“Ανθρώποισι πάσι μετέστι γιγνώσκειν εωυτούς και σωφρονείν”.
“Ταιριάζει στους ανθρώπους να γνωρίζουν τον εαυτό τους και να είναι μετρημένοι”
Advertisment
Ηράκλειτος, απ. β116
Το πρώτο και πιο ουσιαστικό που πρέπει να κατανοηθεί, μας λέει ο Ηράκλειτος, είναι ότι η μοναδική αναζήτηση θα πρέπει να είναι η αυτογνωσία, επειδή δεν έχει καμία αξία να γνωρίζεις τα πάντα εάν αγνοείς τον εαυτό σου. Ειδάλλως σε τι ωφελεί να βρίσκεσαι στο σκοτάδι ακόμη και όταν υπάρχουν εκατομμύρια φώτα γύρω σου, εσύ παραμένεις στο σκότος. Έτσι ο άνθρωπος θα πρέπει να γνωρίσει τον εαυτό του για να μπορέσει να επιτύχει το οτιδήποτε, επειδή εάν δεν το κάνει τότε όλα θα είναι μάταια, άνευ νοήματος και πληρότητας, αφού αργά ή γρήγορα οδηγούν σε ένα αίσθημα κενού και ανικανοποίητου, ασχέτως εάν υπάρχει πλήρωση ή έλλειψη.
Ο Ηράκλειτος, παρόλο που έμεινε γνωστός ως φιλόσοφος, διαφέρει πολύ από εκείνους, καθώς δεν θεμελίωσε κάποιο σύστημα όπως έκαναν τόσοι άλλοι, ο Hegel, ο Αριστοτέλης κοκ. Έγραψε μονάχα αποφθέγματα, τα οποία, όμως, είναι πολύ σαφή και αναφέρονται στα απύθμενα βάθη της ψυχής και της ουσίας του Κόσμου. Κατά μία έννοια θα μπορούσαμε να τον δούμε και ως έναν ποιητή, διότι είδε την ουσία των πραγμάτων, διείσδυσε στα βάθη της ψυχής και απέφυγε να ονομάσει τα πράγματα και τον κόσμο με βάση το δικό του νου και τις γνωσιοθεωρητικές ερμηνείες και κατασκευές του. Απλά λειτούργησε περισσότερο ως ένας καθρέφτης της ζωής και της ύπαρξης παρά ως ένα φίλτρο ή φακός. Κατάλαβε ότι η ζωή δεν σχετίζεται με το τι πιστεύουμε ή (ανά)γνωρίζουμε εμείς οι άνθρωποι, ούτε με το τι αποδεχόμαστε και εν τέλει πώς ο καθένας οφείλει να τη βιώσει εμπειρικά προκειμένου να τη γνωρίσει και δη μέσα από την αυτογνωσία του.
Advertisment
Για αυτό τον λόγο τα αποφθέγματά που μας άφησε συνεχίζουν να εμπνέουν και να μας ωθούν σε αναστοχασμό, επειδή μπορείς κυριολεκτικά να διαλογιστείς ακόμη και σε ένα μονάχα απόφθεγμα του, που εάν το κάνεις έντονα μπορείς να μεταμορφώσεις τον εαυτό και τη ζωή σου, τόσο βαθυστόχαστος είναι. Κι έτσι δεν πρόκειται για μια λογική ή νοητική ανασκόπηση, καθώς όπως το έγραψε κι εκείνος, μέσω του νου δεν γίνεται να γνωρίσεις τη ζωή, αφού άλλωστε δεν είναι ποτέ η ίδια όπως κι εσύ δεν είσαι ο ίδιος, μπαίνουμε κάθε φορά σε άλλο ποτάμι, το νερό κυλά και η ζωή ρέει συνεχώς. Έτσι, λοιπόν, το μόνο άξιο νόημα της κάθε αναζήτησης των ανθρώπων σύμφωνα με τα ηρακλείτια προτάγματα, είναι η αναζήτηση της αλήθειας.
Αυτή είναι που απευλευθερώνει, οδηγεί στην αυτογνωσία και αυτή μπορεί από μόνη της να μεταμορφώσει τη ζωή μας. Στην εποχή μας, βέβαια, οι άνθρωποι λίγη σημασία δίνουν στην αλήθεια ή στην αυτογνωσία και βασική επιδίωξη των περισσοτέρων είναι το κυνήγι της ευτυχίας. Ο Ηράκλειτος έχει να απαντήσει σε αυτό ότι είναι αδύνατο εάν δεν γνωρίσεις τον εαυτό σου, επειδή η ευτυχία είσαι εσύ ο ίδιος και δεν ανευρίσκεται πουθενά αλλού, πέραν και έξω από εσένα. Επειδή η ευτυχία δεν είναι γεγονός, αλλά είναι ύπαρξη. Εάν δεν τη νιώθεις, εάν εσύ δεν τη βιώνεις μέσα στη δική σου ύπαρξη, μέσα στη δική σου καθημερινότητα, εμπεριέχοντας τον εαυτό σου και κάθε στιγμή στην ευτυχία, τότε δεν μπορείς να τη βρεις εκεί έξω.
Η ευτυχία δεν είναι ένας άλλος άνθρωπος, μια σχέση, η οικονομική αφθονία ή η πραγματοποίηση των πιο τρελών ονείρων και φαντασιώσεων ή επιθυμιών, η ευτυχία είναι μια κατάσταση εσωτερικής πληρότητας. Εάν νιώθεις ευτυχία μονάχα που αναπνέεις, κάθε φορά που υπάρχεις, επειδή απλά βιώνεις οτιδήποτε κι αν είναι αυτή η κάθε σου εμπειρία, τότε αυτή η κάθε στιγμή γεμίζει ολάκερη την ύπαρξή σου, κάθε κύτταρο και μόριο του Είναι σου. Αυτό, όμως, απαιτεί αυτογνωσία και για αυτό έλεγαν οι αρχαίοι, γνώθι σαυτόν και θα γνωρίσεις το Σύμπαν και τους Θεούς.
Δεν αφορά μονάχα μια μεταφυσική αναζήτηση που αφορά ή απευθύνεται σε λίγους, μα συνιστά πρωταρχική συνθήκη για την ύπαρξη που επιθυμεί να ζήσει με αυθεντικότητα, να γνωρίσει την αλήθεια και να ζήσει με φυσική ευδαιμονία και όχι με τεχνητά ημίμετρα στιγμιαίων απολαύσεων που καταλήγουν αργότερα σε πόνο ή κενό. Επειδή εάν εσύ είσαι δίχως αυτογνωσία, τότε ακόμη και στον παράδεισο να βρεθείς, κι εκεί ακόμη θα δημιουργήσεις κόλαση. Διότι εμείς οι άνθρωποι δημιουργούμε το έξω και γύρω μας όπως ακριβώς είναι το μέσα μας, οι εσωτερικές μας διαθέσεις, καταστάσεις, επιθυμίες, αντιλήψεις, πεποιθήσεις και προσδοκίες, το εσωτερικό μας είναι που δημιουργεί τα όποια γεγονότα στον εξωτερικό κόσμο και τις αντίστοιχες μας στάσεις.
Αυτό εννοούσε κι ο Καζαντζάκης όταν μας προέτρεπε να ζωγραφίσουμε τον δικό μας κόσμο, αφού έχουμε τα χρώματα και τα πινέλα. Δεν τον ακούσαμε τον Καζαντζάκη, όπως και τόσους άλλους πριν ή έπειτα από εκείνον διότι η εστίαση των περισσοτέρων ανθρώπων είναι στο εξωτερικό και όχι εντός τους, στρέφουν την προσοχή τους στα πινέλα και τα χρώματα και όχι στον ζωγράφο που είναι ο δημιουργός. Όταν, όμως, ξεχάσεις ότι εσύ μπορείς να αλλάξεις τον καμβά σου τότε ο κόσμος και η ζωή γίνονται σαν μια ταινία στην οποία εσύ δεν έχεις λόγο, ούτε ευτυχία, εάν ο σκηνοθέτης δεν σου δώσει κάποιον μεγαλύτερο ρόλο και μία/έναν καλή/ό παρτενέρ. Έτσι φαίνεται σαν να πασχίζεις να αλλάξεις την ταινία από έξω, μοιάζει σαν να ξύνεις την επιφάνεια του γυαλιού στην οθόνη, ελπίζοντας ότι θα αλλάξει η πλοκή του έργου.
Αυτή αλλάζει μονάχα από μέσα και έτσι δεν είναι τυχαίο το ότι όλοι όσοι θεωρήθηκαν σοφοί, είπαν περίπου τα ίδια και πρωτίστως ότι όλα ξεκινούν από την αυτογνωσία. Το ίδιο ακριβώς μας είπε κι ο Ηράκλειτος, δίνοντας μας δύο χρυσά κλειδιά για την αλήθεια και το πρώτο είναι η αυτογνωσία, το δεύτερο η σωφροσύνη, όπως τα αναφέραμε στο απόφθεγμα της εισαγωγής ως άνω. Φυσικά η αυτογνωσία θέλει γενναιότητα και μια βαθιά ματιά εντός μας με ειλικρίνεια. Δεν είναι γνώση, ούτε στείρες πληροφορίες και γνώσεις άλλων, δεν έχει νόημα να επαναλαμβάνεις διαβεβαιώσεις θετικές ή άλλες, εάν δεν τις βιώσεις μέσα σου και εάν δεν δεις την ενότητα πίσω και πέραν από τις αντιθέσεις.
Επειδή εάν κοιτάξεις μέσα σου τότε θα διαπιστώσεις πολλές αντιθέσεις και είναι φυσιολογικό, έτσι είναι η ζωή, γεμάτη αντιθέσεις, εκεί κατοικεί η ενότητα, διότι το σκοτάδι και το φως, η νύχτα και η μέρα, ο θάνατος και η ζωή, όλα ετούτα είναι Ένα δεν υπάρχει αντίφαση παρά μονάχα για το νου και την τεχνητή μας λογική. Η ζωή, όμως, δεν ενδιαφέρεται για το τεχνητό, είναι φυσική και οι δικοί της νόμοι αληθινοί. Αυτογνωσία πάει να πει να είσαι αληθινός, δεν γίνεται να είσαι συνεχώς ούτε χαρούμενος μα ούτε και λυπημένος, οργισμένος ή μονίμως πράος, ο άνθρωπος στην ψυχή του τα φέρει όλα και έτσι ακόμη και οι φωτισμένοι δάσκαλοι οργίζονταν, απλώς είχαν το σθένος να αναλάβουν την ευθύνη και τις συνέπειες των πράξεων τους κι έπειτα μας έδειξαν τη συγχώρεση, κι αν δεν είχαν θυμώσει, ούτε ήσαν υπεύθυνοι για τις πράξεις τους τότε πώς θα μπορούσαν να συγχωρέσουν με ειλικρίνεια;
Έτσι, λοιπόν, μας έδειξαν πολλοί ιχνηλάτες της ψυχής ότι η αντίφαση είναι ένας Νόμος της ζωής και ότι στην αυτογνωσία μας θα πρέπει να υπάρχει θάρρος, αρετή και τόλμη. Το ίδιο συμβαίνει έπειτα στη ζωή, εάν ζεις αυθεντικά και είσαι ορθάνοιχτο βιβλίο, αλλά ο νους φοβάται και οι κοινωνίες επικροτούν το ψεύτικο ή το προσποιητό. Παρόλα αυτά ο νους στη σωφροσύνη εξαφανίζεται γιατί η σκέψη κατοικεί στα άκρα και εδώ αναφερόμαστε στην αποφυγή των άκρων, στη μέση οδό σε όλα.
Ο νους “κατοικεί” πάντα στο άυλο και όχι εδώ στο παρόν, επειδή το παρελθόν και το μέλλον είναι άκρα, η έλλειψη και η πλήρωση το ίδιο, έτσι στην καθημερινότητα προβαίνει σε ακρότητες, ή του ύψους ή του βάθους όπως λέει κι ο λαός. Η μέση οδός, όμως, διασφαλίζει μια σώφρονα στάση, πεινάς, τότε να φάς, μα ούτε λίγο, ούτε πολύ, ούτε καθόλου σε νηστεία εξαντλητική μα ούτε υπερφαγία που κοιμίζει όλο σου το Είναι. Η ευτυχία επίσης δεν είναι στα πολλά, οτιδήποτε κι αν ορέγεσαι ή επιθυμείς, όταν το έχεις σε υπέρογκες ποσότητες και διάρκεια, κάποια στιγμή θα σε κορέσει και τότε εκ νέου θα δεις πώς το βαρέλι δεν έχει πάτο, ανικανοποίητες οι επιθυμίες και ορέξεις των ανθρώπων.
Έτσι η σωφροσύνη γειτνιάζει με την αυτογνωσία και μαζί μπορούν να σου δώσουν ένα πλήρωμα που μονάχα η αληθινή ύπαρξη μπορεί να σου προσφέρει, επειδή είναι φυσική και είναι αλήθεια, δεν είναι τεχνητό κατασκεύασμα. Μπορείς να απολαύσεις τα πάντα αρκεί να είσαι έξω από προσκολλήσεις και αποφυγές, ούτε δούλος, αλλά ούτε και εχθρός του οτιδήποτε. Αυτό εννοούσαν οι αρχαίοι με το γνωστό ρητό “παν μέτρον άριστον”, χρειάζεται στα πάντα ισορροπία και αυτός είναι ο φυσικός ρυθμός, έτσι επέρχεται η ευεξία και η ισορροπία είναι αυτή που οδηγεί στην αλήθεια, η οποία είναι η μέγιστη αρμονία. Τότε όλοι οι δρόμοι ανοίγουν και αποκαλύπτονται τα πάντα όπως είναι και όχι όπως εμείς τα αντιλαμβανόμαστε μέσα από τις αλλοιώσεις των φίλτρων της αντίληψης, του νου και των φαντασιακών μας κατασκευών.
Είναι εντυπωσιακό πώς, όμως, μοιάζουν οι σοφοί σε αυτά που μας είπαν, αν το καλοσκεφτείς την εποχή του Ηράκλειτου υπήρξε ένας ακόμη μεγάλος σοφός στην Κίνα, ο Λάο Τσου, ο οποίος είπε πολλά όμοια με τον Ηράκλειτο και ίσως με άλλη σημειολογία, ωστόσο οι δυο αυτοί άνδρες μοιάζουν ίσως περισσότερο μεταξύ τους από οποιονδήποτε άλλον. Ο ένας μίλησε για τον Λόγο, ο άλλος για το Τάο, μίλησαν για σωφροσύνη, αγάπη και αυτογνωσία και οι δυο έγραψαν παρόμοια κι εννόησαν τα ίδια…, ο Λάο Τσου είπε επίσης αναφορικώς με την αλήθεια και την ευτυχία ότι δεν γίνεται να συμβούν, είναι μέσω της αυτογνωσίας και της ακολουθίας του φυσικού Κοσμικού Ρυθμού που οι άνθρωποι και τα κράτη μπορούν να ευνομήσουν και να βιώσουν αρμονία και ευτυχία.
Είπε ότι ο δρόμος του ανθρώπου είναι να γνωρίσει τον εαυτό του και αυτός περνάει μέσα από το μέτρο. Επίσης κι εκείνος μας κληροδότησε τρεις χρυσές συμβουλές σχετικώς με το πώς μπορεί να γίνει αυτό. Η πρώτη είναι η αγάπη, η δεύτερη αφορά στην αποφυγή των άκρων και η τρίτη είναι να είμαστε φυσικοί. Κάνοντας μονάχα αυτά όλα θα βρουν το δρόμο τους.
Ίσως αυτά τα αποστάγματα της σοφίας αυτών των δυο μεγάλων σοφών, που διέσχισαν τα βάθη των αιώνων φτάνοντας σε εμάς, να έχουν αξία και για εσένα, δεν είναι τυχαίο αν διάβασες αυτές εδώ τις συμβουλές που άλλαξαν τις ζωές πολλών ανθρώπων στο πέρασμα του χρόνου. Εάν αληθινά επιθυμείς να είσαι ευτυχής, ψάξε την αλήθεια μέσα σου και αναγνώρισε την, δίχως φόβο και αγωνία, έξω από πάθη και ανησυχία, να είσαι φυσικός, να είσαι ο εαυτός σου! Είναι τόσο φυσικό και όμορφο αυτό! Για να βρεις την αλήθεια πρέπει να είσαι αληθινός, σε ό,τι λες ή κάνεις, να είσαι αληθινός σε όλα, να προτιμάς το φυσικό από το τεχνητό, να προτιμάς το αληθινό από το ψεύτικο, γίνε αληθινός!
Ίσως θα υπάρξουν στην αρχή και δυσκολίες, ο δρόμος δεν είναι πάντοτε εύκολος, αλλά αξίζει τον κόπο πίστεψέ με, έτσι θα ωριμάσεις και όταν είσαι αληθινός, τότε η χαρά της ύπαρξης αναβλύζει από μέσα σου και δημιουργεί έναν παράδεισο ολούθε εντός και εκτός σου. Μια απόφαση γενναία αρκεί και με τόλμη να βαδίσεις στο μονοπάτι, που ίσως να το γνώριζες και από πριν, ωστόσο είναι αλλιώς να το ξέρεις κι άλλο πράγμα να βαδίζεις σε αυτήν την οδό. Γίνε αληθινός και αναγνώρισε την αλήθεια σου, ζήσε την και να θυμάσαι πώς έχεις μονάχα να κερδίσεις από αυτήν, με χαρά και τόλμη, άλλωστε είναι η δική σου ζωή και εσύ θα αποφασίσεις.
