Η υπό διαπραγμάτευση συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μεταξύ Ινδίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης, που εδώ και χρόνια συζητείται, έχει βρεθεί σε αδιέξοδο. Το πρόβλημα δεν αφορά δασμούς σε αυτοκίνητα ή φάρμακα, αλλά το… ρύζι μπασμάτι.
Τόσο η Ινδία όσο και το Πακιστάν διεκδικούν αποκλειστικά δικαιώματα στη χρήση του ονόματος, και η διαμάχη αυτή έχει φτάσει μέχρι τις Βρυξέλλες, απειλώντας να εκτροχιάσει την πιο φιλόδοξη εμπορική συμφωνία της Ινδίας εδώ και δεκαετίες.
Πιο συγκεκριμένα, για την Ινδία, η επικείμενη συμφωνία με την ΕΕ είναι από τις πιο κρίσιμες εμπορικές πρωτοβουλίες της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο εμπορικό της εταίρο, με πάνω από το 10% του συνόλου των συναλλαγών, και μια τέτοια συμφωνία θα μπορούσε να μειώσει δασμούς σε κλάδους όπως τα υφάσματα, το δέρμα, τα φάρμακα και τα αγροτικά προϊόντα όπου οι ινδοί εξαγωγείς έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα. Παράλληλα, θα ενίσχυε την ένταξη της Ινδίας στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες, σε μια περίοδο όπου ανταγωνιστές όπως το Βιετνάμ και το Μπαγκλαντές απολαμβάνουν ήδη προτιμησιακή πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά.
Το ρύζι μπασμάτι θεωρείται το «σαμπάνια» της Ινδίας, χάρη στο μακρύ του σπυρί, το άρωμα και την πολιτιστική του κληρονομιά. Η Ινδία καλύπτει σχεδόν το 65% του παγκόσμιου εμπορίου, ενώ το υπόλοιπο ανήκει κυρίως στο Πακιστάν. Στην ΕΕ, όπου η αγοραστική δύναμη είναι υψηλή, οι εξαγωγές μπασμάτι είναι ιδιαίτερα προσοδοφόρες.
Εν συνεχεία, το 2018, η Ινδία υπέβαλε αίτηση στην ΕΕ για αποκλειστική αναγνώριση Γεωγραφικής Ένδειξης (GI) για το μπασμάτι. Το Πακιστάν αντέδρασε το 2023 με δική του αίτηση, που μάλιστα περιελάμβανε και περιοχές του Κασμίρ υπό πακιστανική διοίκηση, κάτι που το Νέο Δελχί θεωρεί πολιτικά απαράδεκτο. Για τις Βρυξέλλες, η έγκριση μιας τέτοιας αίτησης θα ισοδυναμούσε με έμμεση αποδοχή αμφισβητούμενων εδαφών, κάτι που δεν επιθυμούν. Ωστόσο, η μονομερής αναγνώριση της Ινδίας θα έθετε το Πακιστάν εκτός αγοράς, με συνέπειες για τις σχέσεις Ευρώπης–Ισλαμαμπάντ.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, εγκλωβισμένη ανάμεσα στις δύο πλευρές, έχει επιβραδύνει τις διαδικασίες, εξετάζοντας παράλληλα και τις δύο αιτήσεις. Το ζήτημα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο, καθώς επηρεάζει όχι μόνο το εμπόριο ρυζιού, αλλά και την αξιοπιστία του συστήματος γεωγραφικών ενδείξεων στη διεθνή εμπορική πολιτική.
Παράλληλα, οι γεωγραφικές ενδείξεις, που προστατεύουν προϊόντα όπως η σαμπάνια, το προσούτο Πάρμας ή το τσάι Νταρτζιλινγκ, έχουν αποκτήσει μεγάλη σημασία στο παγκόσμιο εμπόριο. Για την Ινδία, η αναγνώριση GI για το μπασμάτι δεν είναι απλά οικονομικό ζήτημα· είναι θέμα προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Παρόλα αυτά, η διαμάχη μπλοκάρει τη συνολική εμπορική συμφωνία. Οι διαπραγματευτές στις Βρυξέλλες γνωρίζουν ότι οποιαδήποτε απόφαση έχει και γεωπολιτικές προεκτάσεις. Το αποτέλεσμα είναι στασιμότητα, με αυξανόμενο κίνδυνο η συμφωνία να μην ολοκληρωθεί φέτος, παρά τις δεσμεύσεις της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Για την Ινδία, οι εξαγωγές μπασμάτι, που άγγιξαν τα 4,8 δισ. δολάρια το οικονομικό έτος 2023, είναι κομβικής σημασίας. Αν το Πακιστάν εξασφαλίσει δικαιώματα χρήσης του όρου στην Ευρώπη, οι ινδοί εξαγωγείς κινδυνεύουν να χάσουν μερίδιο αγοράς. Αντίστροφα, η αποκλειστικότητα στην Ινδία θα έπληττε σοβαρά τους πακιστανούς παραγωγούς, πιθανώς οδηγώντας σε αντίποινα.
Το Ισλαμαμπάντ, με τη δική του αίτηση, υποστηρίζει ότι το μπασμάτι καλλιεργείται και στο Πακιστανικό Παντζάμπ και σε γειτονικές περιοχές. Η συμπερίληψη του Κασμίρ κάνει το ζήτημα αναπόφευκτα γεωπολιτικό. Για το Πακιστάν, η υπόθεση δεν αφορά μόνο την αγορά, αλλά και την ανάδειξη του Κασμίρ σε διεθνές πεδίο μέσω του εμπορίου.
Το ζήτημα του μπασμάτι δεν είναι νέο. Ήδη από τις αρχές του 2000, Ινδία και Πακιστάν είχαν ενώσει δυνάμεις ενάντια σε αμερικανική εταιρεία που προσπάθησε να κατοχυρώσει το όνομα. Όμως η συνεργασία διαλύθηκε μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στη Βομβάη το 2008. Έκτοτε, η κάθε χώρα ακολουθεί τον δικό της δρόμο, αντιμετωπίζοντας το προϊόν όχι μόνο ως εμπορικό, αλλά και ως ζήτημα εθνικής κυριαρχίας.
Το δίδαγμα είναι σαφές: χωρίς ισχυρή τεκμηρίωση, εκπροσώπηση όλων των ενδιαφερόμενων και πολιτική βούληση, οι διαμάχες για Γεωγραφικές Ενδείξεις μπορούν να τραβήξουν χρόνια. Η Ινδία ήδη έχει συναντήσει ενστάσεις στη Νέα Ζηλανδία και την Αυστραλία, όπου οι αρχές έκριναν ότι ο όρος δεν μπορεί να ανήκει αποκλειστικά σε μία χώρα.
Για το Νέο Δελχί, η πρόκληση είναι να υπερασπιστεί το δικαίωμά του χωρίς να θυσιάσει τη μεγάλη εμπορική συμφωνία. Μια πιθανή λύση θα ήταν η συνεκμετάλλευση της ένδειξης από Ινδία και Πακιστάν σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές, χωρίς να επηρεάζονται τα εδαφικά ζητήματα. Αν και δύσκολο πολιτικά, θα μπορούσε να προσφέρει διέξοδο.
Συνοψίζοντας, η διαμάχη γύρω από το μπασμάτι δείχνει πώς η πολιτιστική υπερηφάνεια και οι εδαφικές αντιπαλότητες μπορούν να περιπλέξουν σύγχρονες εμπορικές διαπραγματεύσεις. Για την ΕΕ, είναι μια άσκηση ισορροπίας ανάμεσα στην οικονομία και τη γεωπολιτική. Για την Ινδία, είναι μια δοκιμασία για το αν μπορεί να υψωθεί πάνω από τις διμερείς αντιπαλότητες και να αξιοποιήσει τη διπλωματία του εμπορίου για το μέλλον της.
