Ο αρχιτέκτονας της συμφωνίας Τουρκίας – Ε.Ε. το 2016, Γκέραλντ Κνάους, έχει βαριά ατζέντα αυτές τις μέρες. Την Τρίτη έπεσε η κυβέρνηση της Ολλανδίας μετά την απόσυρση του ακροδεξιού κόμματος του Γκερτ Βίλντερς λόγω μεταναστευτικού, ενώ στη Γερμανία δικαστήριο ανέτρεψε ως παράνομες τις προεκλογικές υποσχέσεις του καγκελαρίου Φρίντριχ Μερτς ότι θα κλείσει ερμητικά τα σύνορα της χώρας και θα απωθεί όλους τους μετανάστες.
Η αμηχανία διαχείρισης του μεταναστευτικού από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είναι έκδηλη. Από τη μια υπόσχονται σκληρά αντιμεταναστευτικά, ενίοτε παράνομα, μέτρα και από την άλλη κινδυνεύουν να κατηγορηθούν για δικαιωματικό ενδοτισμό από την Ακροδεξιά και να ανοίξουν τον δρόμο για την άνοδό της στην εξουσία. Ο Κνάους διατείνεται ότι έχει τη λύση: Συμφωνίες της Ε.Ε. με ασφαλείς τρίτες χώρες παντού στον κόσμο, χωρίς να είναι προαπαιτούμενο οι μετανάστες να έχουν κάποια σχέση με τις χώρες αυτές.
Μιλήσαμε λίγα λεπτά αφότου η δικαστική απόφαση τίναξε στον αέρα τη μεταναστευτική πολιτική Μερτς και το τηλέφωνό του δεν σταμάτησε να χτυπάει. «Ημουν σίγουρος ότι θα συνέβαινε αυτό. Δεν μπορείς να επιστρέφεις τους ανθρώπους στη γειτονική χώρα χωρίς διαδικασίες. Προφανώς είναι παραβίαση της νομοθεσίας», ήταν το άμεσο σχόλιό του.
Οχι εντός Σένγκεν
«Υπάρχουν κίνδυνοι που απορρέουν από την ακολουθούμενη μεταναστευτική πολιτική στην Ευρώπη, αν και δεν βλέπω αυτό να αφορά την Ελλάδα. Ο πρώτος είναι ότι θα δυναμιτίσει την κοινοτική νομοθεσία και τις θέσεις όλων των κεντροδεξιών κομμάτων της Ευρώπης. Η Ακροδεξιά θα ενισχυθεί. Είναι πολύ χειρότερη εξέλιξη να κερδίσει η Ακροδεξιά τις εκλογές στη Γερμανία από μερικούς μετανάστες παραπάνω στην Ελλάδα, στην Αυστρία… Αυτό συμβαίνει όταν η κυβέρνηση προτείνει μέτρα που δεν μπορούν να εφαρμοστούν. Δεν μπορεί να ελεγχθεί η μετανάστευση στα εσωτερικά σύνορα της Σένγκεν. Δεν έχει δουλέψει ποτέ τα τελευταία δέκα χρόνια. Ούτε στη Γαλλία ούτε στην Αυστρία και δεν πρόκειται να λειτουργήσει ούτε στη Γερμανία».
Τον ρωτάω για τις εντάσεις που δημιουργεί το ζήτημα στις διμερείς σχέσεις Βερολίνου – Αθήνας: «Η Ελλάδα έδωσε προστασία σε κάποιους αιτούντες άσυλο, άρα θα πρέπει να παραμείνουν στη χώρα σας. Τα τελευταία δέκα χρόνια, όμως, είχαμε 100.000 ανθρώπους, οι οποίοι εξασφάλισαν μεν άσυλο στην Ελλάδα, αλλά συνέχισαν στη Γερμανία. Δεν πιστεύω παρ’ όλα αυτά ότι είναι εφικτό να επιστρέψουν μαζικά στη χώρα ούτε από πολιτικής ούτε από γραφειοκρατικής απόψεως, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι αρκετοί εξ αυτών έχουν πάρει άσυλο και στη Γερμανία. Η πολιτική που χρειάζονται τόσο η Γερμανία όσο και η Ελλάδα είναι να μειώσουν την παράτυπη μετανάστευση προς την Ελλάδα κι αυτό μπορεί να γίνει νόμιμα μόνο αν συμφωνήσουν και οι δύο χώρες. Επομένως, ο μόνος εποικοδομητικός τρόπος για να αρθεί το αδιέξοδο χωρίς να εκμεταλλευθεί την κατάσταση η Ακροδεξιά είναι αν χώρες που έχουν κοινά συμφέροντα από απόψεως κράτους δικαίου επεξεργαστούν μια κοινή πρόταση. Η μόνη εναλλακτική πρόταση, χωρίς pushbacks, είναι η διαπραγμάτευση με ασφαλείς, τρίτες χώρες. Ξέρουμε ότι αυτό είναι δύσκολο».
Το ντιλ του 2016
Γνώρισα τον Κνάους το 2016 σε ένα διαμέρισμα στο Κολωνάκι, όπου ενημέρωνε Ελληνες και ξένους δημοσιογράφους για την –καινοφανή τότε– ιδέα του να συναφθεί μια συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας. Σήμερα αναγνωρίζει ότι η Τουρκία δεν είναι πλέον ασφαλής τρίτη χώρα. «Τα ελληνικά δικαστήρια έκριναν ότι η Τουρκία δεν είναι ασφαλής χώρα. Δικαίως, κατά τη γνώμη μου. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι δεν πρέπει να συνεχίσουμε να αναζητούμε αντίστοιχες συμφωνίες με ασφαλείς τρίτες χώρες. Είναι η μόνη λύση γι’ αυτό το πολιτικό θέατρο που διαδραματίζεται με λύσεις, είτε αναποτελεσματικές είτε παράνομες, ή και τα δύο».
Γερμανία και Ελλάδα – Τα τελευταία δέκα χρόνια είχαμε 100.000 ανθρώπους, οι οποίοι εξασφάλισαν μεν άσυλο στην Ελλάδα, αλλά συνέχισαν στη Γερμανία. Δεν πιστεύω παρ’ όλα αυτά ότι είναι εφικτό να επιστρέψουν μαζικά στη χώρα.
«Ωραία», λέω. «Τις ξέρουμε τις χώρες αυτές. Η Τουρκία δεν είναι ασφαλής, ούτε η Λιβύη, ούτε η Τυνησία». «Οχι, όχι. Εχετε δίκιο, καμία από αυτές δεν είναι ασφαλής. Ομως δεν μιλάω για χώρες-τράνζιτ, ενδιάμεσους σταθμούς. Μπορεί να είναι οποιαδήποτε χώρα στον κόσμο πρόθυμη να συνάψει τέτοια συμφωνία. Η Κομισιόν άνοιξε τη νομική πόρτα, λέγοντας ότι δεν χρειάζεται να υπάρχει σχέση μεταξύ του μετανάστη που μεταφέρεται σε μια χώρα και της χώρας αυτής. Η αλλαγή αυτή μένει να εγκριθεί από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, αλλά έχει διατυπωθεί ως πρόταση. Είναι η μόνη λύση που θα μπορούσε να βοηθήσει».
Του θυμίζω τις επιφυλάξεις ανθρωπιστικών οργανώσεων. Εκείνος επιμένει: «Η Ελλάδα ήταν ανέκαθεν υπέρ αυτής της πρότασης, η Γερμανία υπό την προηγούμενη κυβέρνησή της, του Ολαφ Σολτς, ήταν αντίθετη. Αν παραμείνει το κριτήριο της σχέσης των αιτούντων άσυλο με τις χώρες στις οποίες θα καταλήξουν, τότε συμφωνίες μπορούν δυνητικά να γίνουν μόνο με τις χώρες από τις οποίες προήλθαν ή διήλθαν (Τουρκία, Τυνησία, Λιβύη κ.λπ.), οι οποίες όμως δεν είναι ασφαλείς». Αρα ποιες είναι οι υποψήφιες ασφαλείς χώρες; Η Ρουάντα; «Το πρόβλημα με τη Ρουάντα είναι ότι απαξιώθηκε από την ανικανότητα της βρετανικής κυβέρνησης. Αλλά πρέπει να ξέρετε ότι στη Ρουάντα γίνονται αιτήσεις ασύλου, τις οποίες επεξεργάζεται η Υπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες (UNHCR). Δεν είναι μόνο η Ρουάντα. Είναι οποιαδήποτε χώρα, π.χ. στην ανατολική ή στη δυτική Αφρική που είναι πρόθυμη να υποδεχθεί έναν αριθμό αιτούντων άσυλο με αντάλλαγμα κάποιο κίνητρο (αναπτυξιακή βοήθεια, ελεύθερη μετακίνηση των υπηκόων της στην Ε.Ε., επανεγκατάσταση). Χίλιους, δύο χιλιάδες. Οπως έγινε το 2016 με την Τουρκία. Πρέπει όμως να έχουμε μια συμμαχία Αθήνας, Βιέννης, Βερολίνου, Βαρσοβίας. Ολοι έχουν συμφέρον να δουλέψει μια τέτοια λύση».
«Θέατρο» Ιταλίας – Αλβανίας
Πώς του φαίνεται η συμφωνία Ιταλίας – Αλβανίας; Είναι αυτό το μοντέλο που οραματίζεται; «Οχι, αυτό είναι θέατρο. Γιατί να αποτελεί αποτρεπτικό λόγο για έναν αιτούντα άσυλο να καταλήξει στην Αλβανία; Είναι μέλος του ΝΑΤΟ, είναι στα σύνορα με την Ελλάδα, για την ακρίβεια είναι εγγύτερα στη Γερμανία απ’ ό,τι στην Ελλάδα. Αυτές οι συμφωνίες δεν πρέπει να λειτουργούν με βάση την κακή μεταχείριση, γιατί τότε είναι παράνομες. Πρέπει να λειτουργούν με βάση το δικαίωμα στο άσυλο σε χώρες που εγγυώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα». Αρα θα πρέπει να δοθεί έμφαση στη διαπραγμάτευση τέτοιων συμφωνιών και όχι στην απώθηση των ανθρώπων στα εξωτερικά και τα εσωτερικά σύνορα της Ε.Ε. Η ΜΚΟ του, European Stability Initiative (Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Σταθερότητας), έχει συζητήσει το θέμα με διάφορες χώρες. «Εχουμε γυρίσει τον κόσμο και έχουμε μιλήσει μαζί τους». Πρέπει όμως πρώτα να αλλάξει η κοινοτική νομοθεσία που προτάθηκε στα τέλη Μαΐου.
Την ίδια στιγμή, «η Ακροδεξιά κάθεται και περιμένει. Λέει “είστε όλοι ηλίθιοι. Υπάρχει μια πολύ απλή λύση: Ας το κάνουμε όπως ο Τραμπ. Τρομοκρατούμε κάποιους ανθρώπους και μετά σταματούν να έρχονται όλοι γιατί φοβούνται”. Αυτό φυσικά αντίκειται στα ανθρώπινα δικαιώματα και στο κράτος δικαίου. Οι άνθρωποι αυτοί θέλουν να καταστρέψουν την Ε.Ε.».
Η «μέθοδος» του Τραμπ – Η Ακροδεξιά κάθεται και περιμένει. Λέει «ας το κάνουμε όπως ο Τραμπ. Τρομοκρατούμε κάποιους ανθρώπους και μετά σταματούν να έρχονται όλοι γιατί φοβούνται». Αυτό φυσικά αντίκειται στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Αυτήν την εβδομάδα ο Κνάους σκόπευε να μιλήσει με στελέχη της κυβέρνησης στη Γερμανία και τον αρμόδιο επίτροπο της Ε.Ε. «προκειμένου να βρεθεί ένας ανθρωπιστικός τρόπος μείωσης της παράτυπης μετανάστευσης». «Είναι η ύστατη ελπίδα, αλλιώς θα καταλήξουμε με την πολιτική Τραμπ, δηλαδή το τέλος του κράτους δικαίου», προειδοποιεί. Συνοψίζοντας τη δική του πρόταση, ο γκουρού του μεταναστευτικού προβλέπει: «Πρώτον, η Γερμανία θα επιχειρήσει να επιστρέψει ανθρώπους που έχουν εξασφαλίσει προστασία στην Ελλάδα, δεν πιστεύω όμως ότι αυτό θα γίνει μαζικά και δεν αποτελεί λύση. Το δεύτερο είναι η προσπάθεια να εμποδίσει τους ανθρώπους να εισέρχονται από όλα τα σύνορά της. Αυτό είναι παράνομο, θα αποτύχει. Το τρίτο είναι το στάτους κβο. Η Ακροδεξιά κέρδισε στην Αυστρία και ίσως σύντομα και στη Γερμανία. Αυτό θα πρέπει να ανησυχήσει τους πάντες στην Ευρώπη. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, μια νέα πολιτική, δεν μπορούμε να συνεχίσουμε ως έχει. Κι έτσι φτάνουμε στην τέταρτη λύση, που είναι συμφωνίες με ασφαλείς τρίτες χώρες. Η Ε.Ε. δεν συνήψε τέτοιες πέρα από το 2016 με την Τουρκία».
Οργανωμένη μετανάστευση
Το δημογραφικό πρόβλημα, οι ελλείψεις στην αγορά εργασίας, το ασφαλιστικό σύστημα θα μπορούσαν να είναι επιχειρήματα προκειμένου να πειστεί η κοινή γνώμη για τις θετικές πτυχές της μετανάστευσης, αντιτείνω. «Ολα αυτά ισχύουν, όχι όμως για την παράτυπη μετανάστευση. Είναι μόνο επιχείρημα για την οργανωμένη μετανάστευση. Αν π.χ. προσφέρουμε σε Κενυάτες την ευκαιρία να έρθουν και να εργαστούν νόμιμα, είναι πολύ θετικό βήμα. Αλλά αυτό θα πρέπει να γίνει οργανωμένα, όπως το κάνει ο Καναδάς. Οι πολίτες φοβούνται πολύ περισσότερο έναν μικρό αριθμό παράτυπων μεταναστών από έναν μεγαλύτερο αριθμό νομίμων». Παράλληλα τονίζει ότι υπάρχει και μια ηθική διάσταση στην παράτυπη μετανάστευση: σκοτώνει, αφού στοιχίζει αμέτρητες ζωές.
