Σημαντικά εμπόδια υπάρχουν στη στενή σχέση που φαίνεται ότι αναπτύσσουν ο πρόεδρος των ΗΠΑ και ο Τούρκος ομόλογός του. Τα αγκάθια στις σχέσεις Τραμπ-Ερντογάν είναι κατά κύριο λόγο δύο: οι αμερικανικές κυρώσεις στον αμυντικό τομέα της Τουρκίας και ο ρόλος του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή.
Οι καλές σχέσεις των προέδρων ΗΠΑ-Τουρκίας αποδεικνύεται και από το καλό κλίμα στη συνάντησή τους στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ, αλλά και από το γεγονός ότι η Τουρκία έχει εξασφαλίσει μια καλύτερη θέση από πολλούς συμμάχους των ΗΠΑ όσον αφορά τους δασμούς.
Αμοιβαία οφέλη
Η καλή σχέση των δύο προέδρων ήταν αμοιβαία επωφελής. Η Ουάσιγκτον ήρε τις κυρώσεις κατά της Συρίας, όπως ήθελε ο Ερντογάν. Και ο Αμερικανός πρόεδρος δείχνει να αγνοεί τη διαρκή καταστολή της αντιπολίτευσης στην Τουρκία. Ο Τραμπ έχει επίσης αγνοήσει τη συνεχιζόμενη καταστολή της αντιπολίτευσης από τον Ερντογάν.
Από την άλλη πλευρά, ο Τούρκος πρόεδρος έχει διευκολύνει τις αμερικανορωσικές επαφές. Επίσης, αφήνει να εννοηθεί ότι θα βοηθούσε στην περίπτωση που οι ΗΠΑ θελήσουν να αποχωρήσουν στρατιωτικά από τη Συρία. Αυτό, η αποχώρηση από τη Συρία, είναι ένας από τους δεδηλωμένους στόχους του Ντόναλντ Τραμπ.
Ισραήλ και κυρώσεις
Αλλά η Συρία ταυτόχρονα είναι ένα πεδίο στο οποίο Τραμπ-Ερντογάν επίσης διαφωνούν. Η τουρκική κυβέρνηση υποστηρίζει την κυβέρνηση του Σύρου προέδρου Αχμέντ αλ-Σάρα, και αντιτίθεται στις στρατιωτικές ενέργειες του Ισραήλ στο αραβικό κράτος.
Ταυτόχρονα, είναι σε εξέλιξη η προσπάθεια της Άγκυρας να τερματιστούν οι αμερικανικές κυρώσεις στον αμυντικό τομέα της Τουρκίας. Αυτό θα επέτρεπε να υλοποιηθεί μια συμφωνία πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων για τα μαχητικά αεροσκάφη F-35, την οποία ο Ερντογάν επιθυμεί εδώ και καιρό.
Η «χημεία» Τραμπ-Ερντογάν
Σύμφωνα με τον Σονέρ Καγκαπτάι, διευθυντή του ερευνητικού προγράμματος για την Τουρκία στο think-tank του Ινστιτούτου της Ουάσιγκτον, «δεν πρέπει να υποτιμηθεί η χημεία τους».
Όπως εξηγεί στους Financial Times, o Τραμπ αγαπά τις ισχυρές χώρες και τους ισχυρούς ηγέτες — ο Ερντογάν τα προσφέρει και τα δύο».
Ωστόσο, παρά τη σχέση Τραμπ-Ερντογάν, δεν μπορούν να κλείσουν μια μεταξύ τους συμφωνία. Σύμφωνα με τον Άαρον Στάιν, πρόεδρο του Ινστιτούτου Έρευνας Εξωτερικής Πολιτικής στην Ουάσιγκτον, η Συρία είναι το κλειδί. Πουθενά η «νέα εποχή στις τουρκοαμερικανικές σχέσεις» — όπως την περιέγραψε ο Ερντογάν — δεν ήταν πιο εμφανής από ό,τι στη Συρία.
Η Συρία αποτελούσε εδώ και καιρό πηγή έντασης λόγω των συγκρουόμενων προτεραιοτήτων των ΗΠΑ και της Τουρκίας. Κυρίως λόγω της υποστήριξης των ΗΠΑ προς τους Κούρδους μαχητές, τους οποίους η Άγκυρα θεωρεί προέκταση της μαχητικής ομάδας PKK.
Κάτι αλλάζει;
Ωστόσο υπάρχει μια διαφαινόμενη στροφή. Η Ουάσιγκτον φαίνεται να επαναλαμβάνει σχεδόν τα τουρκικά επιχειρήματα. Ακόμη και όταν αυτά έρχονται σε αντίθεση με αυτά του Ισραήλ, το οποίο έχει κρατήσει εχθρική στάση απέναντι στην κυβέρνηση Αλ-Σάρα.
Τον Ιούνιο, ο Ντόναλντ Τραμπ χρησιμοποίησε τις εκτελεστικές του εξουσίες για να άρει τις οικονομικές κυρώσεις στη Συρία. Αυτό ήταν βασικό τουρκικό αίτημα. Στη συνέχεια, οι ΗΠΑ προχώρησαν στη διαγραφή από τον κατάλογο των τρομοκρατικών οργανώσεων Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), του πρώην κινήματος του Σύρου προέδρου Αχμέντ Αλ-Σάρα. Έτσι, η HTS έγινε ίσως η πρώτη τρομοκρατική οργάνωση που διαγράφηκε ποτέ από τον κατάλογο των τρομοκρατικών οργανώσεων των ΗΠΑ.
Όπως επισημαίνει ο Σονέρ Καγκαπτάι, «αυτή ήταν μια μεγάλη υπόθεση για Τουρκία. Ήταν επίσης ένα σημάδι της πίστης του Τραμπ στον Ερντογάν. Εάν η Συρία είναι σταθερή, περισσότεροι από τους 3 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες που ζουν στην Τουρκία θα επιστρέψουν. Αυτό με τη σειρά του βοηθά με τα εθνικιστικά ζητήματα στο εσωτερικό της Τουρκίας. Και ίσως κρίνει και τις επόμενες εκλογές υπέρ του Ερντογάν».
Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Τουρκία
Ο Τομ Μπάρακ, προσωπικός φίλος του Τραμπ και νέος πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Τουρκία και ειδικός απεσταλμένος στη Συρία, είναι ένας κρίσιμος ενδιάμεσος. Ο Μπάρακ είναι δισεκατομμυριούχος λιβανέζικης καταγωγής, μειλίχιος στην ομιλία του, αλλά σκληρός διαπραγματευτής. Ο Ντόναλντ Τραμπ του έχει αναθέσει την αναβάθμιση της διμερούς σχέσης ΗΠΑ-Τουρκίας.
REUTERS/Peter Nicholls/Pool/File Photo
Η Άγκυρα έχει εξοργιστεί από τις επανειλημμένες επεμβάσεις του Ισραήλ στη Συρία. Σε αυτές περιλαμβάνονται η κατάληψη εδαφών στον νότο και τα πλήγματα σε στρατιωτικές υποδομές. Ο Μπάρακ επέκρινε το Ισραήλ ότι ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο αναταραχής στη Συρία, με αφορμή τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς με το επιχείρημα της προστασίας των Δρούζων.
Πρόκειται για σπάνια δημόσια μομφή κατά του Ισραήλ από Αμερικανό αξιωματούχο, που προκάλεσε την αντίδραση του Ισραηλινού υπουργού Άμυνας, Ίσραελ Κατζ: «Όσοι επικρίνουν τις επιθέσεις δεν είναι καλά ενημερωμένοι για τα γεγονότα».
Η Ρωσία και τα F-35
Η δεύτερη μεγάλη δοκιμασία της σχέσης Τραμπ-Ερντογάν είναι η μακροχρόνια επιθυμία της Τουρκίας να αγοράσει δεκάδες μαχητικά αεροσκάφη stealth F-35. Στη σύνοδο του ΝΑΤΟ, μετά τη συνάντηση με τον Ντόναλντ Τραμπ, ο Τούρκος πρόεδρος, είπε: «Δόξα τω θεώ, σημειώσαμε πρόοδο».
Αλλά τα εμπόδια είναι πολύ μεγάλα. Και συνδέονται και με τη Ρωσία. Η συμφωνία αγοράς F-35 σταμάτησε το 2020 βάσει των λεγόμενων κυρώσεων CAATSA, αφού ο Ερντογάν αγόρασε δύο ρωσικά αντιαεροπορικά συστήματα S-400. Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν υπαινιχθεί ότι οι S-400 παραμένουν αποθηκευμένοι σε κλειστά κιβώτια από τότε.
Το ΝΑΤΟ όμως δεν το βλέπει έτσι. Δυτικός αξιωματούχος είπε ότι αν οι S-400 χρησιμοποιηθούν, «θα είναι σαν η Ρωσία να συνδέει ένα USB stick στο σύστημα υπολογιστών του ΝΑΤΟ. Αυτό είναι εντελώς απαράδεκτο για εμάς». Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ, Τομ Μπάρακ, έχει υπονοήσει ότι μια λύση, συμπεριλαμβανομένης της έγκρισης του Κογκρέσου που απαιτείται για την άρση των κυρώσεων, θα μπορούσε να βρεθεί μέχρι το τέλος του έτους.
Αεροπορική ενίσχυση της Τουρκίας
Η Τουρκία πάντως βιάζεται να ανανεώσει τον ιπτάμενο στόλο της πολεμικής της αεροπορίας. Ζητά να αγοράσει αεροσκάφη Eurofighter. Επίσης, υπέγραψε με τη Βρετανία μια προκαταρκτική συμφωνία πολλών δισεκατομμυρίων λιρών αεροσκάφη Typhoon.
Μιλώντας στους Financial Times, o Σινάν Ουλγκέν, διευθυντής της δεξαμενής σκέψης EDAM, είπε αναφορικά με τα F-35: «Η επιτυχημένη φόρμουλα θα απαιτήσει από τις δύο πλευρές να συμφωνήσουν σε ορισμένες παραχωρήσεις στις δογματικές τους θέσεις». Αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία «ουσιαστικά θα πρέπει να δεσμευτεί να μη χρησιμοποιήσει ποτέ τους S-400 στην πράξη. Και να παρακολουθείται ώστε να αμβλυνθεί το έλλειμμα εμπιστοσύνης… Αλλά και οι ΗΠΑ θα πρέπει να επιδείξουν ευελιξία».
Τα διακυβεύματα είναι υψηλά. Εάν το ζήτημα επιλυθεί, η Lockheed Martin θα μπορούσε να λάβει μια παραγγελία πώλησης πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι τουρκικές εταιρείες θα μπορούσαν επίσης να επανενταχθούν στο πρόγραμμα F-35, ανακτώντας επικερδείς συμβάσεις που κάποτε περιελάμβαναν την κατασκευή ατράκτων F-35 και λειτουργώντας ως ένας από τους κύριους κόμβους συντήρησης του αεροσκάφους.
Σίγουρα δεν θα είναι εύκολη η διαδικασία, καθώς η Τουρκία δεν είναι δημοφιλής στο Κογκρέσο. Επιπλέον, δύο λόμπι, το ελληνικό και το ισραηλινό, θα θέσουν εμπόδια.
Κερασάκι, το Ιράν
Υπάρχει και ένα τρίτο ζήτημα που θέτει εμπόδια στις σχέσεις Τραμπ-Ερντογάν: το Ιράν. Η Τουρκία ήταν πολύ προσεκτική στη δήλωση καταδίκης μετά τα αμερικανικά πλήγματα στις πυρηνικές του εγκαταστάσεις. Αλλά αν υπάρξει νέα σύγκρουση ανάμεσα στο Ιράν και το Ισραήλ, δεν μπορεί να αποκλειστεί μια ρήξη στις σχέσεις Ουάσιγκτον-Άγκυρας.
Σύμφωνα με τον Σονέρ Τσαγκαπτάι, το Ιράν είναι το «μεγαλύτερο ναρκοπέδιο» στη σχέση Τραμπ-Ερντογάν. Είπε ότι ο Αμερικανός πρόεδρος «πρέπει να παρέμβει» μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ, μεταξύ των οποίων «υπάρχει τόσο μεγάλη αμοιβαία αντιπάθεια».
«Οι ηγέτες τους δεν συμπαθούν ο ένας τον άλλον, ούτε οι υπηρεσίες ασφαλείας τους, ούτε ο λαός τους. Μόνο ο Τραμπ μπορεί να μεσολαβήσει…», λέει.
