Κάθε χρόνο και χειρότερα για το κράτος δικαίου σε ολόκληρη την Ευρώπη με την Ελλάδα να μην αποτελεί εξαίρεση. Οι θεμελιώδεις πτυχές του (σύστημα δικαιοσύνης, μέτρα κατά της διαφθοράς, ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα) αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις τα τελευταία χρόνια με τους συγγραφείς της έρευνας να διαπιστώνουν πως «η δημοκρατική παρακμή που καταγράφηκε τα προηγούμενα χρόνια εξακολουθεί να υφίσταται».
Η έκθεση που δημοσιεύθηκε τη Δευτέρα (17/03) αριθμεί 1.000 σελίδες και είναι αποτέλεσμα συνεργασίας μεταξύ 43 οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων από 21 χώρες της ΕΕ, υπό τον συντονισμό της Ένωσης Πολιτικών Ελευθεριών για την Ευρώπη.
Οι δείκτες δημοκρατίας που σχετίζονται με το σύστημα δικαιοσύνης, την καταπολέμηση της διαφθοράς και την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης φθίνουν
Σε αυτή καταγράφεται επιδείνωση του κράτους δικαίου στην ΕΕ. Οι δείκτες δημοκρατίας που σχετίζονται με το σύστημα δικαιοσύνης, την καταπολέμηση της διαφθοράς και την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης αντιμετωπίζουν κρίσιμες προκλήσεις με πολλές από τις χώρες της Ένωσης να λαμβάνουν «χαμηλό βαθμό» εξαιτίας των επίμονων και συστημικών ελλείψεων.
Η 6η ετήσια έκθεση αξιολογεί πόσο οι κυβερνήσεις σέβονται το κράτος δικαίου
Σύμφωνα με την έκθεση, το σύστημα δικαιοσύνης εξακολουθεί να πάσχει από πολιτική χειραγώγηση, ανεπαρκείς πόρους και εμπόδια στη νομική συνδρομή, τα οποία υπονομεύουν την ανεξαρτησία, την ποιότητα και την αποτελεσματικότητά του.
Δείχνει επίσης ότι στον τομέα της καταπολέμησης της διαφθοράς, υπάρχει επίμονη έλλειψη διαφάνειας, αδύναμη επιβολή του νόμου και ανεπαρκής προστασία των πληροφοριοδοτών, που οδηγεί σε διάβρωση της εμπιστοσύνης στην ακεραιότητα της κυβέρνησης.
H κατάσταση διαφέρει από κράτος μέλος σε κράτος μέλος.
Στις χώρες με τις χαμηλότερες επιδόσεις η Ελλάδα
Στην πρώτη ομάδα βρίσκονται η Εσθονία και η Τσεχική Δημοκρατία, οι οποίες κατέβαλαν στοχευμένες προσπάθειες για τη βελτίωση του κράτους δικαίου. Η Πολωνία μπορεί επίσης να να συμπεριληφθεί σε αυτή την ομάδα καθώς η νέα κυβέρνηση έχει συμβάλει στην αποκατάσταση των δημοκρατικών προτύπων, ιδίως της δικαστικής ανεξαρτησίας και του πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης.
Στη συνέχεια εξετάζονται οι χώρες που παρουσιάζουν φθίνουσα πορεία, στασιμότητα ή πρόοδο. Στις χώρες με γενικά ισχυρό κράτος δικαίου συγκαταλέγονται η Ιρλανδία και οι Κάτω Χώρες. Στη συνέχεια υπάρχουν οι χώρες που επέδειξαν μεσαίες επιδόσεις, όπως η Ισπανία, και πιο αδύναμες όπως η Ελλάδα και η Μάλτα. Οι δύο χώρες της Μεσογείου κατατάσσονται μεταξύ των χωρών με τις χαμηλότερες επιδόσεις στην ΕΕ όσον αφορά τις βαθμολογίες τους για το κράτος δικαίου.
Στις χώρες που παραδοσιακά θεωρούνται δημοκρατικά πρότυπα αλλά η πρόσφατη πτώση των επιδόσεων είναι ανησυχητική περιλαμβάνονται το Βέλγιο, η Γερμανία και η Σουηδία. Η Γαλλία αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση που προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία μετά την πτώση της σε τέσσερις από τις έξι κατηγορίες.
Η Ιταλία, η Βουλγαρία, η Κροατία, η Ρουμανία και η Σλοβακία ομαδοποιήθηκαν λόγω των σκόπιμων και συστηματικών προσπαθειών τους να αποδυναμώσουν το κράτος δικαίου σε όλους τους τομείς.
Τέλος, η Ουγγαρία ανήκει σε μια δική της κατηγορία, όπου τα δημοκρατικά πρότυπα έχουν υποβαθμιστεί σε τέτοιο βαθμό που δεν θα μπορούσε σήμερα να έχει πρόσβαση στην ΕΕ. Η ουγγρική κυβέρνηση συνεχίζει να εφαρμόζει νόμους που αμφισβητούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, συμμετέχει σε πολλαπλές εκστρατείες κατά οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και υπονομεύει την ΕΕ εκ των έσω.
Στη σκιά της νέας εποχής που έφερε η εκλογή Τραμπ
Η φετινή έκθεση έρχεται σε μια περίοδο που καταγράφονται τεκτονικές αλλαγές στη γεωπολιτική σκακιέρα καθώς αυξάνονται οι αμφιβολίες σχετικά με τις ΗΠΑ ως αξιόπιστο σύμμαχο της ΕΕ και τις πολλαπλές συγκρούσεις που θέτουν ερωτήματα για το μέλλον της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Η δύναμη και η ανθεκτικότητα της Ευρώπης έγκειται στη δύναμή της ως ενιαίας συμμαχίας ωστόσο, τα ευρωσκεπτικιστικά και υπερεθνικιστικά ακροδεξιά κόμματα απειλούν τη συνοχή της.
«Η ανάγκη για ισχυρή ηγεσία σε επίπεδο ΕΕ είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του κοινού στα θεσμικά όργανα της ΕΕ, η προώθηση της αποτελεσματικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών και η διασφάλιση του σεβασμού των αξιών της ΕΕ βασίζονται σε ένα ισχυρό κράτος δικαίου» αναφέρουν οι συγγραφείς της έκθεσης.
Χάνεται η εμπιστοσύνη στην ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης
Σύμφωνα με την έκθεση, το σύστημα Δικαιοσύνης εξακολουθεί να πάσχει από πολιτική χειραγώγηση, ανεπαρκείς πόρους και εμπόδια στη νομική συνδρομή, τα οποία υπονομεύουν την ανεξαρτησία, την ποιότητα και την αποτελεσματικότητά του.
Η μεγάλη εικόνα δείχνει επίσης ότι στον τομέα της καταπολέμησης της διαφθοράς, υπάρχει επίμονη έλλειψη διαφάνειας, αδύναμη επιβολή του νόμου και ανεπαρκής προστασία των πληροφοριοδοτών, που οδηγεί σε διάβρωση της εμπιστοσύνης στην ακεραιότητα της κυβέρνησης.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την έρευνα, το σύστημα δικαιοσύνης αντιμετωπίζει μακροχρόνιες προκλήσεις όσον αφορά τη συνολική αποτελεσματικότητα, αποδοτικότητα και ποιότητά του. Το επίπεδο της αντιλαμβανόμενης δικαστικής ανεξαρτησίας στην Ελλάδα συνεχίζει να μειώνεται σύμφωνα με τους πολίτες. Συνολικά, το 40% του γενικού πληθυσμού αντιλαμβάνεται το επίπεδο ανεξαρτησίας των δικαστηρίων και των δικαστών ως «αρκετά ή πολύ καλό» το 2024, ενώ το 56% του γενικού πληθυσμού το αντιλαμβάνεται ως «αρκετά ή πολύ κακό». Η αντιλαμβανόμενη από το ευρύ κοινό ανεξαρτησία των δικαστηρίων έχει μειωθεί σημαντικά σε σύγκριση με το 2023 (46%), καθώς και σε σύγκριση με το 2020 (53%).
Η διαφθορά
Παράλληλα, το 98% των Ελλήνων πολιτών θεωρεί ότι η διαφθορά είναι διαδεδομένη στη χώρα, ποσοστό συντριπτικά υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ, που ανέρχεται στο 68%. Η ίδια έκθεση επισημαίνει ότι από το 2013 και μετά, η αντίληψη περί διαφθοράς στην Ελλάδα παραμένει σταθερά πάνω από το 95%, υποδεικνύοντας ότι οι πολίτες δεν βλέπουν ουσιαστική βελτίωση στο σύστημα διαφάνειας και λογοδοσίας.
Οι τομείς που θεωρούνται πιο ευάλωτοι σε πρακτικές διαφθοράς περιλαμβάνουν τον κλάδο της υγείας (89%), τα πολιτικά κόμματα (71%), τους πολιτικούς σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο (68%), τις δημόσιες συμβάσεις (67%), την πολεοδομία (63%), τους επιθεωρητές δημόσιας διοίκησης (59%), τις φορολογικές αρχές (57%), καθώς και την αστυνομία και τις τελωνειακές υπηρεσίες (56%).
Σκάνδαλο υποκλοπών
Σημαντικές καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης αναφέρθηκαν από τη Μάλτα, το Βέλγιο, την Ισπανία, την Κροατία, την Ιρλανδία, την Ελλάδα και τη Γερμανία. Οι καθυστερήσεις αυτές επηρεάζουν διάφορα είδη υποθέσεων, ιδίως σοβαρά εγκλήματα και οικογενειακές υποθέσεις, υπονομεύοντας την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα του νομικού συστήματος. Η κατάσταση αυτή έχει οδηγήσει σε καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε πολλές περιπτώσεις.
Η έκθεση διαπιστώνει ακόμα πως οι ανεξάρτητες αρχές στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν προκλήσεις όσον αφορά την αυτονομία τους όπως πολιτικές πιέσεις και μειωμένες εξουσίες, όπως φάνηκε με αποκορύφωμα το σκάνδαλο των υποκλοπών τη σύγκρουση της κυβέρνησης με την Ελληνική Αρχή για την Ασφάλεια και την Προστασία του Απορρήτου των Επικοινωνιών. «Οι νομοθετικές διαδικασίες στερούνται διαφάνειας και η πρόσβαση στη δημόσια πληροφόρηση παρεμποδίζεται από την πολυπλοκότητα, παρά τις δίκαιες εκλογικές πρακτικές», αναφέρει η έκθεση.
Το σύστημα Δικαιοσύνης εξακολουθεί να πάσχει από πολιτική χειραγώγηση.
Χειραγώγηση κατά τον διορισμό δικαστών
Η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ των χωρών όπου «η πολιτική παρέμβαση στην επιλογή των επικεφαλής των ανεξάρτητων φορέων και στη λειτουργία τους» προκαλεί ανησυχία και αποδεικνύει την έλλειψη προστατευτικού νομοθετικού πλαισίου που θα εγγυάται τη διαφάνεια και την αυτονομία αυτών των φορέων.
Σύμφωνα με την έκθεση, αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ – μεταξύ αυτών και η Ελλάδα – αντιμετωπίζουν πολιτική χειραγώγηση κατά τον διορισμό δικαστών, στις διαδικασίες απομάκρυνσης δικαστικών, καθώς και στη λειτουργία των δικαστικών αυτοδιοικητικών οργάνων.
«Η (πιθανή) πολιτική χειραγώγηση και η έλλειψη της διαφάνειας στην επιλογή και την απομάκρυνση της διαδικασίας των δικαστών και των εισαγγελέων, συμπεριλαμβανομένων υψηλόβαθμων αξιωματούχων του συστήματος δικαιοσύνης, παραμένουν σημαντικά ζητήματα σε αρκετές χώρες της ΕΕ κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Κροατίας, της Ελλάδας, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Σλοβακία, και την Ισπανία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να κινδυνεύει τόσο η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης όσο και η εμπιστοσύνη των πολιτών προς αυτήν», τονίζει η έκθεση.
Η ανεξαρτησία των εθνικών ρυθμιστικών αρχών και τα ΜΜΕ
Η φετινή έκθεση διαπιστώνει συνεχείς απειλές κατά της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης σε ολόκληρη την ΕΕ. Πολλές κυβερνήσεις διατηρούν άμεση επιρροή στην επιλογή της ηγεσίας των εθνικών ρυθμιστικών φορέων, υπονομεύοντας την ανεξαρτησία και την αμεροληψία τους. Συνεχιζόμενες απειλές για την ανεξαρτησία των εθνικών ρυθμιστικών αρχών παρατηρούνται στην Κροατία, την Ουγγαρία, την Ελλάδα, τη Σλοβενία.
Στα θετικά για τη χώρα μας βρίσκεται η νομιμοποίηση του γάμου μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, σηματοδοτώντας μια σημαντική πρόοδο για τα δικαιώματα και την ένταξη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας.
