Η λέξη «δυσλεξία» γεννά σκέψεις γύρω από δυσκολίες, καθυστερήσεις, ελλείψεις. Στο εκπαιδευτικό πλαίσιο, συνδέεται παραδοσιακά με προβλήματα ανάγνωσης, γραφής και ορθογραφίας. Για πολλούς, λειτουργεί σαν ένα είδος «διαγνωστικής σφραγίδας» που περιγράφει τι δεν μπορεί να κάνει ένα παιδί, ένας έφηβος ή ένας ενήλικος.
Όμως, η σύγχρονη έρευνα δείχνει πως αυτός ο τρόπος θεώρησης είναι ελλιπής. Η δυσλεξία είναι ένας διαφορετικός τρόπος επεξεργασίας της πληροφορίας. Δεν αφορά μόνο ελλείψεις, αλλά και ιδιαιτερότητες – διαδρομές σκέψης που συχνά ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα.
Advertisment
Αντί να την αντιμετωπίζουμε ως παρεκκλίνουσα μορφή μάθησης, μπορούμε να τη δούμε ως ένα εναλλακτικό γνωστικό προφίλ — με τις δικές του δυσκολίες, αλλά και με δυνατότητες που δεν εκδηλώνονται εύκολα σε συμβατικά περιβάλλοντα. Και αυτό το πέρασμα από το έλλειμμα στη δυνατότητα, είναι ζήτημα οπτικής.
Δυσλεξία: τι είναι και τι δεν είναι
Η δυσλεξία ορίζεται ως μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει την ικανότητα ακριβούς και αυτόματης ανάγνωσης, τη γραφή και την ορθογραφία. Το βασικό χαρακτηριστικό της είναι η μειωμένη φωνολογική επίγνωση — η δυσκολία δηλαδή στη σύνδεση γραμμάτων και ήχων, και στην αναγνώριση λέξεων. Όμως, αυτός ο ορισμός δεν λέει ολόκληρη την ιστορία.
Η δυσλεξία δεν είναι πρόβλημα νοημοσύνης. Πολλά άτομα με δυσλεξία έχουν φυσιολογικό ή και ανώτερο του μέσου όρου IQ. Συχνά μάλιστα παρατηρείται ένα χάσμα: από τη μία πλευρά, σημαντική δυσκολία στην ανάγνωση· από την άλλη, υψηλή επίδοση σε μη λεκτικά τεστ, σε χωροταξική αντίληψη, σε δημιουργική σκέψη, σε αφηρημένη επίλυση προβλημάτων.
Advertisment
Αυτός ο διαχωρισμός είναι ένδειξη ενός διαφορετικού τρόπου γνωστικής οργάνωσης. Ένας δηλαδή «πλευρικός» τρόπος σκέψης, όπου η γραμμική, σειριακή επεξεργασία (όπως απαιτείται στη φωνολογική ανάγνωση) υπολείπεται, ενώ άλλες περιοχές λειτουργούν ενισχυμένα.
Γνωστικά προφίλ και ιδιαιτερότητες
Έρευνες των τελευταίων δεκαετιών έχουν αρχίσει να αναδεικνύουν ένα μοτίβο: ότι τα άτομα με δυσλεξία συχνά εμφανίζουν υπεροχή σε γνωστικά πεδία που σχετίζονται με:
- Οπτικοχωρική επεξεργασία (visuospatial processing)
Δηλαδή στην ικανότητα κατανόησης και επεξεργασίας πληροφοριών που βασίζονται σε σχήματα, εικόνες, διαστάσεις και σχέσεις στον χώρο. - Ολιστική επεξεργασία πληροφορίας
Τάση για εστίαση στη «μεγάλη εικόνα» αντί για τις λεπτομέρειες· ικανότητα να συλλαμβάνεται ένα πρόβλημα ή μια ιδέα ως σύνολο. - Δημιουργικότητα και καινοτομία
Εμφανίζονται ισχυρά στοιχεία δημιουργικής σκέψης, όπως σύνδεση φαινομενικά ασύνδετων εννοιών, εύρεση νέων λύσεων, παραγωγή ιδεών έξω από το συνηθισμένο πλαίσιο. - Διαισθητική σκέψη και αφαιρετική κατανόηση
Αντί της λογικής ανάλυσης βήμα προς βήμα, πολλές φορές προκύπτει μια πιο σύνθετη, διαισθητική επεξεργασία — δύσκολα μετρήσιμη, αλλά ουσιαστική.
Από τη δυσκολία στο δυναμικό
Αυτές οι ιδιότητες δεν είναι “αντισταθμιστικές”, δεν είναι δηλαδή η “παρηγοριά” για τις δυσκολίες. Είναι μέρος του ίδιου του νευρογνωσιακού προφίλ. Οι γνωστικοί μηχανισμοί που δυσκολεύονται να επεξεργαστούν γρήγορα και με ακρίβεια τις φωνολογικές πληροφορίες, είναι οι ίδιοι που φαίνεται να ευνοούν τη σύνθετη οπτική σκέψη, τη συσχέτιση, τη μεταφορά.
Όπως σημειώνουν μελέτες από τα πεδία της νευροψυχολογίας και της παιδαγωγικής, η ενίσχυση αυτών των δεξιοτήτων είναι κρίσιμη, όχι μόνο για να «ισορροπήσει» τις μαθησιακές δυσκολίες, αλλά για να αναπτυχθεί ένα πλήρες, θετικό, και λειτουργικό προφίλ του ατόμου με δυσλεξία.
Τι σημαίνει αυτό στην πράξη
Η αλλαγή στην οπτική μας για τη δυσλεξία συνεπάγεται και αλλαγή στο εκπαιδευτικό και κοινωνικό πλαίσιο. Δεν αρκεί η διάγνωση, ούτε μόνο η «παρέμβαση». Χρειάζεται μετατόπιση από τη διόρθωση στην κατανόηση και από τη συμμόρφωση στην αξιοποίηση:
- Εκπαιδευτικά περιβάλλοντα που ενισχύουν οπτικοποιημένη σκέψη, πολυτροπική μάθηση, τεχνολογική υποστήριξη.
- Αξιολόγηση με βάση τις ικανότητες και όχι αποκλειστικά με βάση την ταχύτητα ανάγνωσης ή την ορθογραφία.
- Καλλιέργεια αυτοεκτίμησης, μέσω της αναγνώρισης των περιοχών δύναμης.
Όχι ωραιοποίηση, αλλά πλήρης εικόνα
Η δυσλεξία δεν χρειάζεται να γίνει ούτε πρόβλημα προς εξάλειψη, ούτε μύθος προς εξιδανίκευση. Δεν είναι ένα “μειονέκτημα με κρυφό πλεονέκτημα”, ούτε μια αόρατη υπεροχή που απλώς δεν έχουμε μάθει να αναγνωρίζουμε.
Πρόκειται για ένα σύνθετο γνωστικό προφίλ, με πραγματικές δυσκολίες και πραγματικές ιδιαιτερότητες, που δεν εμφανίζονται αυτόματα ούτε στον ίδιο βαθμό σε κάθε άτομο. Το να υποθέτουμε ότι κάθε δυσλεκτικό άτομο είναι «κρυφά δημιουργικό» ή «αναγκαστικά χαρισματικό» είναι μια νέα μορφή πίεσης, που αντικαθιστά την προηγούμενη απορριπτική στάση με μια εξιδανίκευση — εξίσου άστοχη.
Αυτό που χρειάζεται είναι ακρίβεια και σεβασμός. Να βλέπουμε το άτομο μέσα στη συνολική του εικόνα, να του προσφέρουμε τις ευκαιρίες να αξιοποιήσει τις δυνατότητές του, χωρίς να του ζητάμε να αποδείξει κάτι πέρα από το αυτονόητο. Ότι δηλαδή έχει δικαίωμα να μαθαίνει, να αναπτύσσεται και να ανήκει.
Η δυσλεξία δεν είναι απλώς μια μαθησιακή πρόκληση. Είναι ένας διαφορετικός τρόπος να συσχετίζεται κανείς με τη γλώσσα, την πληροφορία, τη σκέψη. Ένας τρόπος που συχνά δεν αναγνωρίζεται επειδή δεν χωράει εύκολα στα τυπικά μέτρα του σχολείου, της αξιολόγησης ή των κοινωνικών προσδοκιών.
Αυτός ο τρόπος σκέψης χρειάζεται χώρο – για να βρει έκφραση, να καλλιεργηθεί, και να συμβάλει με τη δική του αξία στον κοινό διάλογο. Για να μην περνά το άτομο τη ζωή του απολογούμενο για τον τρόπο που διαβάζει, γράφει ή επεξεργάζεται τον κόσμο. Για να μην αναγκάζεται να ταιριάζει σε ένα πλαίσιο που δεν σχεδιάστηκε γι’ αυτό.
Η κατανόηση της δυσλεξίας ως διαφορετικό νοητικό μοτίβο μάς καλεί να διευρύνουμε τη συλλογική μας αντίληψη για τη νοημοσύνη, την επιτυχία και την ένταξη. Όχι με ευχές ή υπεραπλουστεύσεις, αλλά με γνώση και πρόθεση. Γιατί κάθε τρόπος σκέψης είναι ένας από τους πολλούς δρόμους της ανθρώπινης κατανόησης.
«Η αληθινή δύναμη μιας κοινωνίας φαίνεται στο πώς εντάσσει και τιμά τις διαφορετικές μορφές νοημοσύνης.» — Thomas Armstrong
Βιβλιογραφία
- Eide, B. L., & Eide, F. F. (2011). The Dyslexic Advantage: Unlocking the Hidden Potential of the Dyslexic Brain. Hudson Street Press.
- Stoeffler, K., Sargent, S. L., & Sarver, D. E. (2021). Dyslexia and visuospatial strengths: A review and implications for instruction. Annals of Dyslexia, 71(1), 64–83.
- Brosnan, M., Gwilliam, L., & Walker, I. (2002). Dissociation of visual and spatial imagery in children with dyslexia. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 15(6), 913–931.
- Wolf, M., & Bowers, P. G. (1999). The double-deficit hypothesis for the developmental dyslexias. Journal of Educational Psychology, 91(3), 415–438.
- Snowling, M. J. (2000). Dyslexia (2nd ed.). Blackwell Publishing.
- Shaywitz, S. E. (2003). Overcoming Dyslexia: A New and Complete Science-Based Program for Reading Problems at Any Level. Knopf.
- Van Viersen, S., Kroesbergen, E. H., Slot, E. M., & de Bree, E. H. (2021). Creativity in children with dyslexia: A review and meta-analysis. Neuropsychology Review, 31(1), 20–35.
