Eνα από τα προνόμια που έχει ένας υπουργός Οικονομικών είναι ότι μία φορά τον μήνα μπορεί να αποδράσει από την ψυχαναγκαστική ομφαλοσκόπηση που χαρακτηρίζει τη δημόσια ζωή για να συμμετάσχει στις μηνιαίες συνεδριάσεις των υπουργών της Ευρωζώνης (Eurogroup) και της Ευρωπαϊκής Ενωσης των 27 (Ecofin) στις Βρυξέλλες.
Εκεί καθαρίζει το μυαλό του από το βιτριόλι και τον επαρχιωτισμό που ταλανίζουν τον δημόσιο βίο και συζητάει για τα πιο σοβαρά ζητήματα που απασχολούν την ήπειρο, τα οποία στην Ελλάδα συνήθως δεν ενδιαφέρουν κανέναν.
Ο Κωστής Χατζηδάκης βρέθηκε για τελευταία φορά στις Βρυξέλλες ως υπουργός Οικονομικών την περασμένη Δευτέρα και Τρίτη, και άκουσε πολλά για τον αμυντικό επανεξοπλισμό της Ευρώπης και για το μέλλον των κρυπτονομισμάτων (δύο από τα «καυτά» θέματα που συζητήθηκαν). Θα στερηθεί τώρα αυτή τη μηνιαία ανάσα.
Η «παράδοση»
Εχουμε δει αντιπροέδρους, για παράδειγμα τον Θεόδωρο Πάγκαλο επί Γιώργου Παπανδρέου, που δεν είχαν καμία εξουσία πέρα από το στασίδι στα κανάλια. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος, αντιπρόεδρος από το 2011 έως το 2015 στις κυβερνήσεις Παπανδρέου, Παπαδήμου και Σαμαρά, είχε επιρροή επειδή διατηρούσε το υπουργείο Οικονομικών και αργότερα το υπουργείο Εξωτερικών, ενώ από το 2012 εξελέγη αρχηγός του ΠΑΣΟΚ. Ο Χατζηδάκης θα είναι ο πρώτος αντιπρόεδρος που θα έχει θεσμική εξουσία χωρίς να είναι υπουργός. Πώς και γιατί;
Αρχές Ιανουαρίου, πριν ακόμη αρχίσει η κρίση εμπιστοσύνης λόγω Τεμπών, ο Κυριάκος Μητσοτάκης έκανε τον Χατζηδάκη κοινωνό των προβληματισμών του. Του πρότεινε να μετακινηθεί στο Μέγαρο Μαξίμου για να αναλάβει ρόλο επιτελικό. Σταδιακά συμφώνησαν σε κάτι μεγαλύτερο από μια θέση επιστάτη. «Κάτι που να έχει πολιτικό νόημα και χρώμα», όπως χαρακτηριστικά εξήγησε σε συνομιλητή του στο μέχρι χθες γραφείο του στον 6ο όροφο του υπουργείου Οικονομικών, που δεν έχει αλλάξει από τη δεκαετία του ’80.
Ολη την περασμένη εβδομάδα ο γενικός γραμματέας Πρωθυπουργού, Στέλιος Κουτνατζής, έραβε και ξήλωνε το νομοθετικό διάταγμα που ορίζει τις αρμοδιότητες του αντιπροέδρου. Θυμίζουμε ότι η θέση χήρεψε μετά την αποχώρηση του Παναγιώτη Πικραμμένου το 2023, αν και στο ίδιο γραφείο στη Ζαλοκώστα εργάστηκε ο Μάκης Βορίδης.
Πολλά χαρτοφυλάκια
Ο νέος αντιπρόεδρος θα συντονίζει τα οικονομικά υπουργεία – Οικονομικών, Ανάπτυξης, Υποδομών, Τουρισμού, Ενέργειας, Ναυτιλίας. Θα έχει και κάποιες αρμοδιότητες χάραξης στρατηγικής (αυτό πρακτικά σημαίνει ότι θα μιλάει είκοσι φορές την ημέρα με τον πρωθυπουργό). Θα έχει επίσης ενισχυμένη ευθύνη πάνω σε ορισμένα προβλήματα (όπως π.χ. ο γόρδιος δεσμός του ΟΣΕ). Πολλή δουλειά. Αλλά αν απέρριπτε την προαγωγή του για να παραμείνει υπουργός Οικονομικών, τότε κάποιος άλλος θα έπαιρνε την αντιπροεδρία για να τον «συντονίσει» με τους υπολοίπους. Την εξουσία είτε την ασκείς είτε την υφίστασαι.
Αυτό που συνέβη είναι η ανασύσταση του υπουργείου Συντονισμού ως αντιπροεδρία της κυβέρνησης. Το υπουργείο Συντονισμού ήταν μεταπολεμικά ο ισχυρός βραχίονας του Γραφείου Πρωθυπουργού. Υπουργοί Συντονισμού στις κυβερνήσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή ήταν ο Παναγής Παπαληγούρας (θέση που κατείχε και πριν από τη δικτατορία), ο Γεώργιος Ράλλης και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Στην κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου, υπουργός Συντονισμού ήταν ο Γεώργιος Μαύρος και στη συνέχεια ο Στέφανος Στεφανόπουλος με αναπληρωτή υπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου. Στην πρώτη κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, υπουργός Συντονισμού για ένα χρόνο ήταν ο Απόστολος Λάζαρης.
Το 1982 το υπουργείο Συντονισμού καταργήθηκε. Ουσιαστικά μετονομάστηκε σε υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, που ανέλαβε ο Γεράσιμος Αρσένης, ο οποίος αργότερα πήρε και το υπουργείο Οικονομικών. Στις επόμενες δεκαετίες, ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας οριζόταν και υπουργός Οικονομικών μέχρι που τα δύο υπουργεία συγχωνεύθηκαν. Ανάλογα με την εποχή και τις εκάστοτε ισορροπίες ανάμεσα στα «εγώ» των υπουργών, το υπουργείο αυτό πότε ασκούσε και πότε δεν ασκούσε συντονιστικό ρόλο.
Το ανακάτεμα
Ο Χατζηδάκης –ως υπουργός Οικονομικών και πρώτος τη τάξει υπουργός– ήταν ήδη Νο 2 και είχε κάποιες συντονιστικές αρμοδιότητες. Γιατί τις πήρε και «μετακόμισε» σε μια «αντιπροεδρία-κέλυφος» χωρίς την υποδομή μιας υπουργικής γραφειοκρατίας; Εν μέρει, γιατί οι εξουσίες αυτές φρεσκάρονται και ενεργοποιούνται περισσότερο λόγω του νέου πρωθυπουργικού φετφά. Εν μέρει, γιατί όλες οι τράπουλες χρειάζονται ανακάτεμα.
Κυρίως όμως, όπως επιμένουν οι καχύποπτοι, γιατί ο Μητσοτάκης κάνει προς τον Χατζηδάκη –και το κόμμα– ένα νεύμα για τη διαδοχή του, όταν έρθει εκείνη η ώρα. Οχι ότι έχει αποφασίσει να φύγει. Ισα ίσα. Ωστόσο, δεν θα μείνει για πάντα. Τον Ιανουάριο του 2026 κλείνει 10 χρόνια στη διακεκαυμένη ζώνη από τότε που εξελέγη πρόεδρος της Ν.Δ. Προφανώς για λόγους υστεροφημίας, θα ήθελε η μετά Κυριάκον εποχή να είναι μια εποχή συνέχισης των φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων και όχι μια επιστροφή στην παραδοσιακή «νεοκαραμανλική» Κεντροδεξιά, όπου κατατάσσεται χονδρικά ο Νίκος Δένδιας. Η μητσοτακική κληρονομιά δεν πρέπει να αφεθεί ανυπεράσπιστη.
Ο νέος αντιπρόεδρος θα συντονίζει τα οικονομικά υπουργεία – Οικονομικών, Ανάπτυξης, Υποδομών, Τουρισμού, Ενέργειας, Ναυτιλίας. Θα έχει και κάποιες αρμοδιότητες χάραξης στρατηγικής.
«Δαχτυλίδι ή δηλητηριασμένο δισκοπότηρο;» ρωτούν οι κυνικοί. Η παντοδυναμία του 41% έχει γίνει καπνός και, παρά την ισχυρή ανάπτυξη και το ψηφιακό κράτος, η κοινωνία λησμονεί και δυσφορεί. Η καχυποψία περί «συγκάλυψης» έχει κακοφορμίσει και έχει εξελιχθεί σε βεβαιότητα για επτά στους δέκα πολίτες. Η λέξη «Τέμπη» σημειολογικά έχει υπερβεί το δυστύχημα του 2023 και πλέον συμπυκνώνει όλα τα πιθανά «όχι» στην εξουσία – πολιτικά, ιδεολογικά, ψυχολογικά, αισθητικά…
Η σκουριά
Η ακρίβεια, η καθημερινότητα και η αίσθηση ενός κράτους-βάλτου οξειδώνουν τη Νέα Δημοκρατία. Η «κατάρα της δεύτερης τετραετίας» φαίνεται ότι χτύπησε και αυτή την κυβέρνηση. Γιατί ο Χατζηδάκης σπεύδει δίπλα στους «παίδες εν καμίνω» του Μαξίμου αντί να κρατήσει αποστάσεις ασφαλείας; Μήπως επαναλαμβάνει το λάθος του 2011 του Ευάγγελου Βενιζέλου, που όρμησε μέσα στη «Φουκουσίμα» του υπουργείου Οικονομικών καίγοντας το πολιτικό του αλάθητο; Αλλά τότε το στοίχημα ήταν η διάσωση της χώρας. Τώρα;
Και τώρα το στοίχημα είναι η διάσωση της χώρας. Διάσωση από τη σισύφεια μοίρα της, όπως λέει χαρακτηριστικά. Το ‘χει η μοίρα μας, δηλαδή, μόλις κάνουμε ένα επώδυνο βήμα μπροστά, μεταφέροντας όπως ο Σίσυφος τον θεόρατο βράχο στην πλάτη, να γλιστράμε μετά δύο και τρία και δεκατρία βήματα πίσω. Θυμάται ότι το 2009, ως υπουργός Μεταφορών, είχε έτοιμο το σχέδιο αναδιοργάνωσης του ΟΣΕ (μετά εκείνο της Ολυμπιακής), αλλά κατέληξε στις ελληνικές καλένδες.
Οι προσπάθειες των κυβερνήσεων Παπαδήμου και Σαμαρά (2011-2015) παίχτηκαν στη ρώσικη ρουλέτα και εν μέρει πήγαν στράφι εξαιτίας της αποτυχίας των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ «να αλλάξουν την Ευρώπη». Θέλουμε όσα χτίστηκαν μετά τη θυσία μιας δεκαετίας να καταρρεύσουν μέσα στην αβεβαιότητα της ακυβερνησίας που μπορεί πάλι να θεριέψει μέσα από την επόμενη κάλπη; Και όλα αυτά όταν βράζει η οικουμένη από τον καταιγισμό των εμπνεύσεων του Ντόναλντ Τραμπ; Ο χορός των δασμών έχει τρελάνει τις αγορές, ενώ η απορρύθμιση του ΝΑΤΟ σπρώχνει την Ευρώπη σε αχαρτογράφητα ύδατα.
Αναζητώντας συνταγή
Ο Χατζηδάκης πιστεύει ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει χρέος να κρατήσει σταθερά το τιμόνι και να οδηγήσει το πλοίο με ασφάλεια μέσα από τις συμπληγάδες της ιστορικής συγκυρίας. Κατά συνέπεια, ισχυρίζεται ότι δεν σκέφτεται καθόλου αν η αντιπροεδρία είναι δαχτυλίδι του Περδίκκα ή δισκοπότηρο γεμάτο δηλητήριο. Αν πετύχει η επανεκκίνηση, τότε όλες οι φιλοδοξίες των επιφανών θα βρουν ζωτικό χώρο στο μέλλον. Αν δεν πετύχει, το κόστος θα είναι μεγάλο, πρωτίστως για την κοινωνία. Και πώς θα πετύχει; Υπάρχει συνταγή;
Σε μια νέα περίοδο ανόδου των άκρων, ο ήπιος και μετριοπαθής Κωστής μοιάζει και πάλι κόντρα στο ρεύμα, λίγο ντεμοντέ. Ωστόσο, έχει τρία σταθερά χαρακτηριστικά. Πρώτον, είναι γέννημα-θρέμμα της Νέας Δημοκρατίας. Κατάγεται από παραδοσιακή δεξιά οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν αξιωματικός του Στρατού Ξηράς, που πολέμησε το 1940 στην Αλβανία.
Δεύτερον, είναι ευρωπαϊστής και μεταρρυθμιστής. Δεν είναι οδοστρωτήρας. Δεν θέλει να τα αλλάξει όλα τώρα. Επιλέγει τις μάχες του, αλλά άπαξ και αποφασίσει μια μεταρρύθμιση, δεν κάνει βήμα, πίσω ακόμη και αν χρειαστεί να δυσαρεστήσει την κομματική βάση. Δεν σηκώνει τους τόνους, δεν προσβάλλει, αλλά δεν υποχωρεί. Το «αυτονόητο» της αυτόματης έκδοσης αποδείξεων στα πρατήρια βενζίνης έμοιαζε με ανεφάρμοστη «ουτοπία», σχεδόν όσο και η πρόσφατη διασύνδεση της ΑΑΔΕ με τα POS.
Τρίτον, έχει γερό εκλογικό παλμαρέ από το ηρωικό 1987, τότε που ως γραμματέας της ΔΑΠ (προσωπική επιλογή της Ντόρας Μπακογιάννη και του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη) κατόρθωσε να βγάλει για πρώτη φορά στη Μεταπολίτευση τη φοιτητική παράταξη της Ν.Δ. πρώτη στα πανεπιστήμια. Μπαλκονάτος δεν είναι, αλλά την κάλπη ξέρει να τη γεμίζει. Επειτα από δεκατρία χρόνια στην Ευρωβουλή (1994-2007) εκλέγεται ανελλιπώς βουλευτής. Συσπειρώνει εξίσου δεξιούς και κεντρώους. Ο Χατζηδάκης και ο Δένδιας είναι οι μόνοι δύο πολιτικοί της Ν.Δ. που τους εμπιστεύτηκαν θέση υπουργού και οι τρεις εν ζωή πρωθυπουργοί του κόμματος, ο Κώστας Καραμανλής, ο Αντώνης Σαμαράς και ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Στα σχεδόν δύο χρόνια στο υπουργείο Οικονομικών ξεχωρίζει την πάταξη της φοροδιαφυγής, τα έσοδα από την οποία θα χρηματοδοτήσουν την περαιτέρω μείωση των φορολογικών συντελεστών· καμιά δεκαπενταριά αποκρατικοποιήσεις· την επενδυτική βαθμίδα και τις απανωτές θετικές αξιολογήσεις· το πρωτοφανές πρωτογενές πλεόνασμα 3,6% (και καθαρό 0,3%) για το 2025 σε συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης, μείωσης ανεργίας και αύξησης αποδοχών.
Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι για πρώτη φορά ύστερα από περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια οι αριθμοί ευημερούν, αλλά οι άνθρωποι πάλι δυσφορούν. Ποια θεραπεία έχει σκεφθεί για τη νόσο αυτή; «Πρώτον, πρέπει να είμαστε σεμνοί. Να μην κουνάμε το δάχτυλο. Δεύτερον, πρέπει να είμαστε αποτελεσματικοί. Να στηρίξουμε τα εισοδήματα. Να κάνουμε δουλειά στο βαθύ κράτος. Να “τρέξουμε” 4-5 μεγάλους στόχους και 2-3 μικρότερους ανά υπουργείο. Και φυσικά, πρέπει να δείξουμε για ποιες ιδέες παλεύουμε. Θα είμαστε σεμνοί, αλλά δεν θα είμαστε γλυκούληδες. Αλλο σεμνός και άλλο γλυκούλης».
Γιατί «ναι»;
Παρ’ όλα αυτά, η σεμνότητα δεν αλλάζει εύκολα την ξεροκέφαλη πραγματικότητα. Ανεξαρτήτως κυβερνήσεων, τα υπουργεία δύσκολα συντονίζονται. Οι συναρμοδιότητες ξεσπούν σε καθημερινούς καβγάδες. Οι υπουργοί διαβεβαιώνουν υποκριτικά ότι θα κάνουν αυτό που τους ζητεί το εκάστοτε Μαξίμου, αλλά αν δεν συμφωνούν, δεν κάνουν τίποτε. Ακόμη χειρότερα, ελάχιστοι έχουν τις γνώσεις και την πυγμή για να επιβληθούν στη γραφειοκρατία τους, η οποία δουλεύει ανενόχλητη περιμένοντας πότε θα ξεκουμπιστούν. Μέσα σε αυτό το κλίμα, ακόμη κι ένας ικανός συντονιστής μοιάζει συχνά με λογοτεχνικό ήρωα του υπαρξισμού. Ο Θεός πέθανε. Ο άνθρωπος είναι μόνος. Η Κόλαση είναι οι άλλοι.
Τελικά, γιατί είπε το «μεγάλο ναι»; «Το έκανα για το καθήκον. Γιατί πιστεύω στη χώρα. Γιατί δεν αποφεύγω την ευθύνη. Θα είχα συνειδησιακό πρόβλημα εάν έλεγα “όχι” στον Μητσοτάκη». Μέσα στην τύρβη της καθημερινότητας τα ταξίδια του Χατζηδάκη στην Εσπερία θα αραιώσουν πολύ. Μένει να αποδειχθεί αν ο ευρωπαϊκός αέρας, που φέρει παιδιόθεν ακόμη κι όταν ζούσε στο χωριό του στο Ρέθυμνο, αρκεί για να διώξει τις νυχτερίδες και τις αράχνες που έχουν εποικίσει το βαθύ «επιτελικό κράτος».
