«Νέα εποχή». Αυτός ήταν ο τίτλος του κύριου άρθρου της «Καθημερινής» την επομένη του διαγγέλματος του Γιώργου Παπανδρέου στο Καστελλόριζο, ακριβώς 15 χρόνια πριν: 23 Απριλίου του 2010, ανήμερα του Αγίου Γεωργίου, όπως και σήμερα.
Παρά την πυκνότητα και την αγωνιώδη ροή των πρωτοφανών για τη μεταπολιτευτική Ελλάδα γεγονότων εκείνων των ημερών, ο τίτλος αυτός αποτυπώνει ανάγλυφα την ιστορική στιγμή.
Το Καστελλόριζο ήταν πράγματι η αρχή μιας «νέας εποχής». Ή η στιγμή μιας πρώτης συνειδητοποίησης του βάθους της κρίσης.
Το Καστελλόριζο είναι τυπικά η αρχή του Μνημονίου, επομένως και η αρχή της κοινωνικής και πολιτικής πόλωσης, των πλατειών της «αγανάκτησης», της αναδιάταξης του κομματικού συστήματος. Για κάποιους είναι το τέλος της Μεταπολίτευσης, για άλλους μια κρίσιμη καμπή ή ένα νέο οδυνηρό (ή και διδακτικό) κεφάλαιο στο βιβλίο της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας.
15 χρόνια μετά, η εικόνα του Γιώργου Παπανδρέου να ανακοινώνει –με φόντο τα γραφικά καΐκια του ακριτικού νησιού– την προσφυγή της χώρας στον μηχανισμό στήριξης, μοιάζει τόσο προσιτή και συνάμα τόσο μακρινή.
«Καλό κουράγιο»
Ανατρέχοντας στο φύλλο της «Κ» εκείνης της ημέρας συναντά κανείς και τη λιτή επιστολή ενεργοποίησης του μηχανισμού, όπως είχε συνταχθεί από τον τότε υπουργό Οικονομικών, Γιώργο Παπακωνσταντίνου.
Αναλυτικά:
Το δυσοίωνο κλίμα των ημερών για τη χώρα καταδεικνύουν και δημοσιεύματα που είχαν προηγηθεί του διαγγέλματος Παπανδρέου. Αλλωστε, ήδη από τις αρχές του έτους η κυβέρνηση είχε ανακοινώσει δέσμη μέτρων στη σκιά των δραματικών στοιχείων του ελλείμματος.
Στις 20 Ιανουαρίου, όταν οι οίκοι αξιολόγησης απειλούν με νέες υποβαθμίσεις την ελληνική οικονομία, το spread εκτινάσσεται στις 300 μονάδες. Οι φήμες για χρεοκοπία φουντώνουν.
Την ίδια στιγμή, η εικόνα στις αγορές είναι δραματική. Ανατρέχοντας στο πρωτοσέλιδο της 24ης Ιανουαρίου, η «Κ» σημειώνει: «Η δημοσιονομική κρίση προκαλεί ασφυξία στην αγορά». «Το πανάκριβο κόστος του χρήματος, με το οποίο δανείζεται το ελληνικό Δημόσιο, συμπαρασύρει και το κόστος δανεισμού των τραπεζών, οι οποίες με τη σειρά τους το μετακυλίουν στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά». Στο φύλλο της ίδιας ημέρας γίνεται αναφορά και στο περίφημο «ράλι των spreads» των ελληνικών ομολόγων.
Στις 30 Ιανουαρίου, από το Νταβός ο Ελληνας πρωθυπουργός κάνει λόγο για αναγκαίες «θυσίες εκ μέρους όλων», επισημαίνοντας ότι «η κυβέρνηση έχει επικεντρωθεί στη μείωση των ανώφελων εξόδων στον κρατικό τομέα, όπως και στην περικοπή μισθών στο δημόσιο».
Εκείνες τις ημέρες το κύριο άρθρο της «Κ» σκιαγραφούσε το «μεγάλο στοίχημα» της νέας αυτής κατάστασης: «Η εμπιστοσύνη των αγορών προς τις κυβερνητικές προθέσεις είναι περιορισμένη. Και αυτό κάνει το έργο της δύσκολο. Και θα το κάνει δυσκολότερο, αν δεν αξιοποιήσει την –κατά τα φαινόμενα– τελευταία ευκαιρία που παρουσιάζεται στη χώρα μας. Οσο είναι καιρός».
Τρεις μήνες μετά, χρόνος δεν υπήρχε πια. Στις 23 Απριλίου –ανήμερα του Καστελλόριζου– το κύριο άρθρο της εφημερίδας γράφει: «Η κυβέρνηση βρίσκεται συνεχώς από το περασμένο φθινόπωρο, ένα βήμα πίσω από την πραγματικότητα των αγορών και της διεθνούς συγκυρίας. Σήμερα, η χώρα εμφανίζει εικόνα χρεοκοπίας».
Λίγο πριν από το «τέλος χρόνου», είχε επέλθει και το «τέλος των ψευδαισθήσεων». Δύο εβδομάδες πριν από το διάγγελμα Παπανδρέου, η «Κ» σημειώνει: «Η κοινή γνώμη και η αγορά δεν αντέχουν άλλο την αβεβαιότητα και βρίσκονται ένα βήμα πριν από τον πανικό. Η ώρα της απόφασης για τον κ. Παπανδρέου ήλθε».
Ενα από τα ενδεικτικά πρωτοσέλιδα της περιόδου συναντάται στις 2 Μαρτίου του 2010, ενάμιση περίπου μήνα πριν από την έναρξη της «εποχής των Μνημονίων». Ο Ολι Ρεν, επίτροπος Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων της Ε.Ε., επισκέπτεται την Αθήνα και εύχεται στα ελληνικά «Καλό κουράγιο» προϊδεάζοντας για το πνεύμα του προτεινόμενου προγράμματος λιτότητας το οποίο βρίσκεται ακόμα υπό διαπραγμάτευση.
Στις 21 Απριλίου τα περιθώρια πλέον έχουν στενέψει ασφυκτικά. «Η Ελλάδα αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την Ευρωζώνη, εκτιμά το ΔΝΤ, καθώς η ανησυχία για τις προοπτικές της χώρας μας μπορεί να εξελιχθεί σε κρίση χρέους και να επεκταθεί σε άλλα κράτη-μέλη της Ευρώπης», αναφέρεται στο πρωτοσέλιδο της «Κ» στο οποίο επισημαίνεται επίσης η κυβερνητική αγωνία ότι «στην κοινή γνώμη κυριαρχεί η αίσθηση πως μέσω του μηχανισμού δεν ανατρέπεται η χρεοκοπία, αλλά θα επέλθουν νέα επώδυνα μέτρα».
Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση αντιμετωπίζει εσωτερικούς τριγμούς και αναζητά το ιδανικό μονοπάτι ώστε να επικοινωνήσει στον ελληνικό λαό τη νέα πραγματικότητα που θα διαμορφωθεί μέσω της προσφυγής στον μηχανισμό σταθερότητας.
21 Απριλίου και η «Κ» φιλοξενεί ρεπορτάζ με τίτλο «Νευρική κρίση στο κυβερνητικό επιτελείο». Μεταξύ άλλων, στο κείμενο αναφέρεται ότι «αναμένεται δημόσια παρέμβαση Παπανδρέου, ενώ κυριαρχεί η πεποίθηση ότι θα απαιτηθούν νέα μέτρα». «Στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ, ήδη υφίσταται αιτήματα για σύγκληση κάποιου οργάνου […] αν και υφίσταται και η άποψη ότι για μια τόσο σοβαρή εξέλιξη απαιτείται η σύγκληση σύσσωμου του Εθνικού Συμβουλίου», διαβάζουμε στο τέλος.
«Το πιστόλι εκπυρσοκρότησε»
Την επομένη του διαγγέλματος Παπανδρέου, η «Κ» αποπειράται να χαρτογραφήσει τη νέα πραγματικότητα. «Του Αγίου Γεωργίου ανήμερα, 2010. Ο Ελληνας πρωθυπουργός από το Καστελλόριζο, από την εσχατιά της ελληνικής επικράτειας, ανακοίνωσε την προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Το πιστόλι που ο ίδιος είχε βάλει στο τραπέζι εκπυρσοκρότησε», γράφει ο Νίκος Ξυδάκης στο πρωτοσέλιδο σχόλιο της εφημερίδας.
Ο Ανδρέας Πετρουλάκης φιλοτεχνεί το ακόλουθο σκίτσο:
Ρεπορτάζ στο κυρίως μέρος της εφημερίδας περιγράφει το παρασκήνιο που οδήγησε στο διάγγελμα του πρωθυπουργού, με τίτλο «Πώς και γιατί ερρίφθη ο κύβος του ΔΝΤ». Σύμφωνα με το δημοσίευμα, μια ενδεχόμενη καθυστέρηση «θα οδηγούσε σε αδυναμία πληρωμών».
Η αντιπολίτευση αντιδρά. «Συνέβη τελικά εκείνο που δεν έπρεπε», λέει ο Αντώνης Σαμαράς και συμπληρώνει πως «θα προτείνουμε πολιτικές που θα βγάλουν μια ώρα αρχύτερα την Ελλάδα από τον ασφυκτικό έλεγχο του ΔΝΤ».
Το ΚΚΕ κάνει λόγο για «επιλογή συμμαχίας που οδηγεί την κοινωνία σε όλεθρο χωρίς τέλος». Ο Αλέξης Τσίπρας ζητά δημοψήφισμα και ο Γιώργος Καρατζαφέρης διερωτάται γιατί ο πρωθυπουργός επέλεξε το Καστελλόριζο για να «ομολογήσει […] την ήττα της Ελλάδας και τη δική του».
Από την πλευρά της, όσο το εγχώριο πολιτικό σύστημα «βράζει», η Αγκελα Μέρκελ θέτει σκληρούς όρους και διαμηνύει ότι δεν θα ληφθεί «καμία απόφαση πριν Ελλάδα και ΔΝΤ να καταλήξουν σε αξιόπιστο πρόγραμμα εξυγίανσης».
Την ιδια ημέρα συναντάται ένα –μάλλον σκωπτικό– ρεπορτάζ με τίτλο «Για την πατρίδα και τον μισθό μου να θυσιάσω» το οποίο αναφέρεται σε μια πρωτοβουλία του αείμνηστου Φίλιππου Πετσάλνικου, τότε προέδρου της Βουλής.
Τις επόμενες ημέρες, η «Κ» παρουσιάζει τους «όρους της αναγκαστικής κηδεμονίας» (5/5/2010) κάνοντας λόγο για «κρυφά σημεία για ασφαλιστικό, εργασιακό και ΦΠΑ», αλλά και για αυστηρό χρονοδιάγραμμα έως το 2012. Την ίδια μέρα ο Αλέξης Παπαχελάς σε άρθρο με τίτλο «Ελλειμμα δημοσιογραφίας» παρατηρεί πως «έχουμε, όμως, ευθύνη εμείς οι δημοσιογράφοι για το γενικότερο επίπεδο του δημόσιου διαλόγου». Ο ίδιος λίγες ημέρες μετά (28/4) τονίζει ότι «εθνικός μας στόχος (είναι) να μη βγούμε από το ευρώ και να ανασυνταχθούμε ως χώρα».
5 Μαΐου, εν μέσω έντονων αντιδράσεων και απεργιακών κινητοποιήσεων, η Βουλή συζητά τον νόμο 3845/2010, που έμεινε γνωστός ως Πρώτο Μνημόνιο. Την ίδια μέρα, η συγκέντρωση και η πορεία στο κέντρο της Αθήνας θα σημαδευτεί από την τραγωδία στη Marfin. Τρεις εργαζόμενοι, έπειτα από ρίψη μολότοφ στο εσωτερικό του υποκαταστήματος της τράπεζας επί της οδού Σταδίου, εγκλωβίζονται και χάνουν τη ζωή τους, ενώ ταυτόχρονα πυρπολείται το κτιριακό συγκρότημα που στέγαζε τους κινηματογράφους «Αττικόν» και «Απόλλων».
Στις 7 Μαΐου εγκρίνεται με 172 υπέρ το πακέτο των σκληρών μέτρων. «Ναι» στο ΔΝΤ με πόλωση και διαγραφές, γράφει η «Κ». Η Ντόρα Μπακογιάννη υπερψηφίζει και διαγράφεται από τη Ν.Δ. Σοφία Σακοράφα, Γιάννης Δημαράς και Βασίλης Οικόνομου καταψηφίζουν και διαγράφονται από το ΠΑΣΟΚ. Υπέρ τάσσεται ο ΛΑΟΣ, καταψηφίζουν τα δύο κόμματα της Αριστεράς.
«Ή ψηφίζουμε ή καταδικάζουμε τη χώρα στη χρεοκοπία», το μήνυμα του Γιώργου Παπανδρέου από το βήμα της Βουλής. «Ψάχνετε για συνενόχους στην καταστροφή», λέει ο Αντώνης Σαμαράς. «Για εσάς, πατρίδα είναι οι αριθμοί», λέει ο Αλέξης Τσίπρας, πρόεδρος της ολιγομελούς τότε Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ.
Κι αν κάποιοι νόμιζαν πως βρισκόμασταν στην «αρχή του τέλους» της κρίσης, η ιστορία θα αποδείκνυε ότι οι μέρες του Καστελλόριζου σηματοδότησαν απλώς το «τέλος της αρχής».
Εξωτερική φωτογραφία: papandreou.gr via INTIME
