«Τι είναι η ιστορία; Η απάντησή μας, συνειδητά ή ασυνείδητα, αντανακλά τη δική μας θέση στον χρόνο και αποτελεί μέρος της απάντησής μας στο ευρύτερο ερώτημα: ποια είναι η άποψή μας για την κοινωνία στην οποία ζούμε». — E.H. Carr
Υπάρχουν σημεία καμπής στην ιστορία; Πιθανώς όχι στην ίδια την ιστορία, αλλά σίγουρα υπάρχει κάτι μέσα μας που απαιτεί ορισμένες ιστορικές στιγμές να ιδωθούν ως τέτοιες· όχι μόνο για να τις θυμόμαστε αλλά και για να δρούμε με βάση αυτές. Το δημοψήφισμα και το επακόλουθο δράμα για το αν η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ θα κατέληγε σε συμφωνία με τους πιστωτές μας είναι (και όχι ήταν) για πολλούς μια τέτοια στιγμή.
Για τη Ν.Δ., το «2015 και όλα αυτά» παίζει κεντρικό ρόλο στο αντιλαϊκιστικό της αφήγημα. Δεν είναι απαραίτητο να μιλάμε για την προ του 2015 περίοδο. Το πελατειακό κράτος, και ιδιαίτερα η πολιτική προσλήψεων στις ΔΕΚΟ, οι αδιαφανείς στρατιωτικές προμήθειες, η τεράστια σπατάλη των ευρωπαϊκών πόρων και τόσα άλλα που οδήγησαν στην κρίση χρέους της Ελλάδας μπορούμε να τα αφήσουμε στην ησυχία τους. Ούτε χρειάζεται να θυμόμαστε ότι το φθινόπωρο του 2014 το μνημόνιο είχε εκτροχιαστεί, το χρέος δεν είχε αναδιαρθρωθεί, η δημοσιονομική προσαρμογή απείχε πολύ από την ολοκλήρωση (το 2014 έκλεισε με πρωτογενές ισοζύγιο, ενώ ο στόχος ήταν πρωτογενές πλεόνασμα 4%) και η Ελλάδα χρειαζόταν περίπου 22 δισ. ευρώ για την κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών του 2015. Η ανεύθυνη διακυβέρνηση πριν από το 2009 δεν οδήγησε στην κρίση χρέους και οι λανθασμένες πολιτικές για την αντιμετώπισή της είναι δευτερεύουσας σημασίας. Αντιθέτως, για τη Ν.Δ. το 2015 ήταν η αρχή μιας ανώμαλης λαϊκιστικής περιπέτειας που, πρώτα ως αντιπολίτευση και έπειτα από το 2019 ως κυβέρνηση, κατάφερε να ακυρώσει. Χωρίς το 2015, το σημερινό αφήγημα της Ν.Δ. περί σταθερότητας στην οικονομία και στη διακυβέρνηση θα έβγαζε ακόμη λιγότερο νόημα απ’ ό,τι ήδη βγάζει.
Πρόκειται για παράδοξο ότι και το ΠΑΣΟΚ, που δηλώνει ότι ανήκει στον κεντροαριστερό χώρο, συμμερίζεται σε μεγάλο βαθμό τα παραπάνω. Βέβαια, είχε και το ίδιο ενεργό ρόλο και στα δύο προηγούμενα μνημόνια. Το δικό του αφήγημα περί πολιτικής αυτοθυσίας για να σωθεί η Ελλάδα από τη χρεοκοπία, που υποτίθεται εκτροχιάστηκε με την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, έχει αποδειχθεί αδύναμο. Από τη μία μεριά, αν και κάποια κριτική για τις διαμαρτυρίες θα ήταν κατανοητή δεδομένου ότι το ΠΑΣΟΚ κυβέρνησε την περίοδο από το 2009 έως το 2014, η επιθετικότητα απέναντι στις διαμαρτυρίες για τα δύο πρώτα μνημόνια, και ιδιαίτερα για το φαινόμενo των πλατειών, ήταν εφάμιλλη σε σκληρότητα με αυτήν της Ν.Δ. Από την άλλη, όμως, η πλήρης αποστασιοποίηση από κάθε κριτική στα μνημόνια και τις πολιτικές λιτότητας σηματοδοτεί σοβαρή αναδιάταξη στον πολιτικό του προσανατολισμό, γιατί κατά κάποιον τρόπο αποκόπτεται από τον λαϊκό παράγοντα και υποδηλώνει ότι μελλοντικές κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ δεν θα βασίζονται στις λαϊκές κινητοποιήσεις, είτε για να έρθουν στην εξουσία είτε για να κυβερνήσουν.
Για εμάς που συμμετείχαμε στα γεγονότα του 2015, από την πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ, υπήρχε ελάχιστος χρόνος τότε να σκεφτούμε σχετικά με την ιστορικότητα, ή μη, αυτής της περιόδου. Η εχθρικότητα των πιστωτών μας, για να μην αναφέρουμε της αντιπολίτευσης εντός Ελλάδας, ήταν τέτοια που η αυτοανάλυση πέρα από τα τρέχοντα ζητήματα ήταν σχεδόν αδύνατη. Το δημοψήφισμα, η διαπραγμάτευση του τρίτου μνημονίου, οι εκλογές του Σεπτεμβρίου, οι πρώτες αξιολογήσεις του προγράμματος, η εξοργιστική στάση του ΔΝΤ που μας επέβαλλε συνεχώς νέα μέτρα πέραν των συμφωνηθέντων – όλα αυτά ήταν εμπόδια που έπρεπε να αντιμετωπιστούν το ένα μετά το άλλο. Μόνο από το 2017 και μετά μπορέσαμε να αρχίσουμε να σχεδιάζουμε το μέλλον, καθώς η έξοδος έμοιαζε όλο και πιο πιθανή μαζί με το ενδεχόμενο μιας σοβαρής αναδιάρθρωσης του χρέους. Η ισορροπία ανάμεσα σε κέρδη και απώλειες έχει ήδη αναλυθεί από πολλούς και πολλές που εμπλέκονταν τότε και δεν χρειάζεται να επαναληφθεί εδώ.
Προσωπικά, το 2015 αποτελεί την πιο σημαντική περίοδο της ζωής μου, τη μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισα ποτέ, την πιο έντονη πίεση, μια περίοδο όπου η πιθανότητα της καταστροφής δεν ήταν ποτέ μακριά. Τώρα όμως τη βλέπω από την οπτική της κοινωνίας στην οποία ζούμε, μιας κοινωνίας που αντιμετωπίζει οικονομική στασιμότητα και πολιτική αστάθεια. Και έχω συνειδητοποιήσει πως, για πολλούς και πολλές από εμάς, η δυνατότητα να συμβάλλουμε στην αλλαγή της κοινωνίας μας εξαρτάται, εν μέρει, από την επίτευξη μιας ευαίσθητης ισορροπίας ανάμεσα σε όσα κρατάμε και όσα αφήνουμε πίσω από την προηγούμενη εμπειρία μας. Η υπεράσπιση αυτής της περιόδου μέχρις εσχάτων, λες και δεν υπήρξε καμία ανατροπή των προσδοκιών που ο ΣΥΡΙΖΑ είχε καλλιεργήσει στην προσπάθειά του να αντιστρέψει τη λιτότητα, είναι εξίσου αυτοκαταστροφική με την αγνόηση όσων επιτεύχθηκαν – όχι μόνο η έξοδος από το πρόγραμμα με αναδιάρθρωση του χρέους, αλλά και το γεγονός ότι αυτό επιτεύχθηκε ενώ ταυτόχρονα μειώθηκε η ανισότητα και η φτώχεια.
Για μένα προσωπικά ήταν η πιο σημαντική περίοδος της ζωής μου, η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπισα ποτέ, η πιο έντονη πίεση, η περίοδος όπου η πιθανότητα της καταστροφής δεν ήταν ποτέ μακριά.
Αλλά, σε τελευταία ανάλυση, το 2015 δεν αποδείχθηκε σημείο καμπής για την κοινωνία συνολικά. Υπήρξε ελάχιστος σοβαρός δημόσιος διάλογος για τα ζητήματα που τέθηκαν. Ως υπουργός Οικονομικών, υπεύθυνος για τον συντονισμό των διαπραγματεύσεων, έχω γράψει μαζί με άλλους ένα βιβλίο που καλύπτει όλες τις πτυχές του 2015 και μετέπειτα. Κανένας από τους σημαντικούς επικριτές μας στον πολιτικό χώρο δεν θεώρησε αναγκαίο να απαντήσει στα λεπτομερή επιχειρήματά μας, όπως για παράδειγμα στο γιατί οι πρώτοι έξι μήνες δεν κόστισαν 80 δισ. ή γιατί οι αυξήσεις φόρων ήταν άμεση συνέπεια της δημοσιονομικής κατάστασης που μας κληροδοτήθηκε. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι μια τέτοια συνειδητή επιλογή αγνόησης των επιχειρημάτων θα ήταν αποδεκτή, ας πούμε στη Γαλλία ή το Ηνωμένο Βασίλειο. Ούτε η Αριστερά που υποστήριξε πως δεν έπρεπε να υποχωρήσουμε μετά το δημοψήφισμα έχει απαντήσει στο επιχείρημα που επαναλαμβάνω συχνά ότι και οι τρεις ομάδες που συγκρότησε ο Γιάνης Βαρουφάκης για να διερευνήσουν τα εργαλεία παράτασης του χρόνου διαπραγμάτευσης απάντησαν ότι δεν υπήρχε τέτοια δυνατότητα. Για μεγάλο μέρος της Αριστεράς, το 2015 αποτελεί τη στιγμή της προδοσίας, και αυτό εξακολουθεί να επηρεάζει τη στρατηγική τους, με επιζήμιες συνέπειες για την ευρύτερη Αριστερά.
Εξ ου και ο τίτλος του άρθρου. Όπως και η σάτιρα «1066 and All That» (1066 και όλα αυτά) των Yeatman και Sellar το 1930 για την ιστοριογραφική παράδοση του «κακού βασιλιά Ιωάννη», έτσι και η ιστορία του 2015 συζητείται με βάση, ανάλογα με «την άποψή σας για την κοινωνία στην οποία ζούμε», κακούς πρωθυπουργούς, αυθεντικές ημερομηνίες και κάποια καλά πράγματα. Και αυτό δεν αποτελεί σταθερό θεμέλιο για μια κοινωνία που θέλει να βγει από μια παρατεταμένη περίοδο κρίσης.
*Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι βουλευτής της Νέας Αριστεράς, πρώην υπουργός Οικονομικών (2015-2019).
