«Η αποτυχία είναι ο καθρέφτης που δεν παραμορφώνει. Δείχνει ακριβώς πού χρειάζεται να αλλάξεις.»
Στην κουλτούρα μας, η επιτυχία προβάλλεται ως ιδανικό, ενώ η αποτυχία συχνά λειτουργεί ως στίγμα. Όμως, κάτω από την επιφάνεια των μεγαλύτερων κατορθωμάτων, κρύβονται στιγμές πτώσης, λάθους και αμφιβολίας. Η αποτυχία, παρά την κακή της φήμη, δεν είναι το αντίθετο της επιτυχίας, είναι συχνά το απαραίτητο υπόστρωμα της.
Advertisment
Αλλαγή νοοτροπίας: Από τον φόβο στην ανάπτυξη
Η πρώτη και πιο ριζική μετατόπιση συμβαίνει στο πεδίο της νοοτροπίας. Όταν η αποτυχία θεωρείται ντροπή ή απόδειξη ανικανότητας, δημιουργεί ένα τοξικό περιβάλλον φόβου. Η αντίδραση αυτή βασίζεται σε μια σταθερή νοοτροπία (fixed mindset), όπου οι ικανότητες θεωρούνται έμφυτες και αμετάβλητες. Από την άλλη, η νοοτροπία ανάπτυξης (growth mindset), όπως περιγράφεται από τη Carol Dweck, βλέπει την αποτυχία ως εργαλείο βελτίωσης.
Αυτή η αλλαγή δεν είναι μόνο διανοητική. Θέλει θάρρος να δει κανείς το εσωτερικό του αφήγημα να αλλάζει, να αναγνωρίσει τις αστοχίες ως αναγκαία σκαλοπάτια. Στην πράξη, η μετατόπιση αυτή φαίνεται σε μικρές λεπτομέρειες. Η ερώτηση «Γιατί δεν τα κατάφερα;» αντικαθίσταται από το «Τι έμαθα;». Η κριτική στον εαυτό παύει να είναι τιμωρητική και γίνεται διερευνητική. Η αβεβαιότητα δεν είναι εμπόδιο, αλλά ένδειξη ότι κάτι καινούργιο μαθαίνεται.
Η αλλαγή νοοτροπίας απαιτεί μια καθημερινή επαναδιαπραγμάτευση του τρόπου που ερμηνεύεται η αποτυχία. Όταν η αποτυχία γίνεται αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας, η ίδια η προσπάθεια αποκτά νέο νόημα. Δεν είναι πλέον ένας αγώνας να αποφευχθεί το λάθος, αλλά μια πορεία προς τη βελτίωση.
Advertisment
Ιστορίες επιτυχημένων ανθρώπων που απέτυχαν πρώτα
Η ιστορία της αποτυχίας είναι οικουμενική, ακόμη κι αν συχνά μένει στο περιθώριο της αφήγησης. Ο Στίβεν Σπίλμπεργκ απορρίφθηκε επανειλημμένα από τη Σχολή Κινηματογράφου του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια. Σήμερα θεωρείται ένας από τους πιο επιδραστικούς σκηνοθέτες στην ιστορία. Η Όπρα Γουίνφρεϊ απολύθηκε από το πρώτο της τηλεοπτικό πόστο επειδή, κατά τον προϊστάμενό της, «δεν ταίριαζε στην τηλεόραση».
Στον χώρο της τεχνολογίας, ο Έβαν Γουίλιαμς, συνιδρυτής του Twitter, είχε ήδη βιώσει μια σειρά αποτυχημένων προσπαθειών πριν εφεύρει μια πλατφόρμα που άλλαξε τον τρόπο δημόσιας επικοινωνίας. Ο Χάουαρντ Σουλτς, πριν μεταμορφώσει τη Starbucks σε παγκόσμια αλυσίδα, είδε πάνω από 200 επενδυτές να απορρίπτουν την πρότασή του για μια εταιρεία καφέ με “κουλτούρα”.
Αυτό που συνδέει αυτές τις διαδρομές είναι ο τρόπος που η αποτυχία λειτούργησε ως καύσιμο, ως ένα κάλεσμα για ανασυγκρότηση, και όχι για παραίτηση.
Πώς να αναλύεις τις αποτυχίες σου και να μαθαίνεις από αυτές
Η αποτυχία δεν είναι από μόνη της δάσκαλος. Η μάθηση προκύπτει από την αναστοχαστική διαδικασία που ακολουθεί. Αυτό σημαίνει μια λεπτομερή ανάλυση των περιστάσεων για το τι δεν λειτούργησε, ποια απόφαση οδήγησε στην κατάρρευση, τι αγνοήθηκε.
Η διαδικασία μοιάζει με εκείνη ενός ερευνητή σε εργαστήριο – παρατήρηση, καταγραφή, υπόθεση, νέα δοκιμή. Η ανατροφοδότηση παίζει κεντρικό ρόλο. Όσοι αποτυγχάνουν δημιουργικά, δεν απομονώνονται, αλλά αναζητούν εξωτερικά βλέμματα για καθαρότερη εικόνα. Αν η αποτυχία είναι ο καθρέφτης, η ανάλυσή της είναι ο φωτισμός που αποκαλύπτει λεπτομέρειες.
Μια τεχνική που χρησιμοποιείται συχνά σε οργανωσιακό επίπεδο, αλλά έχει εφαρμογή και σε ατομικό, είναι το “pre-mortem”. Φαντάζεται κανείς μια αποτυχία εκ των προτέρων και αναλύει τι θα μπορούσε να την προκαλέσει. Όταν αυτό γίνει αναδρομικά, μετά την αποτυχία, βοηθά στην αποτύπωση των μοτίβων που επαναλαμβάνονται. Πρόκειται για μια μορφή ψυχολογικής αυτογνωσίας που ενισχύεται με το χρόνο. Δεν αναζητείται το φταίξιμο, αλλά η αιτία. Έτσι, η αποτυχία μετατρέπεται από τραύμα σε χάρτη που, αν διαβαστεί σωστά, οδηγεί σε καλύτερες αποφάσεις.
Πρακτικά βήματα για να μην αφήσεις μια αποτυχία να σε σταματήσει
Η θεωρητική κατανόηση της αποτυχίας δεν αρκεί. Αυτό που κρίνει την επίδρασή της είναι οι ενέργειες που την ακολουθούν. Πρώτο βήμα είναι η αποδοχή χωρίς άρνηση ή εξιδανίκευση. Το επόμενο είναι η αποκωδικοποίηση, δηλαδή η αποτύπωση της αποτυχίας σε συγκεκριμένα δεδομένα. Το τρίτο βήμα είναι ο σχεδιασμός μικρών διορθωτικών κινήσεων, αντί για ριζικές αλλαγές που συχνά γεννούν νέο άγχος. Τέλος, είναι η επιμονή – η επιστροφή στον στόχο με αναθεωρημένη στρατηγική, αλλά αμείωτη αποφασιστικότητα.
Σε ψυχολογικούς όρους, αυτή η διαδικασία μοιάζει με την επανανοηματοδότηση, την ικανότητα να δίνεται νέο νόημα σε αρνητικά γεγονότα.
Η σχέση της αποτυχίας με την αυτοπεποίθηση και την ανθεκτικότητα
Η αποτυχία κλονίζει την αυτοεικόνα. Όμως, είναι και το πιο γόνιμο έδαφος για την αναδόμησή της. Κάθε φορά που κάποιος επιβιώνει μιας αποτυχίας και συνεχίζει, εγκαθιστά μέσα του ένα αίσθημα αυτοπεποίθησης που δεν προκύπτει από την αλαζονεία, αλλά από την εμπειρική βεβαιότητα πως μπορεί να ξανασηκωθεί.
Η ανθεκτικότητα καλλιεργείται και η αποτυχία είναι το εργαστήριό της. Εκεί δοκιμάζονται τα εσωτερικά αποθέματα και αναδύονται νέες στρατηγικές προσαρμογής. Με άλλα λόγια, η αποτυχία φτιάχνει ανθρώπους λιγότερο εύθραυστους και περισσότερο επινοητικούς.
Η αποτυχία, λοιπόν, δεν είναι μόνο εμπόδιο αλλά και εργαλείο. Είναι, ίσως, το πιο τίμιο κομμάτι της ανθρώπινης διαδρομής. Γιατί σε αντίθεση με την επιτυχία, που πολλές φορές κρύβει ή αποκρύπτει, η αποτυχία αποκαλύπτει. Το πώς κάποιος πέφτει δεν λέει πολλά. Το πώς σηκώνεται, όμως, τα λέει όλα.
«Κάθε αποτυχία που αναλύεται σωστά είναι ένα μέλλον που δεν θα επαναλάβει το ίδιο λάθος.»
