Πριν μερικά χρόνια, η ιδέα ότι το έντερο θα μπορούσε να επηρεάζει την ψυχική μας υγεία θα ακουγόταν τολμηρή, ίσως και ελαφρώς «εναλλακτική». Όμως σήμερα, η επιστήμη αποκαλύπτει κάτι συναρπαστικό. Στο εσωτερικό του σώματός μας υπάρχει ένας «δεύτερος εγκέφαλος», και αυτός βρίσκεται στο έντερο.
Το εντερικό νευρικό μας σύστημα, που αποτελείται από περίπου 500 εκατομμύρια νευρώνες, βρίσκεται στο τοίχωμα του εντέρου και λειτουργεί ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο. Το 90% της σεροτονίνης – του νευροδιαβιβαστή που συνδέεται με τη διάθεση – παράγεται όχι στον εγκέφαλο, αλλά στο έντερο. Αυτή η παραγωγή ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από το μικροβίωμα, δηλαδή το σύνολο των μικροοργανισμών που ζουν στο πεπτικό μας σύστημα.
Advertisment
Μικροβίωμα, διάθεση και το τρίγωνο έντερο-εγκέφαλος-ανοσοποιητικό
Το έντερο δεν «μιλάει» μόνο με τον εγκέφαλο· επικοινωνεί και με το ανοσοποιητικό σύστημα, δημιουργώντας έναν δυναμικό άξονα που επηρεάζει την ψυχική ισορροπία. Το πνευμονογαστρικό νεύρο είναι ο βασικός «αγωγός» αυτής της αμφίδρομης επικοινωνίας. Όταν το μικροβίωμα είναι υγιές, ενισχύεται η παραγωγή ηρεμιστικών νευροδιαβιβαστών όπως το GABA, ενώ μειώνονται οι φλεγμονώδεις αντιδράσεις.
Μελέτη του 2020 στο Nature Microbiology διαπίστωσε ότι η χαμηλή ποικιλία βακτηρίων συνδέεται με αυξημένα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης . Επιπλέον, σε πειράματα σε ζώα, η απουσία μικροβιώματος αύξησε την αντίδραση στο στρες και μείωσε τα επίπεδα σεροτονίνης στον εγκέφαλο.
Η επίδραση του στρες και η ηλικιακή μεταβλητότητα
Το χρόνιο στρες επηρεάζει αρνητικά το εντερικό μικροβίωμα, προκαλώντας διαρροή του εντερικού φραγμού και ενεργοποίηση φλεγμονωδών μηχανισμών. Αυτή η δυσλειτουργία της εντερικής χλωρίδας έχει συνδεθεί με αγχώδεις διαταραχές και συναισθηματική αστάθεια. Επιπλέον, το μικροβίωμα μεταβάλλεται με την ηλικία. Τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι παρουσιάζουν διαφορετικά μικροβιακά προφίλ, που σχετίζονται με αντίστοιχες διαφοροποιήσεις στην ψυχική ανθεκτικότητα.
Advertisment
Προβιοτικά, πρεβιοτικά και διατροφή ως παρέμβαση
Η διατροφή είναι από τους πιο άμεσους τρόπους να επηρεάσουμε το μικροβίωμα και, κατ’ επέκταση, την ψυχική μας κατάσταση. Τροφές που περιέχουν ζωντανές καλλιέργειες βακτηρίων, όπως το γιαούρτι, το κεφίρ, το miso και το ξινολάχανο, δρουν ως προβιοτικά και ενισχύουν τα «καλά» βακτήρια. Από την άλλη, οι πρεβιοτικές τροφές όπως η βρώμη, το σκόρδο και τα κρεμμύδια προσφέρουν τις ίνες που χρειάζονται αυτά τα βακτήρια για να ευδοκιμήσουν.
Η αξία της Μεσογειακής διατροφής αποτυπώνεται ξεκάθαρα στην τυχαία ελεγχόμενη μελέτη “SMILES”, όπου ενήλικες με μέτρια έως σοβαρή κατάθλιψη εμφάνισαν 32% μείωση των συμπτωμάτων μέσα σε μόλις 12 εβδομάδες ακολουθώντας ένα πλάνο βασισμένο σε φρούτα, λαχανικά, ψάρια και ελαιόλαδο. Αντίθετα, η διατροφή δυτικού τύπου με επεξεργασμένα τρόφιμα και υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, έχει συνδεθεί με φτωχότερο μικροβίωμα και αυξημένο φλεγμονώδες φορτίο.
Φλεγμονή: Ο σιωπηλός μεσάζοντας
Η κατάθλιψη δεν θεωρείται πλέον μόνο αποτέλεσμα χημικής ανισορροπίας. Ολοένα και περισσότερες μελέτες εξετάζουν τον ρόλο της φλεγμονής ως βασικού παράγοντα στην εμφάνισή της. Όταν το έντερο παρουσιάζει φλεγμονή, όπως συμβαίνει σε ασθένειες σαν τη νόσο του Crohn ή το ευερέθιστο έντερο, διαταράσσεται η λειτουργία του άξονα έντερο-εγκέφαλος, προκαλώντας συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους.
Το μέλλον περνά από το πεπτικό μας σύστημα
Η νέα αυτή κατανόηση αλλάζει το τοπίο της ψυχιατρικής. Πειραματικές θεραπείες με προβιοτικά, «ψυχοβιοτικά» και μεταμοσχεύσεις μικροβιώματος ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη. Ίσως, στο μέλλον, η θεραπεία της κατάθλιψης να μην ξεκινά μόνο από τον εγκέφαλο – αλλά και από το έντερο. Γιατί τελικά, η ψυχική μας υγεία δεν είναι ανεξάρτητη από το σώμα μας. Είναι ενσωματωμένη σε αυτό, μικροσκοπικά, αλλά καθοριστικά.
Πηγές
Valles-Colomer et al., 2020 – https://www.nature.com/articles/s41564-019-0529-1
Dinan & Cryan, 2017 – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5641835/
Jacka et al., 2017 – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6979308/
Mayer, 2011 – https://www.nature.com/articles/nrn3071
