Φόρτωση Text-to-Speech…
Είναι η πρώτη φορά στα 51 χρόνια της Μεταπολίτευσης που το ΠΑΣΟΚ παραμένει εκτός εξουσίας για πάνω από δέκα χρόνια. Από την ίδρυσή του το 1974 ώς την «Αλλαγή» του 1981 πέρασαν επτά χρόνια και από το 1990 που έχασε από τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη ώς το 1993 που πήρε τη ρεβάνς, τριάμισι. Από το 2004 που έχασε τις εκλογές από τον Καραμανλή ώς το 2009 που τον νίκησε, μόλις πεντέμισι. Και από το 2009 ο πράσινος ήλιος ευλόγησε τα λιβάδια της εξουσίας μέχρι τον Ιανουάριο του 2015, είτε μόνος του είτε μαζί με άλλα αστέρια του κομματικού συστήματος. Από τότε έχουμε έκλειψη ηλίου. Τις πταίει;
Η πρώτη εξήγηση είναι ότι ο πράσινος ήλιος έκαψε το υδρογόνο του. Η δύναμη της βαρύτητας τον ανάγκασε να καταρρεύσει προς τα μέσα, να γίνει δηλαδή ένας λευκός νάνος όπως λένε οι αστροφυσικοί. Δεν έγινε ακόμα μαύρη τρύπα, αφού έχουν απομείνει κάποια αποθέματα σοσιαλισμού που τα διαχειρίστηκαν με φιλότιμο η Φώφη Γεννηματά και ο Νίκος Ανδρουλάκης, αλλά χωρίς μεγάλες προσδοκίες. Κι όμως, όλα τα κόμματα εξαντλήθηκαν από την κρίση. Γιατί μόνο το ΠΑΣΟΚ την πλήρωσε;
Το πρώτο μνημόνιο
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η κακοδαιμονία του ΠΑΣΟΚ οφείλεται στο σφάλμα του 2010 να μην απαιτήσει ο Γιώργος Παπανδρέου την ψήφιση του πρώτου μνημονίου από 180 βουλευτές. Ο αριθμός αυτός δεν ήταν νομικά δεσμευτικός, όμως θα υποχρέωνε τη Ν.Δ. να επωμιστεί μέρος της εθνικής ευθύνης και να μη συνταχθεί για ένα-δύο χρόνια με τις δυνάμεις της εύκολης και έξαλλης κριτικής. Το ΠΑΣΟΚ επωμίστηκε όλο το βάρος της κρίσης με αποτέλεσμα τα κυβερνητικά χαρακτηριστικά του να υποστούν βαθιά και ίσως ανεπανόρθωτη φθορά.
Εχει ιστορική αξία και μια άλλη ερμηνεία. Ο Γιώργος απέρριψε την πρόταση της ψήφισης από 180 βουλευτές τον Μάιο του 2010 που υποστήριξε ο Βενιζέλος και ο Χάρης Παμπούκης γιατί ήθελε να προχωρήσει σε άμεση προσφυγή στις κάλπες. Σύμφωνα με ασφαλείς πηγές, ο Παπανδρέου πρώτος αναγνώρισε στις κλειστές συσκέψεις εκείνων των ημερών ότι η πολιτική που προσδιοριζόταν από το μνημόνιο δεν μπορούσε να εφαρμοστεί με τη λαϊκή εντολή του 2009. Θεωρούσε ακόμα ότι ο εξαναγκασμός της Ν.Δ. να ψηφίσει το μνημόνιο στη Βουλή δεν θα έκανε μεγάλη διαφορά στη διαμόρφωση του κλίματος στην κοινωνία.
Τον Γιώργο τον απασχολούσε ακόμα ότι η χρονική στιγμή της κοινοβουλευτικής ψηφοφορίας, λίγα 24ωρα πριν από την αντίστοιχη ψηφοφορία στη γερμανική Βουλή, ανέβαζε πολύ το ρίσκο για μια απρόβλεπτη εξέλιξη. Κι αν το ψήφιζαν 179; Δεν επέμενε λοιπόν στους 180 πρώτον για να μην προσθέσει έναν ακόμα βαθμό αβεβαιότητας και δεύτερον γιατί είχε στο μυαλό του την άμεση προκήρυξη εκλογών. Τελικώς ματαίωσε το σχέδιό του μάλλον επειδή ανησυχούσε ότι ένα αμφίρροπο εκλογικό αποτέλεσμα μπορεί να επέφερε την ανατροπή μιας εύθραυστης σταθεροποίησης. Εκ των υστέρων, το μετάνιωσε. «Κακώς δεν πήγα σε εκλογές αμέσως μετά το μνημόνιο», φέρεται να έχει πει. Επιχείρησε να κάνει ρελάνς με το δημοψήφισμα του 2011, αλλά δεν του βγήκε η ζαριά και έπεσε.
Πώς «κρύφτηκε» ο ήλιος
Η άλλη εξήγηση για την αφλογιστία του ΠΑΣΟΚ είναι οι έριδες. Το ΠΑΣΟΚ με αρχηγό τον Βενιζέλο βούτηξε στο 4,68% το 2015, αλλά αυτό συνέβη εξαιτίας της διάσπασης, δηλαδή της αποχώρησης του Παπανδρέου λίγο πριν από τις εκλογές και της ίδρυσης δικού του κόμματος, του ΚΙΔΗΣΟ, που πήρε 2,47% και έμεινε εκτός Βουλής. Η σκυτάλη πέρασε στη Φώφη Γεννηματά. Εκείνη την εποχή στο ΠΑΣΟΚ σκέφτηκαν ότι για να πάνε καλύτερα έπρεπε να αλλάξουν όνομα και να κρύψουν τον ήλιο στο «χρονοντούλαπο της ιστορίας» (για τους νεότερους, πρόκειται για φράση του Ανδρέα Παπανδρέου από τις ηρωικές εποχές και σήμαινε ότι εκεί, στο «χρονοντούλαπο της ιστορίας» θα έστελνε ο λαός τη Δεξιά). Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου το ΠΑΣΟΚ συνέπραξε με τη ΔΗΜΑΡ. Κατέβηκε ως «Δημοκρατική Συμπαράταξη» και έλαβε 6,29%.
Σε ένα πηγαδάκι στην αμερικανική πρεσβεία στη δεξίωση για την 4η Ιουλίου του 2016 ο Αδωνις Γεωργιάδης είπε με το γνωστό θεατρικό του ύφος στον τότε εκπρόσωπο του ΠΑΣΟΚ, Παύλο Χρηστίδη: «Παύλο, εγώ ξέρω ένα πράγμα, να πουλάω βιβλία και έτσι έγινα αντιπρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας. Γι’ αυτό έχω να σας δώσω μια συμβουλή: Επαναφέρετε τον ήλιο άμεσα, επαναφέρετε τον ήλιο που τον ξέρει ακόμα και η γιαγιά μου γιατί αλλιώς δεν θα πάτε καλά». Το 2019 το ΠΑΣΟΚ (μαζί με το ΚΙΔΗΣΟ) ως «Κίνημα Αλλαγής» έλαβε 8,1% και το 2023 στις δεύτερες εκλογές, το ΠΑΣΟΚ επιτέλους ως ΠΑΣΟΚ και με τον ήλιο ψηλά ξανά, έλαβε 11,84%. Πρόοδος, αλλά ισχνή.
Το «κλειδί» των 180 – Κατά τον Βενιζέλο, η κακοδαιμονία του ΠΑΣΟΚ οφείλεται στο σφάλμα του 2010 να μην απαιτήσει ο Παπανδρέου την ψήφιση του πρώτου μνημονίου από 180 βουλευτές. Ο αριθμός δεν ήταν νομικά δεσμευτικός, όμως θα υποχρέωνε τη Ν.Δ. να επωμιστεί μέρος της εθνικής ευθύνης.
Δελφίνοι σε στάση αναμονής
Οι σημερινές δημοσκοπήσεις δίνουν 12%-14%. Οι στελεχάρες δηλώνουν ευχαριστημένοι, αλλά προφανώς δεν είναι. Και οι έριδες δεν φαίνεται να είναι η αιτία της εκλογικής πενίας. Εριδες πάντα είχε το ΠΑΣΟΚ («συντροφικά μαχαιρώματα» τις είχε αποκαλέσει η Βάσω Παπανδρέου) και πολλοί ισχυρίζονταν ότι αυτή η μόνιμη φαγωμάρα ήταν μια από τις αιτίες της κυριαρχίας του. Το ΠΑΣΟΚ ήταν ένα δυναμικό σούπερ μάρκετ που ο κεντρώος έβρισκε τα πάντα, από τον μανάβη και τον κρεοπώλη μέχρι τα πιο σπάνια αγαθά ντελικατέσεν.
Γιατί να πάει στα μαγαζάκια της Αριστεράς ή στο μπακάλικο της Δεξιάς; Σήμερα, ακόμα και οι έριδες έχουν κοπάσει στο ΠΑΣΟΚ (ελπίζουμε πρόσκαιρα) αφού δεν έχει περάσει ούτε χρόνος από τη δεύτερη εσωκομματική νίκη του Ανδρουλάκη. Οι δελφίνοι το έχουν σκάσει στα νησιά από νωρίς, αλλά η κουβέντα στα διάφορα σικ ταβερνεία των Κυκλάδων και στις βίλες φίλων είναι ότι ο πρόεδρος έχει χάσει και τη δεύτερη ευκαιρία του και δεν πρόκειται να πετύχει σπουδαίο αποτέλεσμα στις εκλογές. Δεν έχουν παρά να περιμένουν το αποτέλεσμα για να αρχίσει ακόμα μια τραγωδία διαδοχής.
Μήπως το ΠΑΣΟΚ θα είχε καλύτερη μοίρα αν είχε δηλώσει θαρραλέα ότι θα συμπράξει το 2023 είτε με τη Νέα Δημοκρατία, είτε με τον ΣΥΡΙΖΑ; Ολοι οι μαθηματικοί υπολογισμοί που έγιναν στη Χαριλάου Τρικούπη έδειξαν ότι αν η ηγεσία του έκανε τη μία επιλογή θα έχανε ψηφοφόρους προς την άλλη επιλογή. Το ΠΑΣΟΚ για να διατηρήσει και να τιμήσει τη σοσιαλιστική καταγωγή του από το ΠΑΚ, αλλά και τις προοδευτικές καταβολές του από την Ενωση Κέντρου ορίζεται από τον διμέτωπο αγώνα, την αυτόνομη πορεία και την ανεξαρτησία από τη Δεξιά και την Αριστερά. Αυτό υποστηρίζει σταθερά όλα αυτά τα χρόνια ο Κώστας Λαλιώτης, που ως ο τελευταίος του πρώτου ιστορικού Εκτελεστικού Γραφείου του 1974 εξακολουθεί να ορίζει την «πυξίδα» για την ταυτότητα, τον χαρακτήρα και τη θέση του ΠΑΣΟΚ στον πολιτικό χάρτη, έστω κι αν δεν εισακούεται πάντα από τους νεοσσούς.
Ο αντίλογος πολλών στελεχών με εκσυγχρονιστική καταγωγή είναι πως το ΠΑΣΟΚ θα έπρεπε να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες μετά την κρίση και να αποδεχθεί ότι η κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου είναι ένα λειτουργικό μοντέλο που εν πολλοίς δικαιώθηκε. Θα έπρεπε λοιπόν να αποτελέσει μια νέα «πυξίδα» για το ΠΑΣΟΚ, έτσι ώστε το κόμμα να διατηρήσει τη θέση και τον ρόλο του ως κόμμα εξουσίας. Αν το ΠΑΣΟΚ βρισκόταν στην εξουσία στη σημερινή εποχή των παχειών αγελάδων, θα μπορούσε να «παχύνει» και το ποσοστό του αντί να αναλώνεται στα κροκοδείλια δάκρυα για τα εικονικά πρόβατα της Κρήτης.
Προτιμούν τον «Κανένα» – Πολλοί ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ, αντί να ξαναψηφίσουν ΠΑΣΟΚ, σκόρπισαν σε κόμματα διαμαρτυρίας και στην αποχή και αποθεώνουν
τον περιβόητο «Κανένα». Κάπως έτσι αυτός ο ομηρικός «Κανένας» είναι σήμερα ο κυριότερος και ισχυρότερος αντίπαλος του Κυριάκου Μητσοτάκη.
Αυτό άλλωστε, τη συμμετοχή στην εξουσία κρυφά ή φανερά, ποθούν πολλά στελέχη του κόμματος όλων των βαθμίδων που έχουν μεγαλώσει με την αρχή ότι ΠΑΣΟΚ σημαίνει πάνω απ’ όλα «τεχνολογία εξουσίας» και όχι σορολόπ στην αντιπολίτευση και σκέτη θεωρία. Τουλάχιστον τα χαμηλά και μεσαία στελέχη του κόμματος δεσπόζουν στους δήμους και στις νομαρχίες. Αυτό είναι καλό για το κεντρικό ΠΑΣΟΚ αφού η συμμετοχή στην τοπική εξουσία είναι η κυριότερη αιτία που δεν το έχει εγκαταλείψει η στελεχιακή του βάση. Το ενδιαφέρον βέβαια είναι ότι στην Τοπική Αυτοδιοίκηση τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ ως πρακτικοί άνθρωποι που είναι δεν έχουν καθόλου τις αναστολές που χαρακτηρίζουν την κεντρική ηγεσία και συχνά συνεργάζονται εποικοδομητικά με στελέχη της Ν.Δ. ή του ΣΥΡΙΖΑ συμμετέχοντας σε αμοιβαία επωφελείς εκλογικούς συνδυασμούς που σπάνε τα ταμεία.
Στο κεντρικό ΠΑΣΟΚ υπάρχει και μια ισχυρή μερίδα στελεχών που πίστευαν ότι το κόμμα θα αντικαταστήσει νομοτελειακά τον ΣΥΡΙΖΑ χωρίς να χρειαστεί να κουνήσουν το δαχτυλάκι τους. Υπολόγισαν ότι το ΠΑΣΟΚ θα διαδεχθεί τον ΣΥΡΙΖΑ ως μια σοβαρή Κεντροαριστερά του 25% έτοιμη να γίνει κυβέρνηση στην πρώτη στροφή. Αυτή φαίνεται ότι ήταν (και παραμένει) η εκτίμηση του Νίκου Ανδρουλάκη και πολλών νεότερων στελεχών που αποτελούν την Πραιτωριανή φρουρά του προέδρου.
Αλλες φωνές όμως εκτιμούν ότι το εκλογικό σώμα έχει αλλάξει πολύ τα τελευταία 10-15 χρόνια. Ενα ποσοστό αισθητά μεγαλύτερο απ’ όσο παλιά εκφράζεται από κόμματα που δεν έχουν τη «ρετσινιά» του κατεστημένου, όπως την έχει το ΠΑΣΟΚ. Κατά συνέπεια αντί να γίνει το ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, έγινε ο ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ. Αφησε δηλαδή να του βγει το όνομα ότι έγινε κατεστημένο και πάτωσε πανηγυρικά. Πολλοί ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ, αντί να στριμωχτούν μέσα στη μηχανή του χρόνου, να επιστρέψουν στο ειδυλλιακό 2009 και να ξαναψηφίσουν ΠΑΣΟΚ σκόρπισαν σε κόμματα διαμαρτυρίας και στην αποχή και αποθεώνουν τον περιβόητο «Κανένα». Κάπως έτσι αυτός ο ομηρικός «Κανένας» είναι σήμερα ο κυριότερος και ισχυρότερος αντίπαλος του Κυριάκου Μητσοτάκη.
Η «προφητεία» του βετεράνου
Τελικά ο Ανδρουλάκης με τον ήλιο τα βγάζει, με τον ήλιο τα βάζει. Τι έχουν τα έρμα και ψοφάνε; «Ο Κυριάκος θα διεισδύσει βαθιά στο προοδευτικό Κέντρο και θα δυσκολέψει πολύ την ανασύνταξη του ΠΑΣΟΚ», ήταν η προφητεία ήδη από το 2016 ενός βετεράνου εκσυγχρονιστή υπουργού του ΠΑΣΟΚ από την Πελοπόννησο. Σύμφωνα με την εκτίμηση αυτή η κυριότερη αιτία της αδυναμίας του ΠΑΣΟΚ να ορθοποδήσει δεν είναι κάποιο υποτιθέμενο ηγετικό έλλειμμα του Ανδρουλάκη. Είναι η δουλειά, η σβελτάδα και οι ταχύτητες του Μητσοτάκη. Σοβαροί άνθρωποι του ΠΑΣΟΚ που σήμερα δεν συμμετέχουν στην πολιτική παραδέχονται ότι ο πρωθυπουργός δεν περιχαρακώθηκε στη Δεξιά, αλλά αντίθετα τόλμησε και κάλεσε στην κυβέρνηση μερικά από τα καλύτερα στελέχη του Κινήματος.
Παράλληλα έχει ανανεώσει την Κεντροδεξιά εφαρμόζοντας μια ορθολογική πολιτική που συχνά θυμίζει τις καλές εποχές του ΠΑΣΟΚ. Οσοι πιστεύουν ότι ο «αντιμητσοτακισμός» αρκεί, όσοι αποκαλούν τους πασοκογενείς υπουργούς «γενίτσαρους» νομίζοντας ότι έτσι θα ταράξουν τα νερά, απλώς παρασύρονται από μια μυθολογία που δεν μεταφράζεται πια σε εκλογικό όφελος. Οι ίδιες φωνές επιμένουν ότι το ΠΑΣΟΚ δεν είναι ξεγραμμένο. Οποιος στο παρελθόν ξέγραψε το ΠΑΣΟΚ διαψεύστηκε. Αλλά η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ για να ξανακερδίσει το Κέντρο είτε θα πρέπει να περιμένει να αλλάξει αρχηγό η Ν.Δ. (ελπίζοντας ότι ο επόμενος δεν θα είναι τόσο καλό «δεκάρι») είτε θα πρέπει επειγόντως να ανεβάσει στροφές.
