Η κοινωνική απόσυρση αποτελεί πλέον ένα ευρύτερο κοινωνικό σύνδρομο, που διαπερνά όλες τις ηλικιακές ομάδες και τάξεις. Πέρα από την επιλογή, αποτελεί κι έναν μηχανισμό άμυνας απέναντι στον κόσμο της διαρκούς σύνδεσης, της ταχύτητα και της αλληλεπίδρασης χωρίς ουσία. Πίσω από τις κλειστές πόρτες, ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων ζει στη σκιά, απουσιάζοντας από την κοινωνική σκηνή.
Η κούραση από την υπερσύνδεση
Στον 21ο αιώνα, όπου η τεχνολογία υπόσχεται συνεχή επικοινωνία, παραδόξως η μοναξιά γιγαντώνεται. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν μια ψευδαίσθηση κοινωνικότητας, ενώ η ουσιαστική ανθρώπινη επαφή συρρικνώνεται. Το μυαλό υπερφορτώνεται από αδιάκοπα μηνύματα, ειδοποιήσεις και ροές περιεχομένου, οδηγώντας τελικά στην απόφαση αποκοπής από τον ψηφιακό θόρυβο. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, η υπερβολική χρήση των social media έχει συνδεθεί με αυξημένα επίπεδα άγχους και απομόνωσης, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων ηλικιών.
Advertisment
Η ψυχολογία του εσωστρεφούς αντάρτη
Πολλοί από όσους επιλέγουν την απόσυρση δεν το κάνουν λόγω αδυναμίας προσαρμογής, αλλά ως αντίδραση σε έναν κόσμο που δεν τους εκφράζει. Είναι μια μορφή «επαναστατικής ησυχίας», όπου η απομόνωση μετατρέπεται σε πράξη αυτοδιάθεσης. Παράλληλα, η αποσύνδεση από τη συλλογική καθημερινότητα μπορεί να γίνει μέσο εσωτερικής αναζήτησης και αυτογνωσίας, ακόμα και μια μορφή διαμαρτυρίας απέναντι στην υπερβολική κοινωνική πίεση.
Η κοινωνική κουλτούρα που ευνοεί την εξωστρέφεια και την αλληλεπίδραση, έχει ως αποτέλεσμα οι εσωστρεφείς να αισθάνονται απομονωμένοι ή να πιέζονται να προσαρμοστούν σε πρότυπα που δεν τους ταιριάζουν. Η ανάγκη για ηρεμία και βαθύτερη σκέψη μεταφράζεται λανθασμένα ως αντικοινωνική συμπεριφορά. Έρευνες δείχνουν ότι η υποχρεωτική κοινωνικοποίηση μπορεί να επιδεινώσει το άγχος και να προκαλέσει ψυχική κόπωση, ιδιαίτερα σε άτομα που αντλούν ενέργεια από τη μοναξιά τους.
Παράλληλα, η απομόνωση συχνά συνοδεύεται από υψηλότερη δημιουργικότητα. Μελέτες του Πανεπιστημίου του Γέιλ αποδεικνύουν ότι οι εσωστρεφείς τείνουν να επεξεργάζονται πληροφορίες σε βάθος και να αναπτύσσουν καινοτόμες ιδέες όταν έχουν χρόνο να μείνουν μόνοι. Έτσι, η κοινωνική απόσυρση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ως πρόβλημα, αλλά και ως μια διαδικασία προσωπικής ενδυνάμωσης.
Advertisment
Η εργασία ως φυλακή
Η σύγχρονη εργασιακή κουλτούρα ενισχύει το φαινόμενο, καθώς η εξάντληση από την υπερβολική παραγωγικότητα αφήνει ελάχιστο χώρο για προσωπική ζωή. Η τηλεργασία, αντί να απελευθερώσει τον εργαζόμενο, τον εγκλωβίζει περισσότερο στην απομόνωση, ενισχύοντας την αίσθηση αποκοπής από την πραγματική ζωή. Το σπίτι γίνεται ταυτόχρονα γραφείο, καταφύγιο και φυλακή. Σύμφωνα με μελέτη της McKinsey & Company, το 45% των εργαζομένων αισθάνονται λιγότερο συνδεδεμένοι με τους συναδέλφους τους μετά την υιοθέτηση της εξ αποστάσεως εργασίας.
Πολιτισμικοί παράγοντες και απομόνωση
Η κοινωνική απομόνωση παρουσιάζει διαφορετικές μορφές ανάλογα με την κουλτούρα κάθε χώρας. Στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, το φαινόμενο των «hikikomori» αφορά άτομα που αποσύρονται από την κοινωνία για χρόνια, ζώντας σε πλήρη απομόνωση. Στην Ευρώπη και την Αμερική, το φαινόμενο εκδηλώνεται πιο ήπια αλλά με αυξανόμενους ρυθμούς, επηρεάζοντας ιδιαίτερα τους νέους που δυσκολεύονται να ενταχθούν στην αγορά εργασίας και στις κοινωνικές δομές.
Επιστροφή στην ουσία
Το ερώτημα που γεννάται είναι αν η απομόνωση είναι πραγματικά πρόβλημα ή αν πρόκειται για μια νέα μορφή προσαρμογής στην εποχή της πληροφορίας. Ίσως η λύση δεν είναι η αναγκαστική κοινωνικοποίηση, αλλά η δυνατότητα επιλογής: το δικαίωμα να είμαστε μέρος του κόσμου με τους δικούς μας όρους, να επικοινωνούμε αυθεντικά και να επαναπροσδιορίσουμε τη σημασία της κοινωνικής ζωής μέσα από την προσωπική μας αλήθεια.
Η πρόκληση του μέλλοντος είναι να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ της ατομικής αυτονομίας και της κοινωνικής συνοχής, επιτρέποντας σε κάθε άνθρωπο να δημιουργήσει τον δικό του δρόμο προς τη σύνδεση και την αλληλεπίδραση. Η κοινωνία πρέπει να δώσει χώρο στη διαφορετικότητα των κοινωνικών προτιμήσεων, καλλιεργώντας δομές που επιτρέπουν τόσο την εσωτερική αναζήτηση όσο και τη συλλογική δράση.
Ας μην ξεχνάμε ωστόσο ότι κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και όπως είπε κι η Susan Cain: “Η μοναξιά έχει σημασία, και για κάποιους ανθρώπους είναι ο αέρας που αναπνέουν.”
