Φανταστείτε ότι θέλετε να ανοίξετε ένα μπουκάλι κρασί για να βάλετε να πιείτε αλλά δεν μπορείτε να βγάλετε τον φελλό. Θα μπορούσατε να σπαταλήσετε ώρες προσπαθώντας να τον βγάλετε, αλλά θα μπορούσατε επίσης να τον σπρώξετε μέσα στο μπουκάλι. Ο στόχος δεν είναι να «βγάλετε τον φελλό από το μπουκάλι» αλλά να «πιείτε κρασί».
Τόσο στην καθημερινή ζωή αλλά και όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με Σημαντικά Ζητήματα, έχουμε την τάση να χάνουμε τον στόχο από τα μάτια μας. Μπερδεύουμε τον στόχο με τα μέσα για να τον αποκτήσουμε, εστιάζουμε σε αυτά που δεν θέλουμε (αντί να εστιάζουμε σε αυτά που θέλουμε), ή απλώς δεν έχουμε και πολύ καθαρή ιδέα ποιος είναι ο πραγματικός μας στόχος.
Advertisment
Η στρατηγική της εστίασης εκμεταλλεύεται τη δημιουργική δύναμη που απελευθερώνεται όταν στοχεύουμε πολύ συγκεκριμένα σε αυτό που θέλουμε, σε αυτό ακριβώς που έχουμε στο μυαλό μας. Όσο πιο έντονη είναι η προσήλωσή μας, τόσο μεγαλύτερη και η δημιουργική δύναμη. Μοιάζει με την υδροβολή, που χρησιμοποιεί νερό σε εξαιρετικά υψηλή πίεση και με μια απίστευτα λεπτή δέσμη μπορεί να κόψει αβίαστα και με ιδιαίτερη ακρίβεια υλικά κάθε είδους, όπως πέτρα, γρανίτη και ατσάλι.
Η ουσία της στρατηγικής της εστίασης ακούγεται απλή: αποφασίστε ποιος είναι ο τελικός στόχος σας. Ορίστε με σαφήνεια, χωρίς υπεκφυγές και με μεγάλη ακρίβεια τι πραγματικά θέλετε, και αφού το κάνετε, κρατήστε διαρκώς στο μυαλό σας αυτό τον στόχο. Αυτό στην αρχή μπορεί να ακούγεται εύκολο, όμως είναι πολύ πιο δύσκολο στην πράξη. Για να μπορέσετε να εφαρμόσετε σωστά τη στρατηγική της εστίασης, είναι σημαντικό να διαχωρίσετε τον στόχο από τα μέσα που θα σας οδηγήσουν σε αυτόν.
Όσο επικεντρωνόμαστε στα μέσα αντί για τον ίδιο το στόχο – όπως το να βγάλουμε τον φελλό από το μπουκάλι αντί να πιούμε το κρασί– η προσέγγισή μας θα μας οδηγεί σε εμμονικό τρόπο σκέψης. Αν όμως εστιάσουμε στον στόχο σε αυτό ακριβώς που θέλουμε να πετύχουμε, τότε ένα πρόβλημα φαινομενικά άλυτο μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε μάλλον εύκολα με τη βοήθεια της ανατρεπτικής σκέψης.
Advertisment
Για παράδειγμα, υπάρχει μια γνωστή ιστορία για τον τότε πρύτανη του Πανεπιστημίου Κολούμπια Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, που αργότερα έγινε πρόεδρος των ΗΠΑ, ο οποίος παρατήρησε ότι οι φοιτητές είχαν την τάση να χαράσσουν περπατώντας τα δικά τους μονοπάτια στην πανεπιστημιούπολη αντί να χρησιμοποιούν τις προκαθορισμένες διαδρομές. Αυτές οι ανεπίσημες διαδρομές όπου το γρασίδι είχε εξαφανιστεί, τα επονομαζόμενα «μονοπάτια ελεφάντων» ή «μονοπάτια επιθυμιών», ήταν ακαλαίσθητα. Τι έκανε ο Αϊζενχάουερ; Εστίασε κάπου αλλού. Συνειδητοποίησε ότι ο στόχος δεν ήταν να αναγκάσει τους φοιτητές να χρησιμοποιούν τα πλακόστρωτα, αλλά να απαλλαγεί από τα άσχημα μονοπάτια. Κι έτσι μετέτρεψε τα μονοπάτια των ελεφάντων σε ωραίες, φροντισμένες, πλακόστρωτες διαδρομές. (Δυστυχώς, πρέπει να παραδεχτώ ότι πρόσφατα ανακάλυψα ότι αυτή η ιστορία για τον Αϊζενχάουερ δεν είναι αληθινή.
Είναι ένας επίμονος μύθος που διαδίδεται συνέχεια από στόμα σε στόμα. Όμως, επειδή ήταν κυριολεκτικά πολύ καλό για να είναι αληθινό, αποφάσισα να κρατήσω την ιστορία στο βιβλίο. Καλύτερα να έχουμε σαν έμπνευση έναν καλό μύθο, παρά να χάνουμε το ηθικό μας από την άθλια πραγματικότητα.)
Όπως είπε και ο Θωμάς Ακινάτης: «Αν ο υπέρτατος σκοπός του καπετάνιου ήταν να γλιτώσει το πλοίο του, θα το κρατούσε για πάντα στο λιμάνι». Αν αναρωτιόμαστε ξανά και ξανά τι ακριβώς έχουμε στο μυαλό μας, τι θέλουμε πραγματικά, μπορούμε να ξεπεράσουμε πολλά αδιέξοδα. Ο συγγραφέας και ομιλητής Γιος Μπέργκερς έχει κάτι πολύ χρήσιμο να πει για αυτό. «Οι άνθρωποι δεν θέλουν να αγοράσουν ένα τρυπάνι, θέλουν να αγοράσουν μια τρύπα».
Στο βιβλίο του Ό,τι κι αν Σκέφτεσαι, Σκέψου το Αντίθετο, ο Πολ Άρντεν αφηγείται την ιστορία ενός καθηγητή λογοτεχνίας στη βικτοριανή εποχή που χαλάρωνε γυμνός στην όχθη ενός ποταμού. Ένας γυμνιστής μπροστά από την εποχή του. Εκείνο τον καιρό, με εξαίρεση το κεφάλι και τα χέρια, η έκθεση άλλου μέρους του σώματος θεωρείτο χυδαία.
Ο καθηγητής παρατήρησε ότι κάποιοι από τους φοιτητές του πλησίαζαν προς το μέρος του. Θα τον εντόπιζαν από στιγμή σε στιγμή. Ήταν αναπόφευκτο. Δεν υπήρχε μέρος για να κρυφτεί και είχε μόνο μια πετσέτα μαζί του. Δεν επαρκούσε όμως για να καλύψει όλο το σώμα του. Έπρεπε να αντιδράσει σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Τι μπορούσε να κάνει; Τι ήταν αυτό που ήθελε να πετύχει; Εκ πρώτης όψεως, θα μπορούσατε να πείτε ότι ο στόχος του ήταν να μην τον δουν γυμνό. Αν όμως σκεφτείτε λίγο καλύτερα, πιο ακριβές θα ήταν να πείτε ότι ο στόχος του ήταν να μην τον αναγνωρίσουν οι φοιτητές του. Κι έτσι τι έκανε; Εστιάζοντας καθαρά στον στόχο του, σκέπασε με την πετσέτα το πρόσωπό του.
Ο ψυχολόγος και συγγραφέας Έντουαρντ ντε Μπόνο, που επινόησε τον όρο πλάγια ή παράπλευρη σκέψη, γράφει για ένα νησί που συνδέεται με την ενδοχώρα μέσω μιας γέφυρας, κι έχει διόδια και από τις δύο κατευθύνσεις. Χρειάστηκε να περάσουν 50 χρόνια μέχρι να συνειδητοποιήσει κάποιος ότι μόνο από τη μια πλευρά ήταν απαραίτητα τα διόδια για να πάει κάποιος στο νησί, επειδή κάθε αυτοκίνητο που έφτανε στο νησί σε κάποια φάση έφευγε από αυτό.
Ο αρχικός σκοπός δεν ήταν να ελέγχουν τη διέλευση των αυτοκινήτων, αλλά να εισπράττουν ένα συγκεκριμένο ποσό χρημάτων, και περισσότερα χρήματα μπορούσαν να κερδηθούν χωρίς τη δαπάνη ενός δεύτερου σταθμού διοδίων. Τα παραπάνω παραδείγματα είναι αρκετά απλά. Μερικές φορές είναι πιο δύσκολη η διάκριση του στόχου από τα μέσα για να φτάσετε σε αυτόν. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου τα βομβαρδιστικά αεροπλάνα, όταν επέστρεφαν από τις πτήσεις τους πάνω από τη Γερμανία, εξετάζονταν από τον αμερικανικό στρατό για να καθοριστεί ο αριθμός των βλημάτων που είχαν πλήξει κάθε μεριά του αεροσκάφους.
Ο στρατός ήθελε να αξιολογήσει πώς θα μπορούσε ιδανικά να ενισχύσει τα αεροσκάφη για να αποτρέψει την κατάρριψή τους, θωρακίζοντας τα μέρη του σκάφους που δέχονταν τα περισσότερα πλήγματα. Ζήτησαν από τον ιδιοφυή στατιστικολόγο Άμπραχαμ Βαλντ να αναλύσει τα δεδομένα, κι εκείνος αντιμετώπισε το πρόβλημα ανατρεπτικά. Είπε ότι, στην πραγματικότητα, η επιπλέον ενίσχυση θα έπρεπε να πάει στα τμήματα του αεροπλάνου με τα λιγότερα πλήγματα από σφαίρες.
Αυτό που δεν είχαν λάβει υπόψη οι μηχανικοί στους υπολογισμούς τους ήταν ότι δεν είχαν δει όλα τα αεροσκάφη που πετούσαν. Είχαν δει μόνο όσα δεν είχαν καταρριφθεί. Ο Βαλντ κατάλαβε ότι αν ένα αεροπλάνο είχε καταφέρει να επιστρέψει με έναν σχετικά μεγάλο αριθμό πληγμάτων σε κάποια τμήματά του, όπως η άτρακτος, τότε αυτά τα τμήματα του σκάφους δεν ήταν τα πιο ουσιώδη. Αν πολύ λίγα αεροσκάφη επέστρεφαν με περισσότερα από ένα ή δύο πλήγματα σε ένα τμήμα του αεροπλάνου, τότε ένα ή δύο πλήγματα θεωρούνταν αρκετά για να καταρρίψουν ένα αεροπλάνο.
Το τμήμα του σκάφους με τις λιγότερες τρύπες από βλήματα ήταν η περιοχή της μηχανής, και ο Βαλντ πρότεινε ότι η επιπρόσθετη θωράκιση θα έπρεπε να επικεντρωθεί σε αυτό το τμήμα. Ο στρατός έλαβε σοβαρά υπόψη τη συμβουλή του, και έκτοτε, τα αεροσκάφη θωρακίστηκαν με επιπλέον ενίσχυση στα άθικτα τμήματά τους. Η ευφυής πρόταση του Βαλντ –να εστιάσουν στα τμήματα που δεν παρατηρούνταν τρύπες από βλήματα– σήμαινε ότι έκτοτε πολύ περισσότερα βομβαρδιστικά επέστρεφαν με ασφάλεια.
Όταν κοιτάζουμε τον κόσμο γύρω μας, μπορούμε να δούμε ότι πολλά προβλήματα έχουν επιλυθεί με τη βοήθεια της ανατρεπτικής σκέψης, με τον επανακαθορισμό του στόχου και των μέσων που οδηγούν σε αυτόν. Μέχρι σχετικά πρόσφατα, οι επιχειρήσεις γενικά θεωρούσαν ότι όλοι οι υπάλληλοι χρειάζονταν ξεχωριστά γραφεία. Όμως, αυτό σήμαινε ότι ορισμένα από τα γραφεία έμεναν αχρησιμοποίητα κάποιες φορές, όπως όταν οι υπάλληλοι έλειπαν σε διακοπές ή ήταν άρρωστοι, ενώ την ίδια στιγμή μπορεί να υπήρχε έλλειψη εργασιακού χώρου εξαιτίας των περιορισμών και του κόστους. Έτσι, το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε με ανατρεπτική σκέψη αλλάζοντας τον στόχο από το «ο καθένας έχει το δικό του γραφείο» στο «όποιος έρχεται να δουλέψει πρέπει να έχει τον δικό του εργασιακό του χώρο». Η αλλαγή, αν και ήπια, ήταν ουσιαστική.
Όταν επαναπροσδιορίστηκε ο στόχος με αυτό τον τρόπο, ήταν μόλις ένα μικρό βήμα μακριά από την πρακτική που είναι γνωστή ως hot-desking. Οι υπάλληλοι έχουν ένα προσωπικό ερμάριο που μπορούν να κυλήσουν σε οποιονδήποτε ελεύθερο χώρο εργασίας. Το hot-desking μπορεί να αυξήσει την εξοικονόμηση χώρου κατά 50% περίπου και να μειώσει κατά 25% τα έξοδα λειτουργίας σε ετήσια βάση.
Το απόσπασμά είναι από το βιβλίο Flip it! του Berthold Gunster. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα σε όλα τα βιβλιοπωλεία και στο www.dioptra.gr. Διαβάστε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.
