Η αγάπη δεν είναι πάντα ήρεμη, ασφαλής ή λογική. Κάποιες φορές, είναι ένα αίνιγμα. Και μέσα σε αυτό το αίνιγμα, γεννιέται μια από τις πιο συχνές και βαθιές απορίες της ανθρώπινης ψυχής: γιατί αγαπάμε εκείνους που μας πληγώνουν;
Δεν υπάρχει μία απάντηση, αλλά ένα μωσαϊκό αιτιών που ξεκινούν από την παιδική ηλικία και φτάνουν μέχρι τις πιο λεπτές πτυχές της ψυχολογίας μας. Ας δούμε τα κομμάτια του παζλ, ένα προς ένα, με καθαρό βλέμμα και σεβασμό στη δύναμη που έχει ο κάθε άνθρωπος να αναγνωρίζει την αλήθεια του.
Advertisment
1. Η αγάπη ως γνώριμο μοτίβο
Οι πρώτες εμπειρίες αγάπης προέρχονται από την οικογένεια. Αν σε εκείνο το περιβάλλον, η αγάπη συνοδεύεται από συναισθηματική αστάθεια, απόρριψη ή αυστηρότητα, τότε το μυαλό μαθαίνει να συνδέει την αγάπη με το άγχος. Το γνώριμο γίνεται ασυνείδητα πιο επιθυμητό από το υγιές. Σαν να επιστρέφουμε σε ένα σπίτι που ξέρουμε ότι καίει, αλλά γνωρίζουμε ποια σημεία να μην ακουμπήσουμε.
Μέσα σε αυτή τη δυναμική, η οικειότητα με τον πόνο παίρνει τη μορφή του έρωτα. Δεν είναι ότι μας αρέσει να υποφέρουμε· είναι ότι έχουμε μάθει να ταυτίζουμε τον πόνο με την εγγύτητα. Έτσι, όταν κάποιος μας πληγώνει, η εμπειρία αυτή μας φαίνεται περίεργα “φυσιολογική”, ίσως και παρηγορητική.
2. Η επιβεβαίωση μέσω της προσπάθειας
Η βαθιά ανάγκη να αποδείξουμε ότι αξίζουμε μπορεί να μάς ωθεί να επενδύουμε περισσότερο σε ανθρώπους που είναι απρόβλεπτοι ή συναισθηματικά ασταθείς. Κάθε φορά που κερδίζουμε έστω ένα μικρό σημάδι αποδοχής από αυτούς, νιώθουμε μια εσωτερική νίκη. Η προσπάθεια γίνεται η γλώσσα της αγάπης μας.
Advertisment
Η επιθυμία να πείσουμε τον άλλον να μας αγαπήσει, λειτουργεί σαν παιχνίδι εξουσίας. Αν τελικά “τα καταφέρουμε”, αν τον συγκινήσουμε, αν τον κάνουμε να δει ποιοι πραγματικά είμαστε, πιστεύουμε ότι τότε – επιτέλους – θα δικαιωθούμε. Αυτός ο εσωτερικός αγώνας όμως, πολλές φορές γίνεται αυτοκαταστροφικός.
3. Ο ρόλος της προσδοκίας
Όταν ερωτευόμαστε την προοπτική και όχι την πραγματικότητα του άλλου, εγκλωβιζόμαστε σε μια μορφή συναισθηματικής επένδυσης που στηρίζεται σε προσδοκίες. Ο άλλος δεν είναι αυτός που είναι, αλλά αυτός που μπορεί να γίνει – αν αλλάξει, αν μαλακώσει, αν θεραπευτεί.
Αυτό το “θα αλλάξει” λειτουργεί σαν σενάριο μελλοντικής λύτρωσης. Όσο περισσότερο επενδύουμε στην αλλαγή του άλλου, τόσο λιγότερο βλέπουμε τη δική μας στασιμότητα. Ζούμε στο αύριο και χάνουμε το παρόν. Το τραγικό είναι πως πολλές φορές, ακόμα και αν έρθει η αλλαγή, έχει χαθεί πια η ουσία.
4. Η ψευδαίσθηση της σύνδεσης
Η ένταση σε μια σχέση, τα σκαμπανεβάσματα, οι στιγμές έντονου πόνου και συμφιλίωσης δημιουργούν μια δραματική αφήγηση. Όλο αυτό μοιάζει με πάθος. Η καρδιά χτυπά δυνατά, η απουσία του άλλου γίνεται αφόρητη, η επιστροφή του μοιάζει θρίαμβος.
Το πρόβλημα είναι ότι συγχέουμε το συναισθηματικό τρενάκι με ερωτικό βάθος. Η σχέση αποκτά εθιστικά χαρακτηριστικά. Η ανασφάλεια δημιουργεί εξάρτηση. Ο φόβος της απώλειας κάνει την κάθε επανασύνδεση να μοιάζει λυτρωτική. Η σταθερότητα αντιθέτως μας τρομάζει, γιατί δεν ξέρουμε πώς να ζήσουμε χωρίς κρίση.
5. Η ελπίδα ως ναρκωτικό
Η ελπίδα είναι το πιο ύπουλο κίνητρο. Δεν είναι ψέμα, αλλά δεν είναι και αλήθεια. Είναι κάτι στο ενδιάμεσο, που μας κρατά. Ο άλλος μπορεί να μας έχει πληγώσει δέκα φορές, αλλά την ενδέκατη που χαμογέλασε ή είπε κάτι τρυφερό, ολόκληρη η προηγούμενη ζημιά καλύπτεται από μια υπόσχεση: “Ίσως τώρα αλλάξει”.
Η ψυχολογία μιλά για την “ενίσχυση μεταβλητής αναλογίας” – ένα μοντέλο συμπεριφοράς όπου οι ανταμοιβές δίνονται τυχαία και όχι σταθερά. Αυτό δημιουργεί τον ισχυρότερο εθισμό. Όταν η αγάπη δίνεται αποσπασματικά, η σπανιότητα της ανταμοιβής μάς κάνει να ελπίζουμε ακόμα πιο πολύ.
6. Η ταύτιση με τον ρόλο του σωτήρα
Ο ρόλος του σωτήρα είναι δελεαστικός: νιώθεις απαραίτητος, σημαντικός, δυνατός. Αν ο άλλος πονάει, αν δυσκολεύεται, αν αυτοκαταστρέφεται, τότε εσύ έχεις αποστολή. Να του δείξεις τον δρόμο, να τον στηρίξεις, να τον αλλάξεις.
Αυτός ο ρόλος όμως, ενώ φαινομενικά ενδυναμώνει, καταλήγει να απορροφά κάθε προσωπικό πόρο. Ο σωτήρας αναλαμβάνει βάρη που δεν του ανήκουν και αναβάλλει συνεχώς τη δική του εξέλιξη. Το αποτέλεσμα είναι μια άνιση σχέση όπου ο ένας διασώζει και ο άλλος μένει στάσιμος. Κανείς όμως δεν σώζεται πραγματικά.
7. Η δυσκολία στο να δεχτούμε την απόρριψη
Η απόρριψη ξυπνά παλιούς πόνους. Πολλοί από εμάς μεγάλωσαν μαθαίνοντας ότι η αγάπη πρέπει να κερδίζεται. Όταν απορριπτόμαστε, ενεργοποιείται ένας μηχανισμός επιδιόρθωσης. Προσπαθούμε να γίνουμε καλύτεροι, πιο ελκυστικοί, πιο κατάλληλοι.
Η επιμονή μετά την απόρριψη δεν είναι πάντα πίστη στον άλλον. Συχνά είναι φόβος πως, αν αφήσουμε τη σχέση, θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε την πιθανότητα ότι δεν ήμασταν αρκετοί. Και αυτό είναι πιο τρομακτικό από τον πόνο του να μένεις.
8. Η αντίληψη της αγάπης ως θυσία
Η ιδέα ότι η αληθινή αγάπη είναι θυσία είναι βαθιά ριζωμένη στον πολιτισμό, στη λογοτεχνία, στη θρησκεία. Από την αρχαία τραγωδία μέχρι τις σύγχρονες ρομαντικές ταινίες, οι ήρωες υποφέρουν, πονούν, θυσιάζονται.
Αυτή η αφήγηση μάς μαθαίνει να μετράμε την αγάπη με το πόσο αντέξαμε, πόσο περιμέναμε, πόσο συγχωρήσαμε. Κι όμως, η αληθινή αγάπη δεν θέλει μάρτυρες. Θέλει συντροφικότητα κι αμοιβαιότητα.
9. Ο φόβος της μοναξιάς
Η μοναξιά δεν είναι απλώς απουσία ανθρώπων – είναι επαφή με τον εαυτό. Και αυτό μπορεί να είναι τρομακτικό. Η σιωπή, το άδειο σπίτι, η έλλειψη επιβεβαίωσης, όλα αυτά γίνονται ένα καθρέφτισμα της εσωτερικής μας κατάστασης.
Πολλοί προτιμούν τη δυσκολία μιας σχέσης από τη δυσκολία της αυτοανάλυσης. Μια κακή σχέση προσφέρει έστω ένα ρόλο, μια δομή, μια προβλεψιμότητα. Η μοναξιά απαιτεί μεταμόρφωση. Ζητά να αλλάξεις, να δεις τον εαυτό σου όπως είναι και να σταθείς δίπλα του.
10. Η δύναμη της συνήθειας
Όταν η πληγή γίνεται ρουτίνα, χάνει την έντασή της. Δεν πονάει πια όπως στην αρχή – είναι απλώς μέρος της καθημερινότητας. Το μυαλό μας προσαρμόζεται και δημιουργεί μια νέα κανονικότητα.
Η ψυχική κόπωση του να ξεκινήσουμε από την αρχή, μας κάνει να αποδεχόμαστε το γνωστό κακό. Η αλλαγή φαντάζει δύσκολη. Ο εγκέφαλος προτιμά την προβλέψιμη δυστυχία από την αβέβαιη ελευθερία. Η παραμονή σε μια σχέση που μας μικραίνει, σβήνει σιγά σιγά τη μνήμη του ποιοι είμαστε – και ποια αγάπη αξίζουμε.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Η κατανόηση είναι το πρώτο βήμα. Όχι η ενοχοποίηση. Η αναγνώριση των λόγων που μένουμε, που αγαπάμε, που πληγωνόμαστε, ανοίγει τον δρόμο. Όταν βλέπουμε καθαρά, μπορούμε να επιλέξουμε με αλήθεια.
Η αγάπη μπορεί να είναι τρυφερή, σεβαστική και ασφαλής. Κάθε άνθρωπος αξίζει να αγαπά και να αγαπιέται χωρίς να ματώνει. Και το πρώτο βήμα προς αυτή την αγάπη ξεκινά με μια συνειδητοποίηση:
“Αγάπη δεν είναι να υπομένεις, αλλά να ανθίζεις δίπλα στον άλλον.” – Alex Elle
Πηγές και εμπνεύσεις:
- Harville Hendrix & Helen LaKelly Hunt – Getting the Love You Want
- Esther Perel – Mating in Captivity
- Bell Hooks – All About Love
- Alain de Botton – The Course of Love
- Βιωματικές αφηγήσεις και θεραπευτική πρακτική
