Η συζήτηση που έχει ξεσπάσει εξαιτίας της πρόθεσης της κυβέρνησης να προστατεύσει το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου από ενδεχόμενες μορφές πολιτικής καπηλείας ή αισθητικής παραχάραξης έχει έναν σημαντικό βαθμό υποκρισίας. Τόσο οι υπερασπιστές της προστασίας ενός «ιερού» χώρου όσο και οι υποστηρικτές του δημοκρατικού δικαιώματος της διαμαρτυρίας, ανεξάρτητα από το τι αντιπροσωπεύει ο χώρος στον οποίο επιτελείται, πετούν με ποδοσφαιρικούς όρους την μπάλα στην κερκίδα. Γιατί το πραγματικό διακύβευμα δεν είναι το μνημείο, αλλά το ίδιο το Κοινοβούλιο.
Γίνονται αναφορές στην εποχή του Οθωνα, γίνονται συγκρίσεις με άλλες χώρες και τον βαθμό επιτρεπτικότητας που επιδέχονται σημαντικά μνημεία προς διαμαρτυρία, αλλά δεν γίνεται λόγος γι’ αυτό που είναι το κομβικό ζήτημα που προέκυψε με την οικονομική κρίση και την εμφάνιση του κινήματος των Αγανακτισμένων το 2011. Εκείνη την όχι και τόσο μακρινή εποχή προέκυψε το ζητούμενο ο διαμαρτυρόμενος λαός να θέλει να διατυμπανίσει τα αιτήματά του όχι μόνο στα περίχωρα του Κοινοβουλίου, αλλά και να εισβάλει στη Βουλή, έχοντας αναπτύξει αισθήματα απόλυτης δυσπιστίας απέναντί της. Τότε είναι η πρώτη φορά που εμφανίζονται σκηνές που εγκαθίστανται στην πλατεία Συντάγματος, σε αυτήν που ονομάστηκε «κάτω πλατεία» για να διαφοροποιήσει το ακροαριστερό προφίλ των διαμαρτυρομένων από το ακροδεξιό τής «πάνω πλατείας», που είχε μια πιο επιθετική τάση (συνθήματα, μούντζες) απέναντι στο «μπουρδέλο» τη Βουλή (μάλιστα στο πάνω και κάτω μέρος της πλατείας τότε είχαν βρεθεί αρκετοί υποστηρικτές της σημερινής κυβέρνησης).
Αν και δεν υπήρξε προσπάθεια κατασκήνωσης στο ίδιο το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου, υπήρξαν μέσα στις παρατεταμένες διαμαρτυρίες της διετίας 2011-2012 αρκετές προσπάθειες εισβολής στον χώρο της Βουλής μέσα από τον χώρο του μνημείου. Η πιο εμβληματική στιγμή ίσως να υπήρξε τον Φεβρουάριο του 2012 και ενώ γινόταν η συζήτηση για την έγκριση της δανειακής σύμβασης (μνημόνιο 2) και των συνοδευτικών μέτρων λιτότητας, όταν δύο πραγματικά «ιερές» φιγούρες της Αριστεράς, ο Μανώλης Γλέζος και ο Μίκης Θεοδωράκης, επιχείρησαν με διαμαρτυρόμενο πλήθος να εισέλθουν στη Βουλή αλλά αναχαιτίστηκαν με δακρυγόνα από την αστυνομία.
Δεν ήταν τυχαίο άλλωστε ότι μπροστά στη Βουλή το 2013 τοποθετήθηκαν σταθερά κάγκελα επί της οδού Αμαλίας, που αντικατέστησαν τα προσωρινά κιγκλιδώματα που έμπαιναν μέχρι τότε κατά περίπτωση σε μεγάλες διαδηλώσεις. Η αντιπολίτευση της εποχής είχε δει τη μονιμοποίηση της απαγόρευσης πρόσβασης στα περίχωρα της Βουλής (μέσω του μνημείου) ως ένδειξη της αντιδημοκρατικότητας των κυβερνήσεων των μνημονίων, ως ένδειξη της δυσαρμονίας μεταξύ του εσωτερικού της Βουλής και της κοινωνίας.
Το ουσιαστικό ερώτημα είναι εάν υπάρχει ένα όριο στη μορφή διαμαρτυρίας που μπορεί να ανεχθεί η φιλελεύθερη δημοκρατία και ποιο είναι αυτό.
Μάλιστα μια από τις πρώτες κινήσεις της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ τον Ιανουάριο του 2015 ήταν η αφαίρεση των μόνιμων κιγκλιδωμάτων μπροστά από το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου. Ηταν μάλιστα η τότε πρόεδρος της Βουλής, Ζωή Κωνσταντοπούλου, που ανακοίνωσε θριαμβευτικά την απομάκρυνση των κιγκλιδωμάτων ως συμβολική αποκατάσταση της σχέσης του Κοινοβουλίου με τον λαό.
Η απεργία πείνας του Πάνου Ρούτσι, του τραγικού πατέρα θύματος του δυστυχήματος των Τεμπών, και οι τελετουργικές πρακτικές διαμαρτυρίας που την ακολούθησαν, επανέφεραν και ανατροφοδότησαν όλον αυτόν τον συμβολικό «πόλεμο» που αφορά την πλατεία Συντάγματος και το Κοινοβούλιο, που δεν έχει τις ρίζες του στον 19ο αιώνα, ούτε καν στη μεταπολιτευτική ιστορία των πορειών διαμαρτυρίας, αλλά στο πολύ πρόσφατο παρελθόν. Εχει να κάνει με το εάν η αντικοινοβουλευτική διαμαρτυρία μπορεί να πάρει όποια μορφή θέλει ή όχι, με το εάν επιτρέπεται ή όχι η «κατάληψη» της Βουλής και του περιβάλλοντος χώρου.
Το ζήτημα δεν ήταν και δεν είναι το μνημείο για τους πεσόντες σε πολέμους. Οι διαμαρτυρόμενοι δεν δείχνουν έλλειψη σεβασμού ως προς αυτούς, δεν έχουν αντιπατριωτικές διαθέσεις, μάλλον θέλουν να ντύσουν τα αιτήματα και τα τραύματά τους με εθνικό περίβλημα και ηρωικές συνδηλώσεις. Η γειτνίαση του μνημείου με το Κοινοβούλιο δημιουργεί εύλογη σύγχυση.
Ομως το πραγματικό ζήτημα –που φαίνεται ότι το είχαμε εν πολλοίς ξεχάσει από το 2015 μέχρι πρόσφατα– είναι εάν η αντισυστημική διαμαρτυρία γίνεται αποδεκτή από την ελληνική δημοκρατία, όταν η εύλογη ή μη αγανάκτηση αμφισβητεί τους ίδιους τους θεσμούς της. Το ουσιαστικό ερώτημα είναι εάν υπάρχει ένα όριο στη μορφή διαμαρτυρίας που μπορεί να ανεχθεί η φιλελεύθερη δημοκρατία και ποιο είναι αυτό. Η απάντηση δεν είναι καθόλου εύκολη. Θα βοηθούσε όμως να τεθεί με τους πραγματικούς του όρους.
Ο κ. Βασίλης Βαμβακάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ.
