό σου και όσα αγαπάς, να ζεις, να αγαπάς, να κινείσαι και να αντιδράς, ακόμη και όταν νιώθεις ότι η ζωή ή οι συνθήκες της δεν το επιτρέπουν, κινήσου πέρα από ό,τι είναι οικείο και βολικό!
