Μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Journal of Sleep Research έρχεται να διασαφηνίσει μια χρόνια απορία τόσο των ερευνητών όσο και των ανθρώπων που υποφέρουν από διαταραχές ύπνου: είναι οι εφιάλτες αυτοί που προκαλούν κακό ύπνο ή μήπως ο διαταραγμένος ύπνος δημιουργεί το υπόβαθρο για την εμφάνιση εφιαλτών;
Η μεθοδολογία της μελέτης
Οι επιστήμονες παρακολούθησαν 61 υγιείς ενήλικες για διάστημα δύο εβδομάδων, χρησιμοποιώντας φορητές πολυκαταγραφικές συσκευές ύπνου (actigraphy) και ημερολόγια ύπνου. Αυτό επέτρεψε τη συλλογή δεδομένων τόσο για τα αντικειμενικά μοτίβα ύπνου όσο και για τις προσωπικές εμπειρίες των συμμετεχόντων — συμπεριλαμβανομένης της εμφάνισης εφιαλτών.
Advertisment
Ένας βασικός δείκτης που μετρήθηκε ήταν η αφύπνιση μετά την έναρξη του ύπνου (WASO), δηλαδή ο συνολικός χρόνος που το άτομο μένει ξύπνιο μέσα στη νύχτα αφού έχει ήδη αποκοιμηθεί. Ο δείκτης αυτός θεωρείται θεμελιώδης για την αξιολόγηση της ποιότητας ύπνου, καθώς όταν είναι αυξημένος, δείχνει διακεκομμένο και μη αποκαταστατικό ύπνο — χαρακτηριστικό των διαταραχών όπως η αϋπνία ή το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών.
Τι αποκάλυψαν τα ευρήματα
Η μελέτη έδειξε ξεκάθαρα ότι ο διαταραγμένος ύπνος προηγείται των εφιαλτών και όχι το αντίστροφο. Οι νύχτες που χαρακτηρίζονταν από υψηλά επίπεδα αφύπνισης (WASO) ήταν πιο πιθανό να συνοδεύονται από την εμφάνιση εφιαλτών. Όμως, η ύπαρξη εφιαλτών δεν επηρέασε την ποιότητα ύπνου την ίδια νύχτα ούτε τις δύο επόμενες, σύμφωνα με τα δεδομένα.
Αυτό είναι σημαντικό γιατί δείχνει ότι οι εφιάλτες, όσο τρομακτικοί κι αν είναι, δεν φαίνεται να επιβαρύνουν τον ύπνο. Αντίθετα, όταν ο ύπνος είναι ήδη υποβαθμισμένος, το νευρωνικό και συναισθηματικό υπόβαθρο γίνεται πιο ασταθές, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η πιθανότητα εκδήλωσης εφιαλτών.
Advertisment
Ο ρόλος του βαθύ ύπνου (στάδιο Ν3)
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα της μελέτης ήταν ότι τις νύχτες που σημειώθηκαν εφιάλτες, οι συμμετέχοντες πέρασαν περισσότερο χρόνο στο στάδιο Ν3 του ύπνου — κάτι που μοιάζει εκ πρώτης όψεως αντιφατικό.
Το στάδιο Ν3, γνωστό και ως βαθύς ύπνος, είναι το πιο αποκαταστατικό στάδιο του μη-REM ύπνου. Κατά τη διάρκειά του:
- Εμφανίζονται δέλτα κύματα στον εγκέφαλο — αργοί και μεγάλοι σε πλάτος ηλεκτρικοί παλμοί που συνδέονται με βαθιά ξεκούραση.
- Επιτελείται σωματική αναγέννηση, επούλωση ιστών, έκκριση αυξητικής ορμόνης και αποβολή μεταβολικών υποπροϊόντων από τον εγκέφαλο μέσω του γλομφικού συστήματος.
- Η νευρωνική δραστηριότητα είναι περιορισμένη, γεγονός που καθιστά το στάδιο αυτό κρίσιμο για την ενίσχυση της ανοσίας, τη μνήμη και τη συναισθηματική σταθερότητα.
Γιατί λοιπόν συνδέεται αυτό το τόσο “ηρεμιστικό” στάδιο με εφιάλτες;
Οι ερευνητές υποθέτουν ότι πρόκειται για αντισταθμιστική αντίδραση του εγκεφάλου. Μετά από νύχτες διαταραγμένου ύπνου, το σώμα προσπαθεί να «αναπληρώσει» το χαμένο βαθύ ύπνο την επόμενη νύχτα — ένα φαινόμενο που ονομάζεται N3 rebound. Ωστόσο, αυτό μπορεί να δημιουργεί ένα παράθυρο κατά το οποίο οι συναισθηματικές μνήμες, που δεν έχουν επεξεργαστεί σωστά λόγω διακοπών του REM ύπνου, αναδύονται με ένταση.
Πού δημιουργούνται οι εφιάλτες;
Οι εφιάλτες τυπικά εμφανίζονται κατά τον ύπνο REM — το στάδιο όπου ο εγκέφαλος είναι πιο ενεργός, η αρτηριακή πίεση και ο καρδιακός ρυθμός αυξάνονται, και τα όνειρα είναι πιο ζωντανά. Κατά τη διάρκεια του REM ύπνου:
- Η αμυγδαλή, το τμήμα του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τον φόβο και τις συναισθηματικές αντιδράσεις, παρουσιάζει αυξημένη δραστηριότητα.
- Ο προμετωπιαίος φλοιός, που είναι υπεύθυνος για την κριτική σκέψη και τον έλεγχο παρορμήσεων, παραμένει σχετικά “ανενεργός”.
Αυτό το μοτίβο δραστηριότητας καθιστά το περιβάλλον ιδανικό για έντονα, μη ρεαλιστικά και συναισθηματικά φορτισμένα όνειρα — δηλαδή εφιάλτες.
Όταν ο ύπνος είναι κακής ποιότητας, κυρίως λόγω αυξημένης αφύπνισης ή άγχους, η ισορροπία μεταξύ των φάσεων REM και Ν3 διαταράσσεται, με αποτέλεσμα οι συναισθηματικές πληροφορίες να μην επεξεργάζονται πλήρως. Έτσι, η πιθανότητα εμφάνισης εφιαλτών αυξάνεται, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι ο κάθε εφιάλτης οδηγεί απαραίτητα σε περαιτέρω διαταραχή του ύπνου.
Η μεγάλη εικόνα
Το βασικό μήνυμα αυτής της μελέτης είναι ότι ο ύπνος προηγείται των ονείρων — και τα διαμορφώνει. Όταν η δομή του ύπνου είναι εύθραυστη, το «έδαφος» γίνεται πιο πρόσφορο για τη δημιουργία εφιαλτικών εμπειριών. Η ποιότητα του ύπνου — και ιδιαίτερα η αρμονία ανάμεσα στον βαθύ ύπνο και τον ύπνο REM — φαίνεται να έχει κρίσιμο ρόλο όχι μόνο στη φυσική αλλά και στη συναισθηματική υγεία.
Η έρευνα ανοίγει τον δρόμο για νέες ερωτήσεις: Μπορεί η ενίσχυση του Ν3 ύπνου να μειώσει μακροπρόθεσμα την ευαλωτότητα στους εφιάλτες; Ποιος είναι ο ρόλος του REM ύπνου στη συναισθηματική αποφόρτιση όταν διαταράσσεται ο Ν3;
Αν και οι απαντήσεις μένουν ακόμη αναπάντητες, είναι βέβαιο πως η σύνδεση μεταξύ εγκεφάλου, ύπνου και συναισθηματικής επεξεργασίας είναι πιο περίπλοκη — και συναρπαστική — απ’ όσο νομίζαμε.
Πηγές:
- PsyPost: New study uncovers how poor sleep sets the stage for nightmares — but not the other way around
- Solomonova, A., et al. (2024). Disrupted sleep predicts nightmares, but nightmares do not predict disrupted sleep: A two-week longitudinal study in the home environment. Journal of Sleep Research. https://doi.org/10.1111/jsr.14084
- Sleep Foundation – Stages of Sleep
- Nir, Y. & Tononi, G. (2010). Dreaming and the brain: from phenomenology to neurophysiology. Trends in Cognitive Sciences.
