Ακούσαμε την πρόεδρο της Κομισιόν να φωνάζει «Δόξα στην Ουκρανία» στα ουκρανικά, δείχνοντας τη στήριξή της στην εμπόλεμη χώρα εναντίον της Ρωσίας. Ωστόσο, δεν την ακούσαμε ποτέ να φωνάζει «Λευτεριά στη Παλαιστίνη» στα αραβικά. Οι Βρυξέλλες υιοθέτησαν μια στάση και ρητορική δύο μέτρων και σταθμών, ακυρώνοντας βασικές αξίες που υποτίθεται αγκάλιασε η ΕΕ.
Σε αυτό κατέληξαν επιστήμονες σε έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Common Market Studies, τονίζοντας ότι η ΕΕ υιοθέτησε ενιαία στάση ενάντια στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ενώ τάχθηκε με το μέρος του Ισραήλ στην επιθετικότητά του κατά της Παλαιστίνης.
Εφαρμόζοντας τη μέθοδο του Πλαισίου Πολιτικού Αφηγήματος (Narrative Policy Framework, NPF) οι επιστήμονες ανέλυσαν τις δηλώσεις-λέξεις της Ούρσουλα Φον Ντερλάιεν και του Ζοζέπ Μπορέλ για να εξηγήσουν την ασυμμετρία στην αντίδραση της ΕΕ στους δύο πολέμους.
Το NPF είναι ένα θεωρητικό εργαλείο που μελετά τον ρόλο των αφηγήσεων ((ήρωες, χαρακτήρες, σκηνικό, πλοκή και ηθικό δίδαγμα) στη διαδικασία χάραξης πολιτικής. Στη συνέχεια οι επιστήμονες εντόπισαν συμφράσεις των δύο αξιωματούχων, δηλαδή όταν δύο λέξεις χρησιμοποιούνται σταθερά μαζί. Για παράδειγμα, πάνε μαζί οι λέξεις Ουκρανοί-λαός ενώ Ρώσοι-επιθετικότητα-κυρώσεις.
«Το φαντασιακό της «Ευρώπης» που αναπαράγεται στους δύο πολέμους είναι αποικιοκρατικό, «διότι κανονικοποιεί μια αυστηρή διάκριση μεταξύ εκείνων που «αξίζουν» να προστατεύονται (οι Ουκρανοί) και εκείνων που δεν «αξίζουν» (οι Παλαιστίνιοι)» τονίζουν οι ερευνητές.
Εξηγούν πως μια τέτοια τομή «είναι έντονα φυλετικοποιημένη και βασίζεται επίσης σε μια συγκεκριμένη σύλληψη της «Ευρώπης» ως «κήπου» που πρέπει να συνεχίσει να κυβερνά τη «ζούγκλα»—σύμφωνα με τη μεταφορά που χρησιμοποίησε ο ίδιος ο Ζοζέπ Μπορέλ σε ομιλία του στο Κολέγιο της Ευρώπης στις 13 Οκτωβρίου 2022».
Αντιμετωπίζουμε μια εισβολή
Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι Μπορέλ και Ούρσουλα εντάσσουν τη ρωσική εισβολή στο μεταπολεμικό πλαίσιο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στον Ψυχρό Πόλεμο. Για παράδειγμα, η Ούρσουλα αναφέρει ρητά τις σοβιετικές εισβολές σε Βουδαπέστη το 1956 και σε Πράγα το 1968. «Αντιμετωπίζουμε μια εισβολή πλήρους κλίμακας ενός κράτους από ένα άλλο. Δεν πρόκειται για επιχείρηση ειδικών δυνάμεων, όπως η Ρωσία θέλει να μας κάνει να πιστέψουμε. Είναι μια εισβολή πλήρους κλίμακας, με βομβαρδισμούς, με θανάτους αμάχων, με συγκρούσεις μεταξύ δύο στρατών. Αυτό είναι το χειρότερο που έχει συμβεί στην Ευρώπη -επιτρέψτε μου να το πω- από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου».
Μια τέτοια πλαισίωση για το ποιο είναι το πρόβλημα και ποιος είναι ο επιτιθέμενος και το θύμα, σύμφωνα με τους ερευνητές, νομιμοποιείται μέσω προτίμησης λέξεων της «ειρήνης», της «ασφάλειας», της «δημοκρατίας» και της «ελευθερίας».
Ωστόσο, στην περίπτωση της Γάζας, καθώς η ισραηλινή κυβέρνηση απάντησε σκοτώνοντας δεκάδες χιλιάδες Παλαιστινίους στους επόμενους μήνες, οι ερευνητές παρατηρούν ότι η ΕΕ συνέχισε να στηρίζει τον «φίλο και εταίρο» της, το Ισραήλ. Ξεχνούν ότι το Παλαιστινιακό ξεκίνησε τη δεκεατία του 1940.
Πλήρη στήριξη στην άμυνα του Ισραήλ
Στο αφήγημα της Φον ντερ Λάιεν και του Μπορέλ για το Ισραήλ–Παλαιστίνη, η «Ευρώπη» παρουσιάζεται ως ενωμένη, αλλά, σε αυτή την περίπτωση, η απειλή εμφανίζεται πιο αφηρημένη από μια συγκεκριμένη οντότητα—κατά κάποιον τρόπο παρόμοια με το μετα-11ης Σεπτεμβρίου τοπίο στις ΗΠΑ, όπου το κυρίαρχο αφήγημα ήταν «ενωμένοι κατά της τρομοκρατίας».
Το Ισραήλ, προσθέτουν, τοποθετείται σε θετική σχέση με την Ευρώπη, ενοποιώντας και τις δύο συγκρούσεις μέσω της αλληλεγγύης της Ευρώπης προς την Ουκρανία και το Ισραήλ.
Η αρχική αντίδραση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ήταν η πλήρης στήριξή της στην «αμυντική» αντίδραση του Ισραήλ: «Πρόκειται για καθαρή τρομοκρατία. Και το Ισραήλ δικαιούται να αμυνθεί. Η ΕΕ στέκεται στο πλευρό του Ισραήλ σε αυτή τη δοκιμασία. Αγαπητοί φίλοι, αυτή η δοκιμασία είναι η πιο πρόσφατη σε μια μακριά λίστα προκλήσεων που θα ξεπεράσουμε μαζί»
Όπως δείχνουν οι συμφράσεις υπάρχει πολύ στενότερη σχέση μεταξύ «Ευρώπης» και «Ισραήλ» απ’ ό,τι με την «Παλαιστίνη». Στην πραγματικότητα, η «Παλαιστίνη» σπανίως αναφέρεται, αντικαθίσταται από αναφορές στη «Γάζα», η οποία δεν παρουσιάζεται ως υπό κατοχή έθνος αλλά ως ένα έδαφος όπου εκτυλίσσεται μια τραγωδία, σαν να επρόκειτο για φυσική καταστροφή χωρίς επιτιθέμενο.
Οι Ουκρανοί είναι οικογένειά μας
Στην ανάλυση των διαφορετικών συνιστωσών των αφηγήσεων της ΕΕ, οι ερευνητές βλέπου μια Ουκρανία που περιλαμβάνεται στο «εμείς» ως διεύρυνση της ευρωπαϊκής ταυτότητας και χρησιμοποιείται για να νομιμοποιήσει τη δυνητική επέκταση των συνόρων της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.
«Σε αυτή την περίπτωση, η ρητορική κινητοποίηση του οπλοστασίου των καθολικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της κυριαρχίας και της ισότητας χρησιμοποιείται σε συνάφεια με τα αντιλαμβανόμενα πολιτικά συμφέροντα της ΕΕ» αναφέρουν.
Ωστόσο, παρατηρούν ότι στην περίπτωση της Παλαιστίνης, η Ευρώπη δεν υιοθετεί τον ρόλο του πρεσβευτή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των καθολικών δημοκρατικών αξιών, αλλά αντ’ αυτού βασίζεται έντονα στην ιδέα του «δικαιώματος στην αυτοάμυνα».
«Τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι δημοκρατικές αξίες φαίνεται να παραβιάζονται στην Παλαιστίνη από την ισραηλινή κυβέρνηση, όμως αυτό δεν οδηγεί στην επέκταση της ιδέας της «Ευρώπης» ώστε να περιλάβει τους Παλαιστινίους ή να σταθεί αλληλέγγυα μαζί τους». Αυτή η στάση εξάλλου έχει διατυπωθεί με τον πιο ακραίο τρόπο το 2009 από τον τότε Ύπατο Εκπρόσωπο Χαβιέρ Σολάνα, λέγοντας ότι «δεν υπάρχει χώρα εκτός της ευρωπαϊκής ηπείρου που να έχει αυτό το είδος σχέσης με την ΕΕ. Το Ισραήλ, επιτρέψτε μου να πω, είναι μέλος της ΕΕ χωρίς να είναι μέλος του θεσμού».
Γιατί;
Πέραν των πολιτικών λόγων που ενισχύεται το Ισραήλ από τους Ευρωπαίους, οι ερευνητές διαπιστώνουν ότι τα ευρωπαϊκά αφηγήματα και για τους δύο πολέμους είναι κεντρικά για να κατανοηθούν οι αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής που ελήφθησαν.
Για την ΕΕ η σύγκρουση Ισραήλ–Παλαιστίνη ξεκίνησε ξεκινούσε στις 7 Οκτωβρίου 2023 και όχι με τη λεγόμενη «Νάκμπα» το 1948. Επίσης, το αφήγημα των Ευρωπαίων μιλούσε για καταπολέμηση της «τρομοκρατίας» αλλά την καταπολέμηση του απαρτχάιντ, της γενοκτονίας και της κατοχής.
Πολύ απλά, εάν το υιοθετούσαν τις παραπάνω θέσεις, «οι «κακοί» της ιστορίας πιθανότατα θα ήταν διαφορετικοί και θα ακολουθούσαν εναλλακτικές πολιτικές».
«Επιπλέον, είναι σημαντικό να αναδειχθεί το αποικιοκρατικό και ρατσιστικό φαντασιακό της «Ευρώπης» που διαπερνά τις αφηγήσεις των ηγετών της ΕΕ, καθώς νοείται πρωτίστως ως «λευκή» και «χριστιανική»» επισημαίνουν οι επιστήμονες, «κάτι που, αν και όχι ρητά, φαίνεται να υποβαστάζει μεγάλο μέρος της αφήγησης κάνοντας κατανοητή τη διαφορά προσέγγισης σε σχέση με την Ουκρανία και την Παλαιστίνη».
«Η ανάλυσή μας δείχνει πώς κάποιες ζωές φαίνεται να αξίζουν περισσότερο από άλλες και πώς αυτό συνδέεται με την προσπάθεια της ΕΕ να είναι σημαντικός παίκτης σε παγκόσμιο επίπεδο, ιδίως σε συντονισμό με τις προσπάθειες των ΗΠΑ να διατηρήσουν την ηγεμονία έναντι της Ρωσίας και της Κίνας».
Οι επιστήμονες προειδοποιούν πως «αν η «Ευρώπη» συνεχίσει να φαντάζεται ως αποικιακό εγχείρημα, θα συνεχίσει να «ετεροποιεί» τον Παγκόσμιο Νότο και δεν θα μπορέσει να αντιμετωπίσει επαρκώς το δικό της αποικιακό παρελθόν και παρόν, ώστε να εκδημοκρατίσει την ΕΕ».
Ίσως το πιο επικίνδυνο εύρημα είναι ότι «το αποικιακό φαντασιακό της «Ευρώπης» και ο ενσωματωμένος σε αυτό ρατσισμός» που περιγράφεται στην έρευνα «αναπαράγεται επίσης σε ακαδημαϊκά περιβάλλοντα και στις διαδικασίες παραγωγής γνώσης».
