Όταν ξέσπασε ο πόλεμος το 2022, μεγάλο τμήμα της ρωσικής κοινωνίας κυριεύτηκε αρχικά από αμηχανία, ακόμα και δυσπιστία. Ωστόσο, αυτό το κλίμα άλλαξε δραματικά, όλως περιέργως, καθώς σχεδόν τέσσερα χρόνια πολέμου έχουν μεταμορφώσει τη χώρα: Οι απλοί Ρώσοι ανέπτυξαν ένα αίσθημα υπερηφάνειας ότι η χώρα τους άντεξε απέναντι στη δυτική εχθρότητα.
Αυτό αναφέρει η ερευνήτρια στο King’s College London δρ. Άννα Ματβέεβα, εξηγώντας γιατί ο κόσμος -επηρεασμένος εν μέρει και από κρατική προπαγάνδα- δεν αντιδρά σε έναν επιθετικό πόλεμο που δημιουργεί μεγάλες ανθρώπινες απώλειες.
Πράγματι, σε ανάλυσή της στο Responsible Statecraft η Ματβέεβα καταγράφει μια κυριαρκία του πατριωτισμού στη Ρωσία, με τη στρατολόγηση να προχωρά σταθερά και το κίνημα «Βοηθήστε τον Στρατό», στο οποίο συμμετέχουν γυναίκες και συνταξιούχοι, να μην κάμπτεται.
«Παρότι ήταν η Ρωσία που εισέβαλε στην Ουκρανία και συνεχίζει να επιτίθεται στο άλλοτε «αδελφό έθνος», πολλοί στη Ρωσία βλέπουν τον πόλεμο ως αμυντικό και αναπόφευκτο. Η αντίληψη μιας εξωτερικής απειλής ένωσε μεγάλο μέρος του έθνους και ο αντιδυτικισμός έγινε διάχυτος. Πολλοί Ρώσοι έχουν πειστεί ότι η Δύση δεν επιθυμεί τίποτα καλό για τη Ρωσία και ότι, αν της δοθεί η ευκαιρία, θα επιδιώξει να της προκαλέσει ζημιά, εκτός αν η Ρωσία είναι αρκετά ισχυρή ώστε να προστατευθεί» σημειώνει η Μετβέεβα.
Γιατί όμως;
Τέσσερις φαίνεται να είναι οι λόγοι που οι Ρώσοι έχουν δέσει ακόμα περισσότερο την πολιτισμική τους ταυτότητα, σύμφωνα με την ανάλυση της ειδικής.
Ουκρανικές επιθέσεις
Ενώ αρχικά το Κρεμλίνο απέτυχε να προστεύσει τη δική του επικράτεια, χάνοντας για μήνες την ευρύτερη περιοχή του Κουρσκ, αυτό δεν προκάλεσε την έκδηλη δυσαρέσκεια των Ρώσων πολιτών.
«Οι μαρτυρίες αμάχων που παγιδεύτηκαν για επτά μήνες υπό ουκρανική κατοχή έφεραν τις πραγματικότητες του πολέμου πιο κοντά σε πολλούς Ρώσους, ενώ οι επιθέσεις σε ρωσικό έδαφος, που σύμφωνα με επίσημα στοιχεία προκάλεσαν 621 θανάτους αμάχων, ενίσχυσαν το αίσθημα ανασφάλειας στην ευρωπαϊκή Ρωσία» λέει η Ματβέεβα.
Μπορεί η νίκη Τραμπ στις εκλογές στις ΗΠΑ να απομάκρυναν κάπως την εχθρότητα προς τις ΗΠΑ, αλλά η ειδική σημειώνει ότι η επικρατούσα στάση απέναντι στις ειρηνευτικές του πρωτοβουλίες είναι η σκεπτικιστική επιφύλαξη.
Η οικονομία αντέχει
Στη συνέχεια η Ματβέεβα σημειώνει ότι η νέα αίσθηση εθνικής ταυτότητας δεν πηγάζει μόνο από τον πόλεμο, αλλά επίσης από την οικονομική δυναμική της χώρας. Η ρωσική οικονομία, παρά τις συγκλονιστικές κυρώσεις κατέγραψε ανάπτυξη για τρία συνεχόμενα χρόνια.
«Παρά τον πληθωρισμό, επικρατεί ευρέως ένα κλίμα αισιοδοξίας για το μέλλον. Ο πόλεμος έχει τονώσει την καινοτομία. Κρατικοί και ιδιωτικοί κατασκευαστές προωθούν την τεχνολογική πρόοδο, όπως συνέβη και κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τη δημιουργία των ρουκετών Κατιούσα και των αρμάτων Τ-34. Αν και δεν είναι όλες οι εφευρέσεις πρωτοποριακές, είναι πολλές και προβάλλονται έντονα» σημειώνει η ερευνήτρια στο King’s College.
«Το ρωσικό μοντέλο ανάπτυξης αποτελεί έναν ακόμη βασικό πυλώνα ταυτότητας. Μεγάλες κρατικές υποχρεώσεις, δημόσιες επενδύσεις, προσιτές υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και χαμηλή φορολογία αποτελούν καθιερωμένους κανόνες που οι Ρώσοι πολίτες αναμένουν και που συγκροτούν τα στοιχεία του κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ τους και του κράτους. Πιστεύουν ότι οι αντίστοιχοι πληθυσμοί στη Δύση υστερούν σε αυτόν τον τομέα».
Πολιτιστική αναγέννηση
Τρίτον, η Ρωσία βιώνει επίσης κάτι σαν πολιτιστική αναγέννηση. «Αν και το κοινό αρχικά σοκαρίστηκε από την ακύρωση της ρωσικής κουλτούρας στη Δύση το 2022, την οποία εξέλαβε ως συλλογική τιμωρία, αυτό πλέον έχει γίνει η νέα κανονικότητα» λέει και συνεπώς «η προσοχή στράφηκε προς τους εγχώριους πόρους και το ρωσικό κοινό. Πολλά νέα θέατρα, παραστάσεις, συναυλίες, γκαλερί τέχνης και πολιτιστικοί χώροι άνοιξαν στις μεγάλες πόλεις, καλύπτοντας την αυξανόμενη ζήτηση. Ήδη από την πανδημία του κορονοϊού, οι Ρώσοι ανακάλυψαν τη δική τους χώρα μέσω των ταξιδιών, γεγονός που οδήγησε σε άνθηση του εσωτερικού τουρισμού, ακόμη και σε περιοχές που παλαιότερα ήταν δυσπρόσιτες, όπως το Νταγκεστάν και η Τσετσενία.
Στην αρχή του πολέμου, περίπου 170 άνθρωποι του πολιτισμού εγκατέλειψαν τη Ρωσία σε ένδειξη διαμαρτυρίας, μεταξύ των οποίων η Άλλα Πουγκατσόβα, η 76χρονη ρωσική ντίβα, και η Τσουλπάν Χαμάτοβα, ηθοποιός που πρωταγωνίστησε στη διεθνώς αναγνωρισμένη ταινία «Good Bye, Lenin!» και στη ρωσική τηλεοπτική σειρά «Η Ζουλεϊχά Ανοίγει τα Μάτια της».
Η woke κουλτούρα
Τέταρτον, η Ματβέεβα υπενθυμίζει ότι η Ρωσία, έχοντας απορρίψει τη «woke» ιδεολογία όταν αυτή εμφανίστηκε στη διεθνή σκηνή, παρουσιάζει τον εαυτό της ως την «αληθινή», ή παραδοσιακή, Ευρώπη του 20ού αιώνα.
«Αυτό προσελκύει ακόμη και πολλούς φιλελεύθερους Ρώσους, οι οποίοι επιθυμούσαν να ενταχθούν στον δυτικό πολιτισμό του παρελθόντος, αλλά όχι σε αυτόν που έχει διαμορφωθεί σήμερα. Ακόμη και μεταξύ όσων αντιτάχθηκαν έντονα στον πόλεμο, υπάρχει ένα αίσθημα ικανοποίησης που η Ρωσία δεν χρειάζεται πλέον να υποτάσσεται πολιτισμικά στη Δύση».
Μπορεί στην αρχή του πολέμου να φύγανε στο εξωτερικών περίπου 170 γνωστοί Ρώσοι καλλιτέχνες, ανησυχώντας τους μορφωμένους Ρώσους, αλλά, λέει η Ματβέεβα, δημιούργησε χώρο για άλλους να αναδειχθούν, όπως ο «Shaman» (Γιαροσλάβ Ντρόνοφ), πρίγκιπας της πατριωτικής ποπ, ή ο Γιούρα Μπορίσοφ, πρωταγωνιστής της βραβευμένης με Όσκαρ ταινίας «Anora», ο οποίος προσελκύει προτάσεις από μεγάλους διεθνείς σκηνοθέτες.
Επίσης, σταδιακά, η δύσκολη θέση των Ρώσων καλλιτεχνών στο εξωτερικό, που αντιμετωπίζουν ένα ξένο πολιτισμικό περιβάλλον χωρίς μαζικό κοινό ή σταθερή χρηματοδότηση, άρχισε να προκαλεί ειρωνεία στη Ρωσία. Η αντίληψη είναι ότι όσοι έφυγαν πιστεύοντας πως η αντιπολεμική τους στάση θα ανταμειβόταν με νέες καριέρες στη Δύση, διαψεύστηκαν.
