Ανέκαθεν οι άνθρωποι ένιωθαν την ανάγκη να μιλούν για τους άλλους. Είτε πρόκειται για τις αρχαίες αγορές όπου ανταλλάσσονταν νέα και φήμες, είτε για τα σύγχρονα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπου κάθε πληροφορία διαδίδεται με ταχύτητα φωτός, το κουτσομπολιό αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής ζωής.
Με τα χρόνια η φήμη του παγιώθηκε ως αρνητική, παρότι δεν είναι απλώς ένα μέσο για να ικανοποιήσουμε την περιέργειά μας. Έχει βαθιές ψυχολογικές και κοινωνικές ρίζες, ενώ η λειτουργία του υπερβαίνει το απλό ενδιαφέρον για τις ζωές των άλλων. Μέσα από τη συζήτηση για τρίτους, επιβεβαιώνουμε κοινωνικές νόρμες, διαμορφώνουμε δεσμούς και κατανοούμε καλύτερα τον κόσμο γύρω μας.
Advertisment
Θα μπορούσε λοιπόν το κουτσομπολιό να έχει μια θετική εκδοχή, που ενισχύει την κοινωνική συνοχή και προάγει την προσωπική ανάπτυξη; Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε γιατί οι άνθρωποι αρέσκονται στο κουτσομπολιό, ποιες είναι οι εξελικτικές και ψυχολογικές του διαστάσεις και πώς μπορούμε να το αξιοποιήσουμε με θετικό τρόπο.
Η εξελικτική βάση του κουτσομπολιού
Οι επιστήμονες της εξελικτικής ψυχολογίας υποστηρίζουν ότι το κουτσομπολιό είχε και έχει προσαρμοστική αξία. Σε πρωτόγονες κοινωνίες, η ανταλλαγή πληροφοριών για άλλους αποτελούσε ένα εργαλείο επιβίωσης. Η γνώση του ποιος είναι αξιόπιστος, ποιος είναι επιθετικός ή ποιος ακολουθεί τους κοινωνικούς κανόνες βοηθούσε τα άτομα να αποφεύγουν κινδύνους και να διαμορφώνουν στρατηγικές συμμαχίες.
Ακόμα και σήμερα, το κουτσομπολιό μπορεί να λειτουργήσει ως ένας μηχανισμός κοινωνικού ελέγχου. Όταν συζητάμε για τη συμπεριφορά άλλων, επιβεβαιώνουμε ποιοι κανόνες είναι αποδεκτοί και ποιοι όχι. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, οι κοινωνίες ενισχύουν την τάξη και τη συνεργασία.
Advertisment
Ψυχολογικές ανάγκες και κοινωνική σύνδεση
Το κουτσομπολιό δεν αφορά μόνο την επιβίωση, αλλά και την ανθρώπινη ανάγκη για σύνδεση. Σύμφωνα με τον κοινωνικό ψυχολόγο Robin Dunbar, το κουτσομπολιό λειτουργεί ως μια μορφή «κοινωνικού δεσίματος», όπως το καλλωπιστικό παιχνίδι στα πρωτεύοντα θηλαστικά. Το καλλωπιστικό παιχνίδι (grooming) είναι μια συμπεριφορά που παρατηρείται σε πολλά πρωτεύοντα θηλαστικά, όπου τα μέλη μιας ομάδας καθαρίζουν το ένα το άλλο, αφαιρώντας παράσιτα ή βρωμιές από το τρίχωμά τους.
Αυτή η διαδικασία δεν εξυπηρετεί μόνο την υγιεινή αλλά και τη δημιουργία κοινωνικών δεσμών, καθώς ενισχύει την εμπιστοσύνη και την αλληλεγγύη μεταξύ των μελών της ομάδας. Το κουτσομπολιό λοιπόν, έχει παρόμοια λειτουργία στους ανθρώπους, αφού μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών και ιστοριών δημιουργούνται και διατηρούνται κοινωνικοί δεσμοί. Μιλώντας για τρίτους, μοιραζόμαστε πληροφορίες και συναισθήματα, δημιουργώντας πιο στενές σχέσεις με τους συνομιλητές μας.
Επιπλέον, το κουτσομπολιό μπορεί να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση. Συχνά, όταν μιλάμε για τις αποτυχίες ή τις ατυχίες κάποιου άλλου, συγκρίνουμε τον εαυτό μας μαζί του, κάτι που μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα για τις δικές μας επιδόσεις. Αυτή η διαδικασία, αν και μπορεί να φαίνεται εγωιστική, είναι απόλυτα ανθρώπινη.
Το ηθικό δίλημμα του κουτσομπολιού
Παρά τα κοινωνικά και ψυχολογικά του οφέλη, το κουτσομπολιό έχει και αρνητικές προεκτάσεις. Όταν γίνεται με κακόβουλο τρόπο, μπορεί να οδηγήσει σε παραπληροφόρηση, στιγματισμό και βλάβη της φήμης ενός ατόμου. Οι ψυχολόγοι διακρίνουν μεταξύ «θετικού» και «αρνητικού» κουτσομπολιού: το πρώτο αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών με καλή πρόθεση ή ενδιαφέρον, ενώ το δεύτερο σχετίζεται με φθόνο, ζήλια και επιθυμία για κοινωνική αποδόμηση.
Ένα κρίσιμο ερώτημα είναι το εξής: πότε το κουτσομπολιό είναι ακίνδυνο και πότε γίνεται τοξικό;
Οι ειδικοί προτείνουν να αναρωτηθούμε:
- Έχει η πληροφορία μας βάση αλήθειας;
- Εξυπηρετεί κάποιον θετικό σκοπό, όπως η προειδοποίηση για κάποιον που μπορεί να είναι επικίνδυνος;
- Θα μπορούσε να βλάψει αδίκως κάποιον αν διαδοθεί;
Αν η απάντηση στα παραπάνω είναι αρνητική, τότε ίσως αξίζει να ξανασκεφτούμε αν πρέπει να το μοιραστούμε.
Πώς να χρησιμοποιήσουμε το κουτσομπολιό υπέρ μας
Το κουτσομπολιό δεν χρειάζεται να είναι κάτι επιβλαβές. Μπορεί να αποτελέσει εργαλείο σύνδεσης, κατανόησης και ακόμη και προσωπικής ανάπτυξης. Οι ειδικοί προτείνουν:
- Να εστιάζουμε σε θετικές ή ουδέτερες πληροφορίες, αντί να διαδίδουμε κακεντρεχή σχόλια.
- Να χρησιμοποιούμε το κουτσομπολιό για να μάθουμε από τις εμπειρίες των άλλων, χωρίς να κρίνουμε αμέσως.
- Να αποφεύγουμε τις υπερβολές και τις αναλήθειες, διατηρώντας μια στάση υπευθυνότητας.
Το κουτσομπολιό είναι αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης φύσης, αλλά το πώς το χρησιμοποιούμε καθορίζει την επίδρασή του στις ζωές μας. Όπως και στις περισσότερες ενέργειές μας σημασία έχει η πρόθεση. Άσχετα από τους θετικούς λόγους που επικράτησε και παγιώθηκε στις κοινωνίες, ας θυμηθούμε τη ρήση του Σωκράτη: Τα μεγάλα μυαλά συζητούν ιδέες, τα μέτρια μυαλά συζητούν γεγονότα, τα μικρά μυαλά συζητούν ανθρώπους.
