Στην εποχή των κοινωνικών δικτύων και της συνεχούς προβολής μιας «ιδανικής ζωής», η θετικότητα έχει αποκτήσει ιδιαίτερη βαρύτητα. Μηνύματα όπως «όλα συμβαίνουν για καλό» ή «σκέψου θετικά» προβάλλονται ως γενικευμένες λύσεις σε δύσκολες καταστάσεις. Ωστόσο, όταν η θετικότητα προωθείται με υπερβολικό ή καταναγκαστικό τρόπο, αγνοώντας τη φυσικότητα των αρνητικών συναισθημάτων, οδηγεί στο φαινόμενο της τοξικής θετικότητας (Coyne et al., 2010).
Η τοξική θετικότητα αναφέρεται στην κοινωνική και εσωτερική πίεση για διαρκή αισιοδοξία, ανεξάρτητα από τις πραγματικές συνθήκες και τα συναισθήματα που βιώνει το άτομο. Πρόκειται για μια μορφή ψυχολογικής άρνησης που υποβαθμίζει τη σημασία συναισθημάτων όπως η θλίψη, ο θυμός ή η απογοήτευση, τα οποία συχνά στιγματίζονται ως μη αποδεκτά (Bastian et al., 2012 · McGuirk et al., 2017). Αν και η θετική σκέψη έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλει στη μείωση του άγχους και στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας (Fredrickson, 2001), η υπερβολική ή καταναγκαστική εφαρμογή της μπορεί να έχει αντίθετες συνέπειες, όπως αύξηση του αισθήματος ενοχής, κοινωνική απομόνωση και ενίσχυση του ψυχικού φόρτου (Parks et al., 2013 · Mauss et al., 2011).
Advertisment
Σημάδια τοξικής θετικότητας
Σύμφωνα με τις ψυχοθεραπεύτριες Quintero και Long (2019), η τοξική θετικότητα εκδηλώνεται μέσα από συγκεκριμένες συμπεριφορές και στάσεις που τείνουν να παραγνωρίζουν ή να ακυρώνουν τη φυσικότητα των αρνητικών συναισθημάτων. Ενδεικτικά σημάδια περιλαμβάνουν:
- Συγκάλυψη συναισθημάτων: η τάση να αποκρύπτουμε ή να καταπιέζουμε τα πραγματικά μας συναισθήματα.
- Απόρριψη συναισθηματικής εμπειρίας: η προσπάθεια να «προχωρήσουμε» παραμερίζοντας δύσκολα συναισθήματα, αντί να τα επεξεργαστούμε.
- Ενοχή για τα συναισθήματα: η πεποίθηση ότι είναι «λάθος» να βιώνουμε λύπη, θυμό ή άγχος.
- Υποβάθμιση των εμπειριών των άλλων: η απάντηση σε δύσκολες αφηγήσεις με έτοιμες φράσεις «κλισέ» όπως «όλα για κάποιο λόγο γίνονται», που ακυρώνουν το βίωμα.
- Επιβολή θετικής προοπτικής: η παρότρυνση «θα μπορούσε να είναι χειρότερα», αντί για ενεργητική ακρόαση και αναγνώριση του συναισθήματος.
- Περιορισμός αυθεντικής έκφρασης: η αποτροπή των άλλων από το να μοιραστούν τις δυσκολίες τους, οδηγώντας σε συναισθήματα ντροπής και απομόνωσης.
Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία
Οι επιπτώσεις της τοξικής θετικότητας μπορεί να είναι πολυδιάστατες και σύμφωνα με τις έρευνες συνοψίζονται στις παρακάτω:
- Καταπίεση συναισθημάτων: οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα άγχους και πιθανές ψυχοσωματικές αντιδράσεις (Mauss et al., 2011).
- Ενοχοποίηση και αυτομομφή: τα άτομα αισθάνονται ανεπαρκή επειδή δεν καταφέρνουν να διατηρήσουν μια μόνιμη θετική στάση (Bastian et al., 2012).
- Δυσκολία επικοινωνίας: η αποφυγή συζήτησης αρνητικών εμπειριών δυσχεραίνει την ανάπτυξη αυθεντικών σχέσεων, οδηγώντας στην αδυναμία βίωσης εμπιστοσύνης και κατ’ επέκταση στην απομόνωση.
- Μείωση ενσυναίσθησης: η υπερβολική έμφαση στη θετικότητα ακυρώνει την ανάγκη για συναισθηματική αναγνώριση και στήριξη (Coyne et al., 2010).
Στρατηγικές πρόληψης και διαχείρισης
Η αντιμετώπιση της τοξικής θετικότητας προϋποθέτει την ενίσχυση μιας ισορροπημένης και αυθεντικής στάσης απέναντι στη ζωή. Ενδεικτικές πρακτικές αποτελούν τα παρακάτω:
Advertisment
- Αποδοχή της πλήρους συναισθηματικής εμπειρίας: όλα τα συναισθήματα, ακόμη και τα «δυσάρεστα», είναι φυσιολογικά και λειτουργικά.
- Ενίσχυση της ενσυναίσθησης: η ενεργητική ακρόαση και η αναγνώριση των δυσκολιών των άλλων αντί για έτοιμες θετικές απαντήσεις.
- Ρεαλιστική αισιοδοξία: η διατήρηση θετικής προοπτικής χωρίς άρνηση των δυσκολιών και με ταυτόχρονη αναζήτηση λύσεων (Scheier et al., 1992).
- Ανάπτυξη ψυχικής ανθεκτικότητας: μέσα από ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις, αυτοφροντίδα και υγιείς μηχανισμούς διαχείρισης στρες (Kashdan et al., 2015).
Η θετικότητα μπορεί να λειτουργήσει ως σημαντικός προστατευτικός παράγοντας για την ψυχική υγεία. Όταν όμως προωθείται με τρόπο που αρνείται ή ακυρώνει την ύπαρξη αρνητικών συναισθημάτων, μετατρέπεται σε τοξική πρακτική. Η ψυχική ευεξία στηρίζεται όχι στη συνεχή χαρά, αλλά στην ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει, να επεξεργάζεται και να ενσωματώνει όλο το φάσμα των συναισθημάτων του με αυθεντικότητα και ισορροπία.
Ζούζουλα Κατερίνα
Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια CBT, ACT
Msc Διασυνδετική Ψυχιατρική
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Bastian, B., Kuppens, P., Hornsey, M. J., Park, J., Koval, P., & Uchida, Y. (2012). Feeling bad about being sad: The role of social expectancies about emotions in depression. Journal of Social and Clinical Psychology, 31(1), 1–24. https://doi.org/10.1521/jscp.2012.31.1.1
• Coyne, J. C., & Tennen, H. (2010). Positive psychology in cancer care: Bad science, exaggerated claims, and unproven medicine. Annals of Behavioral Medicine, 39(1), 16 26. https://doi.org/10.1007/s12160-009-9154-z
• Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-and-build theory of positive emotions. American Psychologist, 56(3), 218–226. https://doi.org/10.1037/0003-066X.56.3.218
• Kashdan, T. B., & Biswas-Diener, R. (2015). The upside of your dark side: Why being your whole self—Not just your “good” self—Drives success and fulfillment. Penguin.
• Mauss, I. B., Tamir, M., Anderson, C. L., & Savino, N. S. (2011). Can seeking happiness make people unhappy? Paradoxical effects of valuing happiness. Emotion, 11(4), 807–815. https://doi.org/10.1037/a0022010
• McGuirk, L., Kuppens, P., Kingston, R., & Bastian, B. (2017). Devaluing negative and valuing positive emotion: Discrepant attitudes predict well-being and social functioning. British Journal of Social Psychology, 56(4), 700–718. https://doi.org/10.1111/bjso.12205
• Parks, A. C., & Biswas-Diener, R. (2013). Positive interventions: Past, present and future. In T. B. Kashdan & J. Ciarrochi (Eds.), Mindfulness, acceptance, and positive psychology (pp. 140–165). Context Press.
• Quintero, S., & Long, J. (2019). Toxic positivity: The dark side of positive vibes. The Psychology Group
• Scheier, M. F., & Carver, C. S. (1992). Effects of optimism on psychological and physical well-being: Theoretical overview and empirical update. Cognitive Therapy and Research, 16(2), 201–228. https://doi.org/10.1007/BF01173489
