Η δημιουργία και εθνικού μηχανισμού –πέρα από τον υφιστάμενο κοινοτικό– για τον έλεγχο των άμεσων ξένων επενδύσεων για λόγους ασφάλειας και δημόσιας τάξης αποτελεί την πιο σημαντική καινοτομία του νομοσχεδίου του υπουργείου Εξωτερικών που βρίσκεται στη Βουλή. Η νομοθετική πρωτοβουλία ανήκει στον υπουργό Εξωτερικών Γιώργο Γεραπετρίτη, ωστόσο τις λεπτομέρειες παρουσίασε στην Επιτροπή Εθνικής Αμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής ο υφυπουργός Εξωτερικών, Τάσος Χατζηβασιλείου.
Βασικός σκοπός του νομοσχεδίου είναι η προστασία από τον κίνδυνο κακόβουλων επενδυτών, που φιλοδοξούν να αποκτήσουν τον έλεγχο περιουσιακών στοιχείων ή επιχειρήσεων ζωτικής σημασίας για τη χώρα. Ο μηχανισμός ελέγχου των άμεσων ξένων επενδύσεων αφορά τρεις γενικότερες κατηγορίες:
Πρώτον, τις υποδομές, τα περιουσιακά στοιχεία, τις τεχνολογίες ή τις υπηρεσίες σε τομείς ευαίσθητους για την ασφάλεια ή τη δημόσια τάξη, όπως η άμυνα, η ενέργεια, οι μεταφορές, οι ψηφιακές υποδομές, καθώς και η κυβερνοασφάλεια και η τεχνητή νοημοσύνη.
Δεύτερον, τις λιμενικές και κρίσιμες υποθαλάσσιες υποδομές.
Και τρίτον, τις τουριστικές υποδομές σε παραμεθόριες περιοχές.
Το νέο πλαίσιο δεν στοχεύει τόσο στον αποκλεισμό επενδύσεων από συγκεκριμένες χώρες, αλλά στην ανάγκη να υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα για την πηγή των κεφαλαίων που επενδύονται. Να μπορεί, εν ολίγοις, η εκάστοτε κυβέρνηση να μάθει το πρόσωπο του τελικού επενδυτή, ο οποίος κάποιες φορές μπορεί να είναι πολύ διαφορετικός από τις εταιρείες ή άλλες οντότητες που τον εκπροσωπούν.
Για τον έλεγχο αυτών των επενδύσεων το νομοσχέδιο προβλέπει τη σύσταση διυπουργικής επιτροπής (ΔΕΕΑΞΕ) σε επίπεδο γενικών γραμματέων από τα συναρμόδια υπουργεία. Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, η διυπουργική επιτροπή εισηγείται και ο υπουργός Εξωτερικών διατηρεί την τελική απόφαση για το εάν μια επένδυση τελικά θα εγκριθεί, θα απαγορευθεί ή εάν θα επιβάλει συγκεκριμένους όρους για την υλοποίησή της. Το νομοσχέδιο προβλέπει ότι η τελική απόφαση θα πρέπει να εκδίδεται εντός 60 ημερών από την πρώτη εισήγηση της διυπουργικής επιτροπής, διαφορετικά η έλλειψη απάντησης θα λογίζεται ως έγκριση της επένδυσης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά το ενδιαφέρον που είχαν δείξει βουλευτές της Ν.Δ. σχετικά με την «έκρηξη» τουρκικών επενδύσεων στην αγορά ακινήτων και γης στη Θράκη, ο κ. Γεραπετρίτης αποφάσισε να συμπεριλάβει στο πεδίο εφαρμογής του μηχανισμού ελέγχου τις τουριστικές επενδύσεις στην παραμεθόριο, κίνηση που καλύπτει τόσο τη Θράκη όσο και τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου, έπειτα και από εξονυχιστική εξέταση του σχεδίου από τη νομική ομάδα του υπουργείου Εξωτερικών.
Η θέσπιση εθνικού μηχανισμού από την ελληνική κυβέρνηση εντάσσεται σε μια ευρύτερη προσπάθεια καλύτερης εφαρμογής του ευρωπαϊκού κανονισμού 2019/452 για τη θέσπιση πλαισίου ελέγχου άμεσων ξένων επενδύσεων στην Ενωση, δεν επρόκειτο, ωστόσο, για πρωτοβουλία υποχρεωτική. Ο εθνικός μηχανισμός αποτελεί μια επιπλέον εξασφάλιση εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης, καθώς ο ευρωπαϊκός αποτελεί αυτή τη στιγμή μια αρκετά –αλλά όχι πλήρως– ικανοποιητική λύση για κάθε κράτος-μέλος. Σε περίπτωση που κάποια επένδυση κριθεί ύποπτη, μπορεί να τεθεί υπό τον έλεγχο της Επιτροπής, εφόσον εννέα χώρες από τις 27 (δηλαδή το 1/3 των κρατών-μελών της Ε.Ε.) ζητήσουν την ενεργοποίηση της διαδικασίας. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα άμεσης ξένης επένδυσης που έχει βρεθεί να ελέγχεται από τον μηχανισμό είναι η εξαγορά της ιταλικής Piaggio από την Baykar του γαμπρού του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η ενεργοποίηση της διαδικασίας ελέγχου είναι, βεβαίως, εξαιρετικά δύσκολη, καθώς δύσκολα θα βρεθεί το 1/3 των κρατών-μελών της Ε.Ε. να ζητήσει τον έλεγχο μιας ιταλικής εταιρείας.
