«Τι έχει να μας πει τώρα το κοριτσάκι;». Αυτή είναι η κριτική που η Σοφία Ζαχαράκη διαισθάνεται ότι αιωρείται στην ατμόσφαιρα. Τι έχει να απαντήσει, λοιπόν, στους επικριτές της; Γιατί αυτοί δεν λένε επίσης: «Τι έχει να μας πει τώρα το αγοράκι;» για τα μειράκια της προσφάτως φρεσκαρισμένης κυβέρνησης;
Στο ισόγειο του υπουργείου Παιδείας, το βλέμμα του επισκέπτη ξεκουράζεται πάνω στο ελληνικό κάλλος. Ο Δίας (ή ο Ποσειδώνας) του Αρτεμισίου (αντίγραφο του αριστουργήματος του 2ου π.Χ. αιώνα, που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο) έρχεται για να συμβολίσει τον «αιώνιο φοιτητή», που αναστατώνει τις σχολές όταν εφορμά με κράνος και μολότοφ για να ανάψει το ενδιαφέρον για την αριστεία. «Τα πικρά μου χέρια με τον κεραυνό / τα γυρίζω πίσω από τον καιρό / τους παλιούς μου φίλους καλώ / με φοβέρες και μ’ αίματα».
Βαδίζοντας στον λαβύρινθο
Ο πλατύς διάδρομος που οδηγεί στο υπουργικό γραφείο έχει ένα τόσο «σοβιετικό» μήκος, που μοιάζει σαν να περπατάς μέσα σε έναν ευρυγώνιο φακό. Αυτόν ακριβώς τον ίλιγγο αισθάνονται όλοι οι υπουργοί Παιδείας τις πρώτες ημέρες που αναλαμβάνουν την εκπαίδευση, τον μεγαλύτερο κρατικό λαβύρινθο με απολήξεις σε κάθε σπίτι. Οι Μινώταυροι των μαθηματικών και των αρχαίων ελληνικών αγριοκοιτάζουν μέσα στα εφηβικά δωμάτια.
Στο υπουργικό γραφείο, που μοιάζει σαν σάλα για χοροεσπερίδες, η Σοφία δέχεται τους εκπροσώπους της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδος (ΔΟΕ), που προσπαθούν να της πάρουν τον αέρα με αφορμή την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Η συζήτηση έχει ζεσταθεί και η υπουργός σταματάει να απαντάει στα μηνύματα που λαμβάνει στις δημοφιλείς εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων.
Γυρίζει το κινητό της ανάποδα πάνω στο τραπέζι των συσκέψεων και το εγκαταλείπει για ένα δίωρο, γιατί αντιλαμβάνεται ότι οι μπαρουτοκαπνισμένοι συνδικαλιστές την υποψιάζονται αδίκως ότι διαβάζει τις απαντήσεις στις δικές τους ερωτήσεις που κρυφά της στέλνουν οι συνεργάτες της.
Την ώρα που ετοιμάζεται να ρίξει στο τραπέζι τη θέση της για την αξιολόγηση σίγουρα σκέπτεται τον διχασμό που βιώνει κάθε υπουργός. Ως γνωστόν, όλοι οι υπουργοί κάθε 2-3 μήνες συμμετέχουν στο αντίστοιχο ευρωπαϊκό συμβούλιο υπουργών του τομέα τους ή στις άτυπες συναντήσεις της εκάστοτε Προεδρίας. Μόλις την προηγούμενη ημέρα συμμετείχε στη σύνοδο των υπουργών Παιδείας των «27». Αναπνέοντας τον ιονισμένο αέρα της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας ένας υπουργός Παιδείας μπορεί να συζητήσει πολιτισμένα με τους ομολόγους του για θέματα όπως ο ψηφιακός εξοπλισμός, η διεθνοποίηση της εκπαίδευσης και η σημασία της ενσυναίσθησης.
Μόλις προσγειώνεται στην Αθήνα, επιστρέφει στα ανυπόφορα υπαρξιακά αδιέξοδα, όπως είναι η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών που συζητείται από το 1987, όταν ο Γιώργος Παπανδρέου ήταν υπουργός Παιδείας. Οι είρωνες απέναντι στην εκπαιδευτική κοινότητα εικάζουν πως ίσως κάποιοι εκπαιδευτικοί με επιρροή αποστρέφονται την αξιολόγηση γιατί δεν θέλουν να αποκαλυφθεί ποια είναι η πραγματική αιτία που οι μαθητές τους πατώνουν πανευρωπαϊκά σε μια αντίστοιχη αξιολόγηση, εκείνη της PISA.
Από το Καρπενήσι στην Αθήνα
Η Σοφία Ζαχαράκη κατάγεται από την Ευρυτανία και από τους δύο γονείς της, συγκεκριμένα από το Καρπενήσι και από το Νέο Αργύρι. Μεγάλωσε στου Γκύζη, στον Δήμο Αθηναίων, και δεν θα ήταν απίθανο σε τρία χρόνια (αν όλα πάνε καλά μέχρι τότε) να είναι ένα από τα ονόματα για υποψήφια δήμαρχος Αθηναίων της Ν.Δ. σε περίπτωση που δεν κατέβει ξανά ο Κώστας Μπακογιάννης. Εχει και τους δύο γονείς της εν ζωή, οι οποίοι είναι συνταξιούχοι. Η μητέρα της έχει εργαστεί στον χώρο της ιδιωτικής ασφάλισης. Ο πατέρας της είναι θεολόγος και υπηρέτησε ως λυκειάρχης στο Τεχνικό Λύκειο Αμπελοκήπων και όχι στο περιβόητο Πολυκλαδικό, άρα στην ηρωική δεκαετία του ’80 δεν ήταν λυκειάρχης του Αλέξη Τσίπρα, όπως έχει γραφτεί.
Η υπουργός φαίνεται ότι μάλλον απολαμβάνει που κάποιοι την αποκαλούν «κοριτσάκι» πίσω από την πλάτη της, ακριβώς γιατί αυτό επιβεβαιώνει ότι ακόμη και οι άσπονδοι φίλοι της τη θεωρούν νεότερη από την ηλικία της. Πήγε σε δημόσιο σχολείο και πέρασε στην Αγγλική Φιλολογία στην Αθήνα. Εργάστηκε συνολικά για έντεκα χρόνια στην εκπαίδευση, σε δημόσιο και σε ιδιωτικό ΙΕΚ, σε δημόσιο σχολείο στη Νέα Ιωνία και στο Αρσάκειο. Ηταν δημοφιλής σε μαθητές και γονείς. Ξεχώρισε για τη μεταδοτικότητα, την ευγένεια, αλλά και για την αγάπη της για το επιστημονικό της αντικείμενο, την αγγλική γλώσσα. Εκανε κι ένα μάστερ στη διοίκηση των ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών οργανισμών.
Μία από τις αδυναμίες της είναι ο Παναθηναϊκός. Εχει πάντοτε εισιτήριο «διαρκείας» και συχνά πηγαίνει με τον ανιψιό της στην «οικογενειακή κερκίδα». Οι εκτιμητές συμπεριφορών λένε ότι τα αξιώματα που της έχει εμπιστευθεί ο πρωθυπουργός (αναπληρώτρια και στη συνέχεια εκπρόσωπος Τύπου της Ν.Δ., υφυπουργός Παιδείας, υπουργός Οικογένειας) δεν αποδείχθηκαν αρκετά ώστε να μπογιατίσουν το οβάλ πρόσωπό της με τη σπουδαιοφάνεια και το θριαμβευτικό ύφος που έχουν αποκτήσει άλλοι υπουργοί.
Απολαμβάνει που κάποιοι την αποκαλούν «κοριτσάκι» πίσω από την πλάτη της, γιατί αυτό επιβεβαιώνει ότι ακόμη και οι άσπονδοι φίλοι της τη θεωρούν νεότερη από την ηλικία της.
Δεν είναι παντρεμένη, δεν έχει παιδιά και όταν κάποιοι αποφάσισαν να διαλαλήσουν ότι η οικογενειακή της κατάσταση ήταν ασύμβατη με το υπουργείο Οικογένειας, τους έκοψε τον βήχα φεμινιστικώ τω τρόπω λέγοντας ότι θα κριθεί από τη δουλειά της και ότι τα υπόλοιπα «δεν αφορούν κανέναν». Πώς όμως έφτασε μια καθηγήτρια αγγλικών να γίνει η τέταρτη γυναίκα υπουργός Παιδείας μετά τη Μαριέττα Γιαννάκου, την Αννα Διαμαντοπούλου και τη Νίκη Κεραμέως;
«Οχι στο “όχι σε όλα”»
Οι πολιτικοί επιστήμονες εντάσσουν τις ενδυματολογικές επιλογές της Σοφίας Ζαχαράκη στην παράδοση της ήρεμης καλαισθησίας (calm chic) με μια προτίμηση στα στενά, ίσια παντελόνια (cigarette pants) που συνδυάζονται με μονόχρωμα σακάκια, μπεζ, κόκκινα, αλλά και ιβουάρ, ανάλογα με την περίσταση.
Ενα τέτοιο σοβαρό σύνολο φορούσε προ ημερών όταν εξήγησε με ευγενικό, αλλά σαφή τρόπο στους εκπροσώπους της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας ότι «η αξιολόγηση είναι απόφαση της κυβέρνησης» και ότι η δική της θέση ως υπουργού είναι: «Οχι στο “όχι σε όλα”». Είχε προηγηθεί ασφαλώς ένα μικρό φιάσκο για το υπουργείο, καθώς το κράτος δεν εκπροσωπήθηκε νομικά στη δίκη στο Διοικητικό Εφετείο Πειραιά μιας «αγωνίστριας» εκπαιδευτικού που παρεμπόδισε διαδικασία αξιολόγησης.
Η αιτία της μη εκπροσώπησης λέγεται ότι εξόργισε το «επιτελικό κράτος» και αναζητείται στα μυστήρια της «μόνιμης γραφειοκρατίας», που διοικεί το πραγματικό κράτος μερικούς ορόφους κάτω από τα υπουργικά γραφεία. Η ΔΟΕ ασφαλώς διεκδικεί η παραπομπή εκπαιδευτικών στα πειθαρχικά συμβούλια για θέματα αξιολόγησης να πραγματοποιείται χωρίς το ερώτημα της δυνητικής αργίας. Η υπουργός ανθίσταται. Επιμένει ότι «υπάρχει αξιολόγηση», αλλά οι ρεαλιστές στοιχηματίζουν ότι η αξιολόγηση θα παραμείνει και τώρα στο πεδίο της «γάτας του Σρέντιγκερ», δηλαδή θα είναι ταυτόχρονα ζωντανή και πεθαμένη για πολλά χρόνια ακόμη. Θα συμβεί το ίδιο και με τη «βία στα ΑΕΙ»;
Η υπουργός είναι ταυτισμένη πολιτικά και οικογενειακά με τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Κωστή Χατζηδάκη εδώ και πάνω από 25 χρόνια. Γνωρίστηκαν στα κεντρικά γραφεία της ΔΑΠ τη δεκαετία του ’90 χάρη στη μεσολάβηση δύο φίλων της, πολιτικών επιστημόνων, του Ευτύχη Βαρδουλάκη και του Ακη Γεωργακέλλου. Είναι νονά του γιου του Χατζηδάκη, Γιάννη, και έχει πολλά χρόνια στενή φιλική σχέση με τη σύζυγό του Πόπη Καλαϊτζή (αλλά και με την αδελφή της, Μαρίνα).
Οταν ο Χατζηδάκης ανέλαβε αντιπρόεδρος της Ν.Δ. το 2016, πήρε και την ευθύνη της σύνταξης προγράμματος. Η Σοφία ήταν δίπλα του στο έργο αυτό όταν μια μέρα τη γνώρισε ο Μητσοτάκης και σχεδόν αμέσως της πρότεινε να αναλάβει αναπληρώτρια εκπρόσωπος της Νέας Δημοκρατίας. «Πρόεδρε, δεν έχω ξαναβγεί στην τηλεόραση». «Δεν πειράζει, θα κολυμπήσεις».
Η ώσμωση με ΣΥΡΙΖΑ
Ο πρόεδρος μάλλον γνώριζε πως είχε κολυμπήσει με επιτυχία και επί ΣΥΡΙΖΑ, όταν εργάστηκε για μερικούς μήνες στο υπουργείο Παιδείας ως σύμβουλος του γενικού γραμματέα Δία Βίου Μάθησης Παυσανία Παπαγεωργίου επί υπουργίας Νίκου Φίλη. Οταν ο Παπαγεωργίου εξήγησε στον Φίλη ότι «η Σοφία είναι Ν.Δ., αλλά είναι ικανή και τη χρειαζόμαστε», ο υπουργός υπέγραψε αμέσως την απόσπασή της τον Νοέμβριο του 2015.
«Εγώ δεν κάνω διακρίσεις», φέρεται να απάντησε κοφτά σε όσους έσπευσαν να προβάλουν «κομματικές» ενστάσεις. Αλλωστε ο Φίλης είχε κρατήσει όλους τους γενικούς διευθυντές που είχε τοποθετήσει ο Ανδρέας Λοβέρδος. Η Ζαχαράκη δεν είχε συμμετοχή στη χάραξη πολιτικής, ούτε συνεργαζόταν απευθείας με τον υπουργό, αλλά διατηρεί μέχρι σήμερα καλές σχέσεις μαζί του, όπως και με στενούς συνεργάτες του, τη Μαρία Φωκιανού και τον τότε διευθυντή του ιδιαίτερου γραφείου υπουργού, Τάκη Κατσαρό, που σήμερα είναι στη «Νέα Αριστερά».
«Αυτό το υπουργείο έχει τσουνάμια, αλλά χρειάζεται ψυχραιμία. Απ’ όπου κι αν έχω περάσει, ήθελα πάντα να αφήσω κάτι θετικό. Αυτός είναι και τώρα ο στόχος μου».
Ολα τα παραπάνω ίσως δίνουν μια απάντηση γιατί εξελέγη πρώτη στην Ανατολική Αττική το 2023, την πρώτη φορά που κατέβηκε. Δεν είναι πολωτική, είναι καλή στη διαπροσωπική επαφή, αλλά και στα οργανωτικά. Το «κοριτσάκι» ανήκει στη «χατζηδακική συνιστώσα» της Ν.Δ., γνωρίζει να σέβεται και να δουλεύει αθόρυβα. Οι φίλοι της λένε ότι «απεχθάνεται τα ρουσφέτια» και φοβούνται ότι αυτό θα της στοιχίσει εκλογικά, αλλά οι πραγματιστές γνωρίζουν ότι το υπουργείο Παιδείας διαθέτει πολλές δυνατότητες που ευνοούν την πολιτική επιτυχία, οι οποίες αποκλείεται να μείνουν αναξιοποίητες.
Και τι θα γίνει με τη «βία στα ΑΕΙ»; Ηρεμα απαντά ότι συνεργάζεται με τους πρυτάνεις για την ολοκλήρωση των σχεδίων ασφαλείας σε όλα τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Εχει ήδη δηλώσει ότι θα εφαρμοστούν όλα τα αποτρεπτικά μέτρα κατά όσων συλλαμβάνονται για πράξεις βίας (ποινικές διώξεις, απώλεια φοιτητικής ιδιότητας κ.ά.).
Ασφαλώς, η αστυνόμευση (που γίνεται και δεν γίνεται), οι δίκες και οι αποφάσεις που χρονίζουν αντιπροσωπεύουν εξισώσεις προχωρημένης σχετικότητας τόσο δύσκολες, ώστε δεν θα τις έλυνε όχι η Ζαχαράκη, αλλά ούτε ο Καραθεοδωρή. Ο Ενγκελς μας πληροφόρησε ότι ο Μαρξ πίστευε πώς η βία είναι η μαμή της Ιστορίας.
Μπορεί η ελληνική κυβέρνηση να αποδράσει από τον ντετερμινισμό της μαρξιστικής μαιευτικής; Μπορεί η μειλίχια υπουργός να εκπληρώσει την εντολή του πρωθυπουργού, που επεσήμανε ωμά προχθές στον «κύριο πρύτανη» του μεγαλύτερου πανεπιστημίου της χώρας «ότι είναι η ώρα να κάνει τη δουλειά του»; Αρκούν η μετριοπάθεια και η έφεση στην καταλλαγή για να αναμετρηθεί η Ζαχαράκη με το καθηγητικό κατεστημένο και την εμπεδωμένη του κουλτούρα;
Ο ελέφαντας και το ποτήρι
Η υπουργός δεν έχει βέβαια μόνο τα μεταπολιτευτικά ταμπού να αντιμετωπίσει. Εχει και τη βαριά ρουτίνα της εκπαίδευσης. Τώρα επικεντρώνεται στις Πανελλαδικές, αλλά και στην προετοιμασία της επόμενης χρονιάς (να τοποθετηθούν νωρίς οι αναπληρωτές). Βετεράνος της πολιτικής λέει ότι: «Το υπουργείο Παιδείας μοιάζει με ελέφαντα που προσπαθεί να ισορροπήσει πάνω σε ένα ποτήρι». Η Ζαχαράκη έχει τη δική της άποψη. «Αυτό το υπουργείο έχει τσουνάμια, αλλά χρειάζεται ψυχραιμία. Απ’ όπου κι αν έχω περάσει, ήθελα πάντα να αφήσω κάτι θετικό. Αυτός είναι και τώρα ο στόχος μου». Συμπέρασμα; Οσοι υποτιμούν το «κοριτσάκι», ας περιμένουν λίγο καιρό…
