Ενώ η ταχύτητα, η εξωστρέφεια και το “φαίνεσθαι” αποτελούν το νέο κοινωνικό status, η ευγένεια είθισται να αντιμετωπίζεται ως αδυναμία ή κοινωνική σύμβαση. Κάτι ανάμεσα δηλαδή σε καλή ανατροφή και άχρηστη ευπρέπεια. Αλλά ίσως αυτό που παραβλέπουμε είναι ότι η ευγένεια — όταν δεν είναι προσποίηση — είναι μια μορφή αντίστασης. Είναι μια επιλογή που δεν υπακούει στα αντανακλαστικά του θυμού, της ειρωνείας ή της καχυποψίας, αλλά στη συνειδητή άρνηση της σκληρότητας, κι αυτό είναι βαθιά πολιτικό.
Η ευγένεια είναι στάση. Είναι ο τρόπος που διαλέγεις να βλέπεις τον άλλο όταν όλα σε καλούν να προστατευτείς από αυτόν. Είναι η πρόθεση να τον αφήσεις να υπάρξει, χωρίς να τον μειώσεις. Να τον ακούσεις, χωρίς να ετοιμάζεσαι να απαντήσεις. Να του αφήσεις χώρο, ακόμα κι όταν δεν στο ζητά. Είναι η σταθερή πεποίθηση πως κάθε άνθρωπος, ακόμη και ο δύστροπος, ο κακότροπος ή ο επιθετικός, αξίζει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό, όχι επειδή το κερδίζει, αλλά επειδή έτσι υπερασπιζόμαστε τον δικό μας χαρακτήρα.
Advertisment
Η ήπια δύναμη μέσα στον θόρυβο
Επικρατεί η τάση να επιβραβεύεται όποιος μιλάει δυνατά, όποιος απαντά επιθετικά, όποιος κόβει πρώτος τη συζήτηση. Όσο πιο οξυμένος ο λόγος, τόσο μεγαλύτερη η απήχηση. Μέσα σε όλη αυτή τη ρητορική υπερέκθεσης, ο ευγενικός άνθρωπος φαίνεται σχεδόν “παραδοσιακός”, σαν να μην έχει καταλάβει τους νέους όρους του παιχνιδιού.
Η αλήθεια είναι ότι η ευγένεια δεν κραυγάζει, δεν προσβάλλει ούτε επιτίθεται, γιατί δεν το χρειάζεται. Το να λες την αλήθεια χωρίς να τραυματίζεις, να οριοθετείς χωρίς να εκθέτεις, να επιλέγεις λέξεις που αφήνουν τον άλλον να σταθεί όρθιος ακόμα κι όταν διαφωνείς, είναι επιλογή. Όποιος δεν ανταποδίδει τον κυνισμό με κυνισμό, αμφισβητεί τα θεμέλια της επιθετικότητας. Χωρίς να αφοπλίζει τον άλλον, του δείχνει ότι υπάρχει κι άλλος τρόπος να υπάρχεις.
Η ευγένεια απέχει πολύ από την παθητικότητα. Είναι η συνειδητή απόφαση να μη συμμετάσχεις σε μια διαρκή, αχρείαστη σύγκρουση. Αντί να ανεβάσεις τον τόνο, χαμηλώνεις το θυμό. Αντί να ανταποδώσεις το χτύπημα, αφήνεις να φανεί τι σημαίνει αξιοπρέπεια. Δεν υπάρχει τίποτα αδύναμο σε αυτό. Το αντίθετο. Χρειάζεται εσωτερική συνοχή για να σταθείς όρθιος όταν οι καταστάσεις σε καλούν να εκραγείς.
Advertisment
Η ευγένεια ως αντίσταση
Η αγένεια σήμερα περνιέται για ειλικρίνεια, η ειρωνεία για εξυπνάδα, η αποστασιοποίηση για αυτονομία. Η κουλτούρα μας προωθεί την επιφυλακτικότητα και το προσωπικό συμφέρον και κάπως έτσι η ευγένεια γίνεται πράξη αντίθετη στο ρεύμα της εποχής.
Κάθε φορά που κάποιος συγκρατεί μια φράση που πληγώνει, κάθε φορά που κάποιος απαντά με ηρεμία στην πρόκληση, κάθε φορά που λέει “όχι” χωρίς να χρειάζεται να φωνάξει, κάθε φορά που επιλέγει πώς θα ασκήσει τη δύναμή του, αντιστέκεται κι αλλάζει τον κόσμο.
Γιατί ο κόσμος δεν αλλάζει μόνο από νόμους ή διακηρύξεις. Αλλάζει όταν αλλάζουν οι μικρές, καθημερινές αποφάσεις. Με αυτή τη θεώρηση, η ευγένεια δεν περιορίζεται στους καλούς τρόπους, αλλά στο πώς αντιλαμβανόμαστε τη θέση μας στον κόσμο.
Η ευγένεια είναι η ήσυχη δύναμη που δεν προσπαθεί να προβάλλει την ισχύ της. Είναι ο τρόπος του ανθρώπου που έχει σταθεί απέναντι στη σκληρότητα και έχει διαλέξει να μην την αναπαράγει. Είναι μια μορφή γενναιότητας που δεν καταγράφεται, αλλά μεταδίδεται. Και ναι, η ευγένεια είναι πολιτική, ακριβώς γιατί δεν είναι προσωποπαγής. Προσφέρεται σε όλους, υπερασπιζόμενη τον κοινό μας πολιτισμό και χτίζοντας τον κόσμο στον οποίο θέλουμε να ζούμε.
Να παραμένεις ευγενικός, όταν δεν υπάρχει λόγος να είσαι
Το να είσαι ευγενικός όταν όλα πάνε καλά είναι εύκολο. Το δύσκολο είναι να παραμένεις ευγενικός όταν ο άλλος δεν το αξίζει, όταν είσαι θυμωμένος, όταν είσαι κουρασμένος. Εκεί φαίνεται αν η ευγένεια είναι επιλογή ή απλώς συνήθεια και τότε αποκτά το βάρος που της αναλογεί.
Η πραγματική ευγένεια δεν απευθύνεται σε αυτόν που την εισπράττει, αλλά σε αυτόν που την εκφράζει. Είναι η απόδειξη ότι, μέσα στην αστάθεια του κόσμου, μπορείς να κρατάς έναν χαρακτήρα που δεν εξαρτάται από τα εξωτερικά ερεθίσματα κι αυτό μετατοπίζει τα όρια του κοινού μας βίου κάνοντάς τον πιο ανθρώπινο και φωτεινό.
