Με μια παραπομπή στο βιβλίο του Στέφαν Τσβάιχ, «Ο Κόσμος του Χθες: Αναμνήσεις ενός Ευρωπαίου», ο πρώην αντικαγκελάριος της Γερμανίας, μέλος του κόμματος των Πρασίνων, Γιόσκα Φίσερ, προσπαθεί να αναλύσει τον σύγχρονο κόσμο αστάθειας και πολέμων. Θυμίζοντας τις συνθήκες που επικρατούσαν στην Ευρώπη στις αρχές της δεκαετίας του 1940, ο Γιόσκα Φίσερ επισημαίνει ότι ο Στέφαν Τσβάιχ περιγράφει τη «ρωγμή του χρόνου» που έφερε το τέλος της παλιάς Ευρώπης, μέσα από δύο παγκόσμιους πολέμους.
Μια ανείπωτη απώλεια
Στο ερώτημα αν σήμερα οι Ευρωπαίοι βιώνουμε μια ανάλογη κατάσταση, αν γινόμαστε μάρτυρες της εξαφάνισης της παλιάς τάξης, απαντά: Αν ναι, αν χάνουμε τη μόνη τάξη που οι περισσότεροι από εμάς έχουμε γνωρίσει, τότε πρόκειται για ανείπωτη απώλεια. «Η παλιά τάξη εγγυόταν ειρήνη, ασφάλεια και ευημερία – αρχικά μόνο στη Δυτική Ευρώπη, αλλά στη συνέχεια και στην υπόλοιπη ευρωπαϊκή ήπειρο (με εξαίρεση την πρώην Γιουγκοσλαβία) μετά το 1989. Αυτή η ευτυχισμένη εποχή μοιάζει όλο και περισσότερο με τον Κόσμο του Χθες 2.0», γράφει σε άρθρο του στο Social Europe (πρώτη δημοσίευση στο Project Syndicate).
Επισημαίνει, με αφορμή τη στάση του Ντόναλντ Τραμπ έναντι της Ευρώπης, ότι η προηγούμενη αποχώρηση της Αμερικής από την ήπειρο δημιούργησε ένα μοιραίο άνοιγμα για ριζοσπαστικές ιδεολογίες και προπαγάνδα μίσους. Υπό τον Χίτλερ και τους Ναζί, ακραίοι εθνικιστές, δοξαστές της βίας και του ρατσισμού, εχθροί της δημοκρατίας και ένθερμοι υποστηρικτές της δικτατορίας αποφάσισαν ότι είχε έρθει η στιγμή τους. Οι Ναζί κατέλαβαν την εξουσία και σκόπιμα προκάλεσαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, βυθίζοντας την Ευρώπη στην άβυσσο.
Οι αντιστοιχίες στο σήμερα
Ο Γιόσκα Φίσερ παραλληλίζει τις δύο εποχές ως εξής: Η Ρωσία, αναφέρει, όχι μόνο ξεκίνησε έναν πόλεμο κατάκτησης και εξόντωσης εναντίον της Ουκρανίας, αλλά άρχισε επίσης να δοκιμάζει την προθυμία του ΝΑΤΟ να υπερασπιστεί τον εναέριο χώρο του. Αυτό το κάνει με εισβολές μη επανδρωμένων αεροσκαφών στην Πολωνία και τη Ρουμανία και μαχητικά αεροσκάφη που πετούν πάνω από την Εσθονία.


REUTERS/Valentyn Ogirenko/File Photo
Ωστόσο, επισημαίνει, θα ήταν λάθος να πούμε ότι η κατάσταση είναι συγκρίσιμη με έναν παγκόσμιο πόλεμο. Παρά το γεγονός ότι από την άνοδο του Ντόναλντ Τραμπ στην εξουσία οι δηλώσεις αλληλεγγύης των ΗΠΑ συχνά ακούγονταν μάλλον αδύναμες. Αυτό που συμβαίνει, κατά τον Γερμανό πολιτικό, είναι ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν βλέπει μια ευκαιρία να αναδιαμορφώσει – με την (εκούσια ή ακούσια) βοήθεια του Τραμπ – την παγκόσμια τάξη προς όφελός του.
Και η Ευρώπη είναι το πρώτο λιμάνι για την αναθεωρητική στρατηγική του. Οι λόγοι είναι δύο. Η Ευρώπη είναι στρατιωτικά αδύναμη και αναποφάσιστη, και δεν μπορεί πλέον να βασίζεται πλήρως στην Αμερική.
Οι ευθύνες του Τραμπ
Απαντώντας στο ερώτημα ποιο σκοπό εξυπηρετούν οι πολιτικές του Τραμπ και γιατί καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποδυναμώσει τις ΗΠΑ και την ευρύτερη Δύση, αλλά και γιατί είναι τόσο επιεικής απέναντι στον Πούτιν, έχει κάποιες εξηγήσεις.
Εκτιμά ότι ο Αμερικανός πρόεδρος μπορεί «να φοβάται μια κλιμάκωση του πολέμου στην Ουκρανία που θα εξελιχθεί σε μεγάλη πυρκαγιά». Ωστόσο, επισημαίνει, η προσέγγισή του αυξάνει τις πιθανότητες ακριβώς αυτού του αποτελέσματος. Ο Γιόσκα Φίσερ πιστεύει ότι η πολιτική κατευνασμού προς το Κρεμλίνο και η επιθετικότητα της κυβέρνησής του προς τους Ευρωπαίους συμμάχους προφανώς ενθάρρυνε τον Πούτιν να πιέσει ακόμη περισσότερο.
Η Ευρώπη ως προτεκτοράτο
Σύμφωνα με τον Γερμανό πολιτικό, η κοσμοϊστορική επιτυχία του διατλαντικού κόσμου βασίστηκε στην στρατιωτική προστασία που παρείχε η Αμερική. Αλλά η Ευρώπη, λόγω της υποστήριξης από ισχυρές συμμαχίες (το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση), κατά τη διάρκεια των τεσσάρων δεκαετιών του Ψυχρού Πολέμου, έγινε ένα είδος προτεκτοράτου. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, «έχασε –ή ίσως ξέχασε– την κυριαρχία της».
Έτσι, οι Ευρωπαίοι ζούσαν καλά και με ασφάλεια στον κόσμο του χθες, αλλά παραμέλησαν τα καθήκοντα που προέκυψαν με την αυξανόμενη ευημερία τους. Όταν έφτασε ο Ντόναλντ Τραμπ, όλα άλλαξαν. Όπως χαρακτηριστικά λέει ο Γιόσκα Φίσερ, δήλωσε στην Ευρώπη: «Αυτά που ξέρατε, ξεχάστε τα –τέλος». Και το σοκ ήταν τόσο αιφνιδιαστικό και μεγάλο, που η Ευρώπη δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί. Σε αυτό συνέβαλε και ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Γιατί κινδυνεύει η Αμερική
Σύμφωνα με τον Γιόσκα Φίσερ, το άλλο κρίσιμο ερώτημα είναι «τι θα απογίνει η Αμερική με τον Ντόναλντ Τραμπ». Εκτιμά ότι οι ΗΠΑ θα παραμείνουν μια κυρίαρχη παγκόσμια δύναμη, πολιτικά και οικονομικά, αλλά η δημοκρατία της κινδυνεύει. Οι λόγοι σαφείς: Κάθε μέρα κάποιο δικαίωμα χάνεται, κάποιος θεσμός περιφρονείται, κάποιος κανόνας παραβιάζεται. «Ολόκληρη η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έχει γίνει ένα όργανο για την ικανοποίηση των προσωπικών ιδιοτροπιών του Τραμπ», λέει ο Γιόσκα Φίσερ. Και σημειώνει ότι «η χώρα των ελεύθερων» μετατρέπεται σε μια ολιγαρχική απολυταρχία μπροστά στα μάτια μας.
Και πλέον, η χώρα που κάποτε αντιπροσώπευε την υπόσχεση της ελευθερίας, καθίσταται η πιο πρόσφατη και πιο προβεβλημένη περίπτωση διάβρωσης της δημοκρατίας και αύξησης του αυταρχισμού.
Καθεστώς lèse-majesté
Ο Γιόσκα Φίσερ επισημαίνει ότι η ελευθερία της έκφρασης, που κάποτε ήταν η ιερή αγελάδα της αμερικανικής δημοκρατίας, αντικαθίσταται από ένα καθεστώς lèse-majesté. Δηλαδή από την ποινικοποίηση του λόγου εναντίον ενός μονάρχη. Και επισημαίνει ότι έχει ανοίξει η συζήτηση για τον κίνδυνο οι ΗΠΑ να μην έχουν ελεύθερες και δίκαιες εκλογές στο μέλλον.
Ο Γερμανός πολιτικός επισημαίνει πως, ό,τι και να συμβεί στις ΗΠΑ θα μας επηρεάζει πάντα όλους. Ένας κόσμος χωρίς μια ισχυρή, δημοκρατική Αμερική θα ήταν θεμελιωδώς διαφορετικός και αναμφισβήτητα χειρότερος.
Όπως τονίζει, κάτι σίγουρα φτάνει στο τέλος του. Και φοβάται ότι η ιδέα της διατλαντικής Δύσης, με την Αμερική προμαχώνα ελευθερίας, δημοκρατίας και ασφάλειας, ήταν ο κόσμος του χθες.