Η προσχολική εκπαίδευση είναι ένα ακόμη μέσο για την καταπολέμηση της φτώχειας, ωστόσο, όπως διαπιστώνεται στην Ευρώπη, τα παιδιά που κινδυνεύουν από φτώχεια υποεκπροσωπούνται στα προγράμματα προσχολικής αγωγής. Επίσης, τα τελευταία χρόνια, το χάσμα ανάμεσα στα πιο προνομιούχα παιδιά και τα περισσότερο ευάλωτα στη φτώχεια έχει διευρυνθεί.
Το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό, διότι όπως διαπιστώνεται, τα παιδιά που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη από τα προγράμματα προσχολικής εκπαίδευσης είναι αυτά που αποκλείονται από αυτήν. Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση και φροντίδα αφορά τους βρεφονηπιακούς σταθμούς, αλλά και τα προνήπια και νηπιαγωγεία. Δηλαδή τη φροντίδα που παρέχεται πριν ξεκινήσει η υποχρεωτική εκπαίδευση.
Η υπόσχεση της Κομισιόν και η πραγματικότητα
Στην πρόσφατη ομιλία της για την Κατάσταση της Ένωσης το 2025, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, επανέλαβε τη δέσμευσή της στην εξασφάλιση ίσων ευκαιριών για να αντιμετωπιστεί η φτώχεια. Έτος στόχος για την Κομισιόν είναι το 2050 και ήδη η Ευρώπη διανύει μια περίοδο που οι ανισότητες στην πρόσβαση στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα αυξάνονται.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Έρευνα Συνθηκών Εργασίας, η πραγματικότητα στην Ευρώπη είναι πολύ σκληρή: τα παιδιά που θα επωφελούνταν περισσότερο από αυτές τις υπηρεσίες είναι αυτά που μένουν πίσω.
Στην ανάλυσή τους για λογαριασμό του Social Europe, οι Ντάνιελ Μολινουέβο και Μισέλ Κονσολίνι του Eurofound (Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για τη Βελτίωση των Συνθηκών Εργασίας και Διαβίωσης) επισημαίνουν ότι αυτό που –όπως πάντα- λείπει είναι η επένδυση στο προσωπικό.
Συντριπτικά στοιχεία
Παρά το γεγονός ότι η προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα αποτελεί σημαντικό μέρος πολλών σημαντικών πλαισίων κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ, τα αποτελέσματα είναι πενιχρά.
Πρωτοβουλίες όπως ο Ευρωπαϊκός Πυλώνας Κοινωνικών Δικαιωμάτων, η Ευρωπαϊκής Εγγύησης για το Παιδί, ο Ευρωπαϊκός Χώρος Εκπαίδευσης κ.λπ. τονίζουν τη σημασία της αύξησης της συμμετοχής των παιδιών στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα.
Ωστόσο, μόνο τα μισά μικρά παιδιά που κινδυνεύουν από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό (AROPE) επωφελήθηκαν από τα προγράμματα (23,6%) σε σύγκριση με τα παιδιά που δεν διατρέχουν κίνδυνο (43,9%) το 2024.
Το μέγεθος του χάσματος κυμαίνεται μεταξύ των κρατών-μελών και από τα στοιχεία προκύπτει ότι δεν συνδέεται με το μέγεθος της οικονομίας της κάθε χώρας. Τουλάχιστον, αυτό δεν φαίνεται να είναι καθοριστικό. Παρ’ όλα αυτά, οικονομίες και χώρες με ισχυρά συστήματα εκπαίδευσης και κοινωνικής ασφάλισης (π.χ. Δανία, Σουηδία, Ολλανδία, αλλά και Ισπανία και Πορτογαλία) καταγράφουν υψηλή συμμετοχή στα προγράμματα προσχολικής εκπαίδευσης.
Σύμφωνα με τον πίνακα από την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία, το χάσμα μεταξύ μη προνομιούχων και προνομιούχων παιδιών στα ποσοστά συμμετοχής ήταν υπερδιπλάσιο στην περίπτωση της Γερμανίας (14%, έναντι 29%). Επίσης, στη Γαλλία (27%-69%), στην Ιταλία (18%-46%), στην Ιρλανδία (11%-28%) και το Βέλγιο (20%-59%).
Υπάρχουν και χώρες όπου το χάσμα είναι υπερτετραπλάσιο. Στην Πολωνία είναι 4% έναντι 17% και στην Κροατία 8% έναντι 35%. Οι χώρες αυτές βρίσκονται στην ομάδα όπου, γενικότερα, η συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα είναι χαμηλή. Στην Ελλάδα, ουραγό και στην προσχολική αγωγή, διαπιστώνεται ότι τα παιδιά που κινδυνεύουν από αποκλεισμό συμμετέχουν σε ποσοστό 23% στην προσχολική εκπαίδευση, έναντι 31% μεταξύ των πιο προνομιούχων παιδιών.
Συνολικά στην ΕΕ, το χάσμα έχει διευρυνθεί τα τελευταία 10 χρόνια: από μια διαφορά 12,1% το 2015, έχει αυξηθεί σε σε χάσμα 20,3% μονάδων το 2024.
Απειλή οι μειωμένοι πόροι
Όπως και σε κάθε τομέα της κοινωνικής ή εκπαιδευτικής πολιτικής, η αλλαγή ξεκινά από το εργατικό δυναμικό και τους πόρους που διατίθενται. Οι εργαζόμενοι είναι το κλειδί για την εξασφάλιση προσβάσιμων, χωρίς αποκλεισμούς και υψηλής ποιότητας υπηρεσιών. Ωστόσο, το εργατικό δυναμικό στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και φροντίδα είναι διαχρονικά υποτιμημένο.
Σύμφωνα με τα δεδομένα της EuroFound EWCS, επισημαίνουν οι Μολινουέβο και Κονσολίνι, τα άτομα που απασχολούνται σε αυτόν τον τομέα συχνά επιδεικνύουν ισχυρό αίσθημα σκοπού, καλή ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και δέσμευση στην κατάρτιση.
Επίσης, βαθμολογούνται σημαντικά υψηλότερα από όλους τους άλλους τομείς της αγοράς εργασίας όσον αφορά την αντιληπτή χρησιμότητα της δικής τους εργασίας.
Ωστόσο, αυτό που ζητούν είναι καλύτερες αμοιβές και επιπλέον κατάρτιση. Στην έρευνα, μόνο λίγο περισσότεροι από τους μισούς εκπαιδευτικούς προσχολικής και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης ανέφεραν ότι έλαβαν αμειβόμενη ή επιτόπια εκπαίδευση το 2024. Και πάλι, αυτά τα ποσοστά είναι υψηλότερα από τον μέσο όρο σε ολόκληρη την αγορά εργασίας.
Όταν όμως το προκείμενο είναι να υποστηρίξουν μικρά παιδιά που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού, αυτό δεν είναι αρκετό. Η παροχή ευκαιριών κατάρτισης είναι βασικός παράγοντας για να μπορέσουν οι εργαζόμενοι να παραμείνουν στις θέσεις τους. Ειδικά σε δυσπρόσιτες περιοχές όπου η έλλειψη προσωπικού μπορεί να οδηγήσει σε κλείσιμο υπηρεσιών.
Χαμηλές αμοιβές
Επίσης, πρέπει να λαμβάνουν ικανοποιητικούς μισθούς και να μην υποτιμώνται. Στις περισσότερες χώρες, οι αμοιβές των εργαζομένων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και φροντίδα είναι λίγο μεγαλύτερες από τον βασικό μισθό.
Επιπλέον, δεν υπάρχει επαγγελματική ασφάλεια. Πρόσφατη έρευνα διαπίστωσε υψηλά ποσοστά μερικής απασχόλησης και προσωρινών, άρα επισφαλών συμβάσεων. Ο συνδυασμός αυτός είναι από τις κύριες αιτίες που απομακρύνει καταρτισμένους εργαζόμενους από τον κλάδο. Από υπηρεσίες στις οποίες είναι ζωτικής σημασίας η διατήρηση σταθερού και έμπειρου εργατικού δυναμικού.
Διότι αυτό το έμπειρο προσωπικό θα μπορέσει να δει και να αντιμετωπίσει τις ανάγκες που δημιουργούνται από τις κοινωνικές ανισότητες.
Επιδείνωση ανισοτήτων
Η αύξηση του χάσματος συμμετοχής στην προσχολική εκπαίδευση την τελευταία δεκαετία έχει ένα παράδοξο. Τα ποσοστά συμμετοχής έχουν αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου. Ταυτόχρονα όμως έχουν επιδεινωθεί και οι ανισότητες.
Σύμφωνα με τους συγγραφείς, θύματα της ανισότητας είναι και οι εργαζόμενοι στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα. Και αυτή η ανισότητα αποτελεί βασική αδυναμία στο σύστημα.
Ζητούν, λοιπόν, το επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (2028-2034) να παρέχει επαρκή χρηματοδότηση για να διασφαλίσει επενδύσεις όχι μόνο σε υποδομές, αλλά και στους ανθρώπους που παρέχουν αυτές τις υπηρεσίες.
