Λιωμένη σταφίδα και πέτρες στα ροδάκινα

O Τάσος Χανιώτης εργάστηκε για περισσότερο από τρεις δεκαετίες στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στον τομέα της αγροτικής πολιτικής, σε θέσεις ευθύνης, και έχει ζήσει από κοντά όλες τις αλλαγές της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) της Ε.Ε.

Ως επικεφαλής του Γραφείου του επιτρόπου Γεωργίας Φραντς Φίσλερ την εποχή της μεγάλης μεταρρύθμισης της ΚΑΠ το 2003 και 2004, γνωρίζει καλά τις προκλήσεις του τομέα που απορροφά μεγάλο ποσοστό του κοινοτικού προϋπολογισμού, τις ισορροπίες που πρέπει να διατηρηθούν, αλλά και τις συγκρούσεις που φέρνει αναπόφευκτα ο διαμοιρασμός κονδυλίων. Από τη θέση του ως διευθυντή Στρατηγικής και Ανάλυσης Πολιτικής στη Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης (ΓΔ AGRI), έχει πραγματοποιήσει όλα αυτά τα χρόνια (από το 1989 έως και το 2022, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε) πάνω από 100 ταξίδια στην Ελλάδα, τα περισσότερα από τα οποία με στόχο να ενημερώσει και να στηρίξει τη χώρα στην προσαρμογή της στα νέα κάθε φορά δεδομένα. Η συζήτηση πάντα εστιαζόταν στο… τσεκ από την Ε.Ε.

Οπως λέει, η ΚΑΠ για τους Ελληνες πολιτικούς και κατ’ επέκταση και για τους Ελληνες ψηφοφόρους είναι ένας τρόπος να αρμέγεις την αγελάδα που λέγεται Ευρωπαϊκή Ενωση. «Δεν υπάρχει η αντίληψη ότι μιλάμε για έναν τομέα στρατηγικής σημασίας για τη χώρα, ο οποίος αναπτύσσεται περισσότερο όταν τα χρήματα πάνε στους αγρότες που έχουν μια υγιή αντίληψη για το επάγγελμα. Αυτό έλειψε από την αρχή. Αυτό λείπει και σήμερα». Και κάπως έτσι φτάσαμε στο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ;

«Ο ΟΠΕΚΕΠΕ είναι ένας οργανισμός που κάνει τις πληρωμές για την εφαρμογή μιας ευρωπαϊκής πολιτικής. Το δημόσιο χρήμα προσελκύει πάντα το ενδιαφέρον κυκλωμάτων και είναι κατεξοχήν πεδίο όπου γίνονται απάτες. Γι’ αυτό έχει σημασία η λειτουργία ενός αξιόπιστου συστήματος κατανομής των κονδυλίων και ελέγχων. Η διαχρονική αδυναμία της Ελλάδας να λύσει τα προβλήματα καλής διακυβέρνησης της ΚΑΠ έχει στοιχίσει στη χώρα. Μέσω της ΚΑΠ η Ελλάδα παίρνει το 50% του συνόλου των καθαρών ευρωπαϊκών πόρων διαχρονικά – εκτός από την περίοδο του Ταμείου Ανάκαμψης. Την εποχή της οικονομικής κρίσης, στις επισκέψεις με την τρόικα είχα υπολογίσει ότι η Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια έχει πάρει από την Ε.Ε. μέσω ΚΑΠ ποσό χρημάτων που αντιστοιχεί σε ένα ΑΕΠ (αποπληθωρισμένες μετρήσεις). Oταν το χρέος της χώρας είναι ενάμισι ΑΕΠ, σκεφτείτε τι θα γινόταν αν δεν είχαμε και αυτά τα λεφτά. Σαν ποσοστό του ΑΕΠ, η Ελλάδα είναι η χώρα που παίρνει τα περισσότερα κονδύλια», λέει.

Μπορεί να θεωρούμε ότι δεν έγινε κάτι αφού τα λεφτά έρχονται απέξω, αλλά δεν είναι καθόλου έτσι. «Η Ελλάδα έχει πληρώσει και πληρώνει μεγάλα πρόστιμα, όχι για απάτες, αλλά γιατί ο διοικητικός μηχανισμός της είναι τρομακτικά αδύναμος και δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της συγκεκριμένης ευρωπαϊκής πολιτικής. Οταν τα πρόστιμα φτάνουν να φέρνουν μείωση 5%-10% των χρημάτων που παίρνεις σε έναν τομέα, τότε πρέπει να σκεφτείς σοβαρά τι κάνεις με τα χρήματα των φορολογούμενων πολιτών σου. Αλλά αυτό δεν αποτελεί καν θέμα συζήτησης στην Ελλάδα. Ο λόγος που όλοι ασχολούνται με τον ΟΠΕΚΕΠΕ τώρα είναι γιατί όταν έπρεπε δεν ασχολήθηκαν με την ΚΑΠ», σημειώνει.

Το μακρινό 1989 ο Τάσος Χανιώτης πραγματοποίησε την πρώτη αποστολή του στην Ελλάδα ως εκπρόσωπος της Επιτροπής. «Στα χέρια μου είχα τον φάκελο για την αλλαγή του καθεστώτος της σταφίδας. Εκείνη την εποχή η ΚΑΠ προέβλεπε την παρέμβαση. Δηλαδή, οριζόταν μια υψηλή τιμή παρέμβασης και όταν οι τιμές έπεφταν κάτω από αυτή την τιμή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αγόραζε ποσότητες μέσω των κρατών-μελών και των επίσημων φορέων, παρενέβαινε δηλαδή στην αγορά και τις αποθεματοποιούσε μέχρι να ανέβει ξανά η τιμή και να τις ξαναπουλήσει. Αυτό σήμαινε όμως ότι το προϊόν έπρεπε να είναι σε καλή κατάσταση. Η σταφίδα που είδαμε στην αποθήκη αποθεματοποίησης ήταν λιωμένη, έσταζε. Ρωτήσαμε λοιπόν τους εκπροσώπους του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης: “Κάνατε ελέγχους;”. Η απάντηση ήταν “όχι”. “Γιατί;” ρωτήσαμε. “Γιατί δεν ήταν υποχρεωτικό”, ήρθε η απάντηση. Συμβουλευτήκαμε τότε το κείμενο της νομοθεσίας στα αγγλικά και το συγκρίναμε με την ελληνική μετάφραση. Στα αγγλικά έγραφε “shall control” που σημαίνει “πρέπει να γίνει έλεγχος”, αλλά η μετάφραση στα ελληνικά ήταν αντίστοιχη του “may control”, δηλαδή “δύναται”. Ε, όπως φαίνεται, δεν δύναται. Τότε κατάλαβα πόσο μεγάλη είναι η διάσταση ανάμεσα στον τρόπο με τον οποίο κινούνταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στο τι έκανε η Ελλάδα».

Στη συνέχεια προβλέφθηκε το πενταετές πρόγραμμα αναδιάρθρωσης των γεωργικών στατιστικών, ένα μέτρο για να μπορέσουν τα κράτη-μέλη να προσαρμόσουν τους διοικητικούς μηχανισμούς τους στα ευρωπαϊκά δεδομένα. «Η Ελλάδα τότε φώναζε ότι τα χρήματα δεν ήταν αρκετά. Τελικά το πρόγραμμα με παρατάσεις κράτησε 11 χρόνια για την Ελλάδα και δεν απορροφήθηκαν όλα τα χρήματα».

Επιδοτήσεις όσο ένα ΑΕΠ – Την εποχή της οικονομικής κρίσης, στις επισκέψεις με την τρόικα είχα υπολογίσει ότι η Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια έχει πάρει από την Ε.Ε. μέσω ΚΑΠ ποσό χρημάτων που αντιστοιχεί σε ένα ΑΕΠ.

Η τακτική τού να πάρουμε όσο περισσότερα μπορούμε πρόσκαιρα ήταν πάγια στην Ελλάδα και στους Eλληνες αγρότες. Για παράδειγμα, όταν εφαρμοζόταν η απόσυρση και έπαιρναν χρήματα για να αποσύρουν προϊόντα, έβαζαν και πέτρες μέσα στα ροδάκινα για να είναι πιο βαριά. «”Και οι πέτρες φέρνουν συνάλλαγμα”, έλεγαν. Φέρνουν και πρόστιμα, αλλά κανένας δεν το υπολόγιζε», λέει ο κ. Χανιώτης.

Το 2003, όταν έγινε η μεγάλη αλλαγή της ΚΑΠ και εγκαταλείφθηκε το σύστημα της επιδότησης στο προϊόν, οι συζητήσεις είχαν ανάψει. Ο Τάσος Χανιώτης είχε αναλάβει να επικοινωνήσει τις νέες προβλέψεις σε κάποιες περιφέρειες της χώρας. Στην εκδήλωση που είχε οργανωθεί στην Αρτα προσήλθαν περίπου 700 άτομα. Στην αντίστοιχη στην Κρήτη, 40. Στην ενημέρωση του κλιμακίου της ελληνικής αντιπροσωπείας της Επιτροπής, ο αγροοικονομολόγος για άλλη μια φορά κατάλαβε ότι Ευρωπαϊκή Επιτροπή και Ελλάδα δεν έχουν καταφέρει να επικοινωνήσουν μετά τόσα χρόνια εφαρμογής της ΚΑΠ.

«Eνας δημοσιογράφος μού είπε: “Κύριε Χανιώτη, πώς περιμένετε να δουλέψει αυτό το σύστημα στην Ελλάδα;”. Εννοούσε την τήρηση της πολλαπλής συμμόρφωσης, δηλαδή την τήρηση περιβαλλοντικών μέτρων ως προϋπόθεση για να πάρει κάποιος την επιδότηση. “Απλώς θα γρατζουνάνε οι αγρότες δύο φορές τον χρόνο το χωράφι”, συμπλήρωσε. Απάντησα κάτι που μου φαινόταν αυτονόητο. “Αν κάνει μόνο αυτό, σε δύο χρόνια το χωράφι θα είναι πέτρα. Και αν δεν το βρει αυτό ο Ελληνας ελεγκτής, θα το βρει ο Ευρωπαίος και θα έρθουν πρόστιμα”. Και αυτό ακριβώς έγινε. Για κάποια χρόνια, λόγω της ελλιπούς εφαρμογής της πολλαπλής συμμόρφωσης, η Ελλάδα κλήθηκε να πληρώσει πολύ σημαντικά πρόστιμα», επισημαίνει.

Οι βάσεις δεδομένων

Φτάνοντας στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, η τρόικα παρατήρησε ότι ενώ γινόταν αγώνας για να βρεθεί σε ποιο τομέα θα γίνουν περικοπές για να εξοικονομηθούν κονδύλια, η Ελλάδα έχανε πολλά εκατομμύρια λόγω των προστίμων για τη διαχείριση των κονδυλίων της ΚΑΠ. Πρότειναν λοιπόν κάποια μέτρα για να περιοριστούν τα πρόστιμα.

«Το 2015-2016 υπήρξε πρόβλεψη στο μνημόνιο για την ενοποίηση των βάσεων δεδομένων της στατιστικής υπηρεσίας με τα μητρώα του υπουργείου και του ΟΠΕΚΕΠΕ, έτσι ώστε να υπάρχει σαφής εικόνα και όλοι οι φορείς να μιλούν για το ίδιο πράγμα», λέει ο κ. Χανιώτης. Ο ίδιος λίγους μήνες αργότερα παρευρέθη σε επίδειξη εφαρμογής της πρότασης μαζί με τους εκπροσώπους της τρόικας. «Οι βάσεις δεδομένων είχαν συνδεθεί. Εκείνη τη μέρα το σύστημα λειτούργησε μπροστά στα μάτια μας. Το τι έγινε μετά, βέβαια, είναι άλλη συζήτηση», διηγείται. Πάντως, σήμερα οι βάσεις δεδομένων των φορέων και του οργανισμού πληρωμών ΟΠΕΚΕΠΕ δεν επικοινωνούν.

Η άλλη πρόβλεψη του μνημονίου εκείνη την εποχή ήταν να δημιουργηθεί ένα σύστημα παροχής συμβουλών προς τους αγρότες, κάτι που εκκρεμούσε από το 2003. «Σήμερα, έπειτα από πολλούς νόμους και προσπάθειες, η Ελλάδα έχει φτιάξει έναν κατάλογο, μια λίστα με συμβούλους. Συντεχνιακή λογική. Η λίστα δεν είναι σύστημα παροχής συμβουλών, δεν εξασφαλίζεται με αυτόν τον τρόπο ότι οι συμβουλές θα δίδονται με βάση τις επιστημονικές έρευνες και τα στοιχεία», καταλήγει το στέλεχος της Επιτροπής.