Υπάρχουν λέξεις που, πέρα από τη σημασία τους, κουβαλούν ιστορικό βάρος και συναισθηματικά φορτία. Το «όχι» είναι μια από αυτές. Αν και πρόκειται για απλή άρνηση, έχει συνδεθεί με ενοχές, φόβο απόρριψης και ανάγκη αποδοχής. Κι όμως, μπορεί να γίνει η πιο καθαρή μορφή σύνδεσης με τον εαυτό και με τους άλλους.
Το «όχι» είναι αναγνώριση της προσωπικής ταυτότητας, είναι αυτογνωσία, γιατί η αυτογνωσία ξεκινά όταν σταθείς με σαφήνεια απέναντι σε ό,τι δεν σου ταιριάζει, για να δημιουργήσεις χώρο σε ό,τι πραγματικά έχει αξία για σένα.
Advertisment
Η άρνηση με επίγνωση και αυτοσεβασμό
Η άρνηση σημαίνει επιστροφή στον εαυτό. Είναι η πράξη εκείνη που σε βοηθά να σταθείς μέσα σε κάθε σχέση χωρίς να εξαφανίζεσαι. Εκεί που υπάρχει επίγνωση, το «όχι» δεν είναι επιθετικότητα — είναι μέτρο. Εκεί που υπάρχει αυτοσεβασμός, το «όχι» δεν είναι σκληρότητα — είναι ευθύνη.
Πολλοί έχουν μάθει να λένε «ναι» για να μην πληγώσουν. Στην ουσία, όμως, αυτό που προστατεύεται δεν είναι ο άλλος, αλλά ο φόβος της απόρριψης. Όταν φοβόμαστε τη δυσφορία του άλλου περισσότερο απ’ τη δική μας, τότε η άρνηση μοιάζει επικίνδυνη. Κι όμως, είναι το πιο καθαρό σημείο κατεύθυνσης. Δεν στοχεύει στην απομάκρυνση αλλά στην παραμονή, χωρίς να προδώσεις τον εαυτό σου για να τα καταφέρεις.
Η καθαρότητα στην άρνηση δημιουργεί σχέσεις με περισσότερη αλήθεια και λιγότερη εσωτερική φθορά. Και ακριβώς επειδή είναι σπάνια, είναι πολύτιμη.
Advertisment
Όταν το «ναι» απομακρύνει
Το «ναι» που δεν βασίζεται σε πραγματική πρόθεση γίνεται εργαλείο απομάκρυνσης. Παράδοξο; Κι όμως, όταν συμφωνούμε με πράγματα που δεν μας εκφράζουν, στην πραγματικότητα αποσυνδεόμαστε. Χάνεται η ουσία της πράξης, γιατί δεν την εννοούμε. Κι όταν επαναλαμβάνεται αυτή η απόσυρση από την αυθεντικότητα, η σχέση με τον εαυτό και τους άλλους φθείρεται.
Η ανάγκη να είμαστε αποδεκτοί πολλές φορές μεταμφιέζει την άρνηση σε συναίνεση. Συμμετέχουμε χωρίς διάθεση, ακούμε χωρίς να θέλουμε, προσφέρουμε ενώ μέσα μας στερεύουμε. Κι όμως, η αποδοχή που δεν περιλαμβάνει εμάς, δεν είναι πραγματική. Το «ναι» που αγνοεί τις ανάγκες μας δεν μάς φέρνει κοντά στους άλλους· μας απομακρύνει από εμάς.
Κάθε φορά που θυσιάζουμε ένα αυθεντικό «όχι» για ένα κοινωνικά εύκολο «ναι», επιβεβαιώνουμε την πεποίθηση ότι η αξία μας εξαρτάται από τη συγκατάθεση. Στην πραγματικότητα, η εσωτερική σταθερότητα χτίζεται όχι μέσα από τη συναίνεση, αλλά μέσα από τη συνέπεια.
Η τέχνη του να λες «όχι» με σεβασμό
Η άρνηση δεν χρειάζεται υπερβολή. Ούτε σκληρότητα, ούτε απολογία. Χρειάζεται πρόθεση. Χρειάζεται να ξέρεις γιατί λες αυτό που λες και να το εννοείς. Όταν το «όχι» συνοδεύεται από σταθερότητα και καθαρή παρουσία, λειτουργεί απελευθερωτικά και για τους δύο.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν είναι το «όχι» που πληγώνει, αλλά ο τρόπος που το αποφεύγουμε. Η αοριστία, οι υπεκφυγές, τα «ίσως», τα «θα δούμε» — αυτά δημιουργούν προσδοκίες που τελικά απογοητεύουν. Όταν αρνούμαστε με σεβασμό, δίνουμε στον άλλον την ευκαιρία να μας εμπιστευτεί, γιατί χωρίς να είμαστε ευχάριστοι, είμαστε καθαροί.
Το σώμα είναι πάντα σύμμαχος σε αυτή τη διαδικασία. Μια μικρή παύση, μια ανάσα πριν απαντήσουμε, μπορεί να αλλάξει όλη τη ροή της αλληλεπίδρασης. Αν επιτρέψουμε στον εαυτό μας να ακούσει πρώτα τι νιώθει, είναι πιο εύκολο να απαντήσει με αλήθεια και χωρίς ενοχή.
Η εσωτερική μετακίνηση που επιφέρει το «όχι»
Το «όχι» πέρα από εργαλείο στις σχέσεις είναι και εσωτερική κατεύθυνση. Όταν αρχίζουμε να λέμε «όχι» σε συνήθειες, ρόλους και προσδοκίες που δεν μας ταιριάζουν, ο εαυτός μας καταλαβαίνει ότι τον σεβόμαστε. Κι όταν νιώσει σεβασμό, αρχίζει να συνεργάζεται. Εμφανίζεται περισσότερη ενέργεια, μεγαλύτερη σαφήνεια, λιγότερη σύγχυση.
Αυτό έχει και πρακτικές συνέπειες. Ο χρόνος οργανώνεται καλύτερα. Οι σχέσεις γίνονται πιο απλές. Οι ενοχές περιορίζονται. Και το σημαντικότερο, αναπτύσσεται μια αίσθηση ότι μπορούμε να σταθούμε, όχι με άμυνα, αλλά με παρουσία.
Η αυτοεκτίμηση δεν ενισχύεται από το πόσο μας εγκρίνουν οι άλλοι. Ενισχύεται από το πόσο συνεπείς είμαστε με εμάς. Το «όχι» λοιπόν είναι εργαλείο συνέπειας και αυτή η συνέπεια μας ησυχάζει.
Το «όχι» που αποτελεί αυτογνωσία
Μπορεί η κουλτούρα μας να προωθεί τη διαθεσιμότητα, το να επιλέγεις συνειδητά όμως σε τι συμμετέχεις είναι πράξη φροντίδας. Όχι μόνο για σένα, αλλά και για τον άλλο. Γιατί του δίνεις το δικαίωμα να σχετίζεται με αυτό που πραγματικά είσαι κι όχι με έναν διαρκώς καταπιεσμένο εαυτό που προσπαθεί να φανεί αρεστός.
Το «όχι» τοποθετεί τα πράγματα στη θέση τους, ανοίγει χώρο για αλήθεια. Όταν μάθεις να το λες με ευγένεια αλλά και σταθερότητα, αρχίζεις να χτίζεις σχέσεις που αντέχουν περισσότερο, επειδή βασίζονται σε κάτι ουσιαστικό: την ελευθερία μέσα στη σύνδεση.
Και εκεί ακριβώς αρχίζει η αυτογνωσία. Γιατί το ερώτημα δεν είναι τι αντέχεις να δώσεις, αλλά τι είσαι έτοιμος να κρατήσεις για σένα.
Πηγές
- Harriet Lerner (1997). The Dance of Connection
- Gabor Maté (2003). When the Body Says No
- Nedra Glover Tawwab (2021). Set Boundaries, Find Peace
