Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο και Γερμανία αποφάσισαν να επαναφέρουν τον Μηχανισμό «snapback» κατά του Ιράν, δηλαδή την επιβολή κυρώσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, κλιμακώνοντας τις διεθνείς εντάσεις, όπως τονίζουν ειδικοί που επικαλείται το Al Jazeera, και ενώ ο φόβος για έναν περιφερειακό πόλεμο στη Μέση Ανατολή αυξάνεται.
Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις θέλουν η Τεχεράνη να δεσμευτεί εκ νέου στις διαπραγματεύσεις με την Ουάσινγκτον, χωρίς εγγυήσεις από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ ότι δεν θα επιτεθούν ξανά
Την Πέμπτη, οι προαναφερθείσες χώρες – οι μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρώπης – που συγκροτούν την Ε3 ξεκίνησαν μια διαδικασία 30 ημερών για την επαναφορά κυρώσεων για αυτό που χαρακτήρισαν ως «σημαντικές» παραβιάσεις της συμφωνίας του 2015 για τον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.
«Αυτό προς το οποίο οδεύουμε είναι το σενάριο της επιστροφής στις κυρώσεις, όπου το Ιράν πιθανότατα θα ανταποδώσει με κάποιο τρόπο που δεν θα είναι εποικοδομητικός», δήλωσε ο Ράιαν Κοστέλο, διευθυντής πολιτικής στο Εθνικό Ιρανοαμερικανικό Συμβούλιο (NIAC).
Αυτές οι εντάσεις θα μπορούσαν να κλιμακωθούν σε νέα βία μετά τις ισραηλινές επιθέσεις κατά του Ιράν νωρίτερα φέτος.
«Είναι ένα άλλο είδος ντόμινο που κινείται προς την επανάληψη του πολέμου του Ιουνίου», προειδοποίησε ο Κοστέλο.
Οι ΗΠΑ χαιρέτισαν την απόφαση της Ε3
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες βομβάρδισαν τρεις πυρηνικές εγκαταστάσεις τον Ιούνιο στο πλαίσιο της ισραηλινής επίθεσης κατά του Ιράν, χαιρέτισαν την κίνηση των ευρωπαϊκών χωρών.
Ωστόσο, η κυβέρνηση του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ έχει επίσης αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο διαπραγματεύσεων με το Ιράν.
«Οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν διαθέσιμες για άμεση συνεργασία με το Ιράν, με στόχο την προώθηση μιας ειρηνικής και διαρκούς λύσης στο πυρηνικό ζήτημα του Ιράν», δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, σε σχετική ανακοίνωση.
«Η επαναφορά των κυρώσεων δεν έρχεται σε αντίθεση με την ειλικρινή προθυμία μας για διπλωματία, αλλά την ενισχύει», υποστήριξε ο ίδιος.
Ο Κοστέλο, πάντως, τόνισε ότι το Ιράν ήταν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων πριν το Ισραήλ ξεκινήσει τον 12ήμερο πόλεμο.
Μια σειρά πυρηνικών συνομιλιών μεταξύ αξιωματούχων των ΗΠΑ και του Ιράν είχε προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί στις 15 Ιουνίου.
Ωστόσο, δύο ημέρες πριν από τις προγραμματισμένες διαπραγματεύσεις, ισραηλινές βόμβες άρχισαν να πέφτουν στην Τεχεράνη, αναβάλλοντας τις συνομιλίες επ’ αόριστον.
Ο Κοστέλο δήλωσε ότι, για να επιστρέψουν στις συζητήσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα, οι ΗΠΑ και η Ευρώπη πρέπει πρώτα να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη με το Ιράν.
«Η κυρίαρχη άποψη στο Ιράν είναι ότι αυτές οι συνομιλίες ήταν ένα τέχνασμα – ότι το Ισραήλ επρόκειτο να επιτεθεί στο Ιράν με την υποστήριξη των ΗΠΑ σε κάποιο βαθμό, ανεξάρτητα από το τι έκαναν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων», δήλωσε στο Al Jazeera.
«Έτσι, τόσο οι Ευρωπαίοι όσο και οι ΗΠΑ πρέπει να ανταποκριθούν σε αυτή την πραγματικότητα», πρόσθεσε.
Τι είναι ο Μηχανισμός «snapback»
Σύμφωνα με το Al Jazeera, η τρέχουσα κρίση μπορεί να αποδοθεί στην απόφαση του Τραμπ να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη συμφωνία του 2015 για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του το 2018.
Η συμφωνία του 2015 – επίσημα γνωστή ως Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA) – υποχρέωσε το Ιράν να περιορίσει το πυρηνικό του πρόγραμμα σε αντάλλαγμα για την άρση των διεθνών κυρώσεων κατά της οικονομίας του.
Ωστόσο, για να διασφαλιστεί ότι το Ιράν θα τιμωρηθεί άμεσα σε περίπτωση παραβίασης της συμφωνίας, η συμφωνία περιλάμβανε έναν μηχανισμό «επαναφοράς» («snapback») για την επανεισαγωγή μιας σειράς κυρώσεων από τα Ηνωμένα Έθνη.
Ο μηχανισμός έδινε σε κάθε υπογράφοντα τη συμφωνία – τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, τη Γαλλία, τη Ρωσία ή την Κίνα – την εξουσία να ξεκινήσει μια διαδικασία για την αναβίωση έξι ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ σχετικά με κυρώσεις.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η επαναφορά των κυρώσεων είναι αδύνατη να απορριφθεί, καθώς δεν υπάρχει δικαίωμα βέτο, πράγμα που σημαίνει ότι η Ρωσία και η Κίνα, σύμμαχοι του Ιράν, δεν μπορούν να εμποδίσουν την επιβολή των κυρώσεων.
Το 2020, οι ΗΠΑ προσπάθησαν να ενεργοποιήσουν τη ρήτρα επαναφοράς του JCPOA, αλλά η προσπάθεια απέτυχε επειδή η Ουάσινγκτον δεν ήταν πλέον συμβαλλόμενο μέρος της συμφωνίας.
Από την αποχώρηση των ΗΠΑ το 2018, το Ιράν έχει σταδιακά επεκτείνει το πυρηνικό του πρόγραμμα, αλλά οι ιρανικές αρχές επιμένουν ότι η χώρα δεν επιδιώκει την απόκτηση πυρηνικών όπλων.
Πότε αναμένεται να επιβληθούν οι κυρώσεις κατά του Ιράν
Η απόφαση της Πέμπτης για την επαναφορά των κυρώσεων του ΟΗΕ κατά του Ιράν φαίνεται να έχει προγραμματιστεί ώστε να συμπέσει με τη λήξη της ρήτρας επαναφοράς τον Οκτώβριο, η οποία σηματοδοτεί τα 10 χρόνια από την έναρξη ισχύος της πυρηνικής συμφωνίας.
Οι ειδικοί λένε ότι οι κυβερνήσεις στο Παρίσι, το Λονδίνο και το Βερολίνο ουσιαστικά επικαλούνται μια διάταξη από μια συμφωνία που έχει εγκαταλειφθεί εδώ και καιρό για να εξασφαλίσουν κυρώσεις του ΟΗΕ κατά του Ιράν.
Η Σίνα Τούσι, επικεφαλής ερευνήτρια στο Κέντρο Διεθνούς Πολιτικής, δήλωσε ότι η ρήτρα επαναφοράς συμπεριλήφθηκε στη συμφωνία JCPOA για να διασφαλιστεί ότι όλες οι πλευρές θα την τηρήσουν, αλλά οι ευρωπαϊκές δυνάμεις τη χρησιμοποιούν για να ασκήσουν περαιτέρω πίεση στο Ιράν.
«Η συνολική προσέγγιση των ΗΠΑ και της Ευρώπης απέναντι στο Ιράν είναι απλώς η ωμή βία – σαν να λέμε η ισχύς είναι το δίκιο», δήλωσε η Τούσι στο Al Jazeera.
«Οτιδήποτε αφορά νομικές επαφές, την ιστορία και διεθνείς κανόνες δεν έχει σημασία. Θέλουν απλώς να χρησιμοποιήσουν αυτό το μέσο για να επιβάλουν μονομερώς εκ νέου κυρώσεις στο Ιράν», είπε η ίδια.
Τι θέλουν οι Ευρωπαίοι – Οι τρεις προϋποθέσεις για να αναβληθεί η επιβολή των κυρώσεων
Ωστόσο, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία έχουν θέσει τρεις προϋποθέσεις για την αναβολή των κυρώσεων κατά έξι μήνες.
Οι απαιτήσεις είναι να ξαναρχίσει το Ιράν τις άμεσες συνομιλίες με τις ΗΠΑ, να αποκαταστήσει την πλήρη συνεργασία με τον πυρηνικό οργανισμό εποπτείας του ΟΗΕ και να αποκαλύψει τη νέα τοποθεσία του εμπλουτισμένου ουρανίου μετά τις επιθέσεις των ΗΠΑ και του Ισραήλ.
Σύμφωνα με ορισμένα αμερικάνικα δημοσιεύματα, τα αποθέματα ουρανίου είναι θαμμένα κάτω από τις πλέον κατεστραμμένες πυρηνικές εγκαταστάσεις, αλλά το Ιράν ενδέχεται να έχει μετακινήσει το υλικό πριν από τον βομβαρδισμό των πυρηνικών του εγκαταστάσεων από τις ΗΠΑ.
Οι αναλυτές λένε ότι αν και οι ευρωπαϊκοί όροι μπορεί να φαίνονται λογικοί εκ πρώτης όψεως, είναι δύσκολο για την ιρανική ηγεσία να τους αποδεχτεί.
Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις θέλουν η Τεχεράνη να δεσμευτεί εκ νέου στις διαπραγματεύσεις με την Ουάσινγκτον, χωρίς εγγυήσεις από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ ότι δεν θα επιτεθούν ξανά.
Η Τεχεράνη είχε επίσης αναστείλει την πλήρη συνεργασία της με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) του ΟΗΕ, αφού ο Οργανισμός αυτός δεν καταδίκασε τις επιθέσεις των ΗΠΑ και του Ισραήλ, οι οποίες, όπως δήλωσε, παραβίαζαν το διεθνές δίκαιο.
Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, το Ιράν επέτρεψε σε ορισμένους επιθεωρητές της ΔΟΑΕ να επιστρέψουν στη χώρα, αλλά ο οργανισμός του ΟΗΕ δεν έχει ακόμη αποκτήσει πρόσβαση ή εκτιμήσει τις ζημιές στις ιρανικές εγκαταστάσεις εμπλουτισμού.
Όσον αφορά το ουράνιο, το Ιράν φοβάται ότι η αποκάλυψη της θέσης των αποθεμάτων του θα οδηγήσει το Ισραήλ ή τις ΗΠΑ να τα βομβαρδίσουν.
Το Ιράν διέκοψε τη συνεργασία του με τον ΔΟΑΕ λόγω της στάσης του κατά τον δωδεκαήμερο πόλεμο που εξαπέλυσε το Ισραήλ.
Οι επιπτώσεις
Οι τρεις ευρωπαϊκές δυνάμεις υποστήριξαν ότι οι απαιτήσεις τους είναι απαραίτητες, διότι το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν αποτελεί «σαφή απειλή για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια».
Η Τεχεράνη απορρίπτει αυτό το επιχείρημα, υποστηρίζοντας ότι οι ευρωπαϊκές δυνάμεις παραβίασαν πρώτες τη συμφωνία του 2015, αποδεχόμενες την απόφαση των ΗΠΑ το 2018 να επαναφέρουν δευτερεύουσες κυρώσεις στην οικονομία του Ιράν.
Οι περισσότερες χώρες και επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο εφαρμόζουν τις αμερικανικές κυρώσεις από φόβο μήπως υποστούν οι ίδιες κυρώσεις.
Η ιρανική οικονομία ήδη ταλανίζεται από τις βαριές αμερικανικές κυρώσεις με παγκόσμιες επιπτώσεις.
Ωστόσο, οι κυρώσεις του ΟΗΕ – που περιλαμβάνουν εμπάργκο όπλων – θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μονομερείς κυρώσεις από άλλες χώρες.
Μπορεί επίσης να υπονομεύσουν περαιτέρω την εμπιστοσύνη στην ιρανική οικονομία. Ήδη, το ιρανικό ριάλ σημείωσε απότομη πτώση μετά την ανακοίνωση της Πέμπτης.
«Υπάρχει μεγαλύτερη υποτίμηση του νομίσματος λόγω του ‘snapback’. Είναι ένα ακόμη ψυχολογικό σοκ για την οικονομία», δήλωσε η Τούσι.
To Al Jazeera σχολιάζει ότι αν και οι ευρωπαϊκές δυνάμεις είχαν εναντιωθεί στην έξοδο των ΗΠΑ από τη συμφωνία JCPOA το 2018, μετά την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο έχουν κρατήσει πιο σκληρή γραμμή κατά της Τεχεράνης.
Τον Ιούνιο, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις όχι μόνο δεν καταδίκασαν τον απρόκλητο πόλεμο του Ισραήλ κατά του Ιράν, αλλά φάνηκαν να τον υποστηρίζουν.
Ο καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς έφτασε μάλιστα στο σημείο να υπονοήσει ότι η Γερμανία και η Δύση επωφελούνται από την επίθεση.
«Αυτό είναι βρώμικη δουλειά που κάνει το Ισραήλ για όλους μας», είπε.
«Υποκρισία και αντιφάσεις»
Προς το παρόν, η ένταση κλιμακώνεται.
Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να απαιτούν από το Ιράν να εγκαταλείψει το πυρηνικό του πρόγραμμα, ενώ η Τεχεράνη επιμένει να διατηρήσει την εμπλουτισμό ουρανίου στο εσωτερικό της χώρας.
Η Τούσι είπε ότι υπάρχει μια ειρωνεία σε όλη αυτή την υπόθεση: οι τρεις ευρωπαϊκές δυνάμεις επικαλούνται μια διάταξη της JCPOA που παραχωρεί στο Ιράν το δικαίωμα εμπλουτισμού ουρανίου, αλλά τη χρησιμοποιούν για να ευθυγραμμιστούν με το αίτημα των ΗΠΑ να σταματήσει ο εμπλουτισμός.
«Η υποκρισία και οι αντιφάσεις σε όλο αυτό είναι απλά τεράστιες», τόνισε.
