Ο Ριχάρδος Α΄ της Αγγλίας, περισσότερο γνωστός ως Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, βασίλευσε από το 1189 μέχρι τον θάνατό του το 1199, αν και μεγάλο μέρος της βασιλείας του πέρασε μακριά από την Αγγλία.
Ελάχιστα γνωστό είναι το γεγονός ότι μετά τη συμμετοχή του στην Σταυροφορία συνελήφθη στις 21 Σεπτεμβρίου 1192 από τον Δούκα Λεοπόλδο της Αυστρίας, ο οποίος τον απελευθέρωσε μόνο αφού πληρώθηκε λύτρα 150.000 ασημένια μάρκα — περίπου 33 μετρικοί τόνοι καθαρού ασημιού
Γεννημένος το 1157, τρίτος γιος του Ερρίκου Β΄ και της Ελεονώρας της Ακουιτανίας, ο Ριχάρδος μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον πολιτικής ίντριγκας και στρατιωτικής εκπαίδευσης. Μέχρι την εφηβεία του είχε γίνει έμπειρος πολεμιστής, αποκτώντας φήμη για την τόλμη του και την ικανότητά του στη μάχη. Όταν πέθαναν οι μεγαλύτεροι αδελφοί του, ο Ριχάρδος έγινε κληρονόμος των κτήσεων των Ανδεγαυών, κληρονομώντας όχι μόνο την Αγγλία αλλά και τεράστιες εκτάσεις σε όλη τη Γαλλία.
Με την ενθρόνιση του τον Σεπτέμβριο του 1189, ο Ριχάρδος ήταν ήδη αποφασισμένος να συμμετάσχει στην Τρίτη Σταυροφορία. Η Ιερουσαλήμ είχε πέσει στα χέρια του Σαλαντίν το 1187, συγκλονίζοντας τον Χριστιανισμό.
Η πομπή στέψης του Ριχάρδου
Μαζί με τον Φίλιππο Β΄ της Γαλλίας, ο Ριχάρδος πήρε τον χρίσμα και δεσμεύτηκε να ηγηθεί μιας εκστρατείας για την ανάκτηση των Αγίων Τόπων. Οι πρώτες του πράξεις ως βασιλιά επικεντρώθηκαν στην προετοιμασία για αυτή την κολοσσιαία επιχείρηση. Συγκέντρωσε κεφάλαια μέσω της βαριάς φορολογίας, της πώλησης αξιωμάτων και της εκμετάλλευσης των βασιλικών δικαιωμάτων, δηλώνοντας ότι θα «πουλούσε το ίδιο το Λονδίνο αν μπορούσε να βρει αγοραστή». Αυτή η έντονη οικονομική πίεση ήταν αντιδημοφιλής στην πατρίδα του, αλλά απαραίτητη για τη χρηματοδότηση μιας εκστρατείας άνευ προηγουμένου κλίμακας.
Ο Ριχάρδος ξεκίνησε το 1190. Το ταξίδι του στους Αγίους Τόπους από την αρχή αντιμετώπισε τεράστια προβλήματα : καταιγίδες ανάγκασαν τον στόλο του να καταφύγει στη Σικελία, όπου ενεπλάκη σε τοπικές διαμάχες, επιβάλλοντας την εξουσία του με χαρακτηριστική δύναμη.
Κατακτητής της Κύπρου
Από εκεί έπλευσε στην Κύπρο, καταλαμβάνοντας το νησί με πρόσχημα ότι ο ηγεμόνας του, ο γνωστός για τις βιαιοπραγίες κυβερνήτης της νήσου Ισαάκιος Κομνηνός Καματηρός, κακομεταχειρίστηκε την Βερεγγάρια της Ναβάρρας και την Ιωάννα της Αγγλίας, αρραβωνιαστικιά και αδελφή του Βασιλέα Ριχάρδου, αντίστοιχ,α που ναυάγησαν εκεί στις αρχές του 1191. Η κατάκτηση της Κύπρου εμπλούτισε τα ταμεία της Σταυροφορίας και παρείχε μια κρίσιμη βάση ανεφοδιασμού. Η αποφασιστικότητα, η στρατιωτική ευφυΐα και το ταλέντο του Ριχάρδου για θέαμα ενίσχυσαν τη φήμη του μεταξύ των συμμάχων και εκφόβισαν τους εχθρούς.
Τον Ιούνιο του 1191, ο Ριχάρδος έφτασε τελικά στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η πολιορκία της Άκρας είχε συνεχιστεί για σχεδόν δύο χρόνια. Η άφιξή του αναθάρρησε το στρατόπεδο των Σταυροφόρων. Παρά το γεγονός ότι ήταν άρρωστος, ο Ριχάρδος συντόνισε αδιάκοπες επιθέσεις που κορυφώθηκαν με την παράδοση της πόλης.
Ο Ριχάρδος αποβιβάζεται στη Τζάφα
Ωστόσο, γρήγορα δημιουργήθηκαν εντάσεις μεταξύ αυτού και του Λεοπόλδου Ε΄ της Αυστρίας, καθώς και μεταξύ αυτού και του βασιλιά Φιλίππου Β΄. Η επίδειξη κυριαρχίας του Ριχάρδου, με το περίφημο γκρέμισμα της σημαίας του Λεοπόλδου από τα τείχη της Άκρας, ταπείνωσε τον Αυστριακό δούκα και έσπειρε τους σπόρους της μετέπειτα έχθρας τους. Ο Φίλιππος σύντομα επέστρεψε στη Γαλλία, αφήνοντας τον Ριχάρδο ως τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη της Σταυροφορίας.
Η εκστρατεία του Ριχάρδου χαρακτηρίστηκε από τολμηρή στρατηγική και άγριες εμπλοκές. Στη Μάχη του Αρσούφ τον Σεπτέμβριο του 1191, οδήγησε τους Σταυροφόρους σε μια αποφασιστική νίκη επί των δυνάμεων του Σαλαντίν, εδραιώνοντας τη φήμη του ως πανούργου τακτικιστή. Ωστόσο, παρά τις επανειλημμένες προελάσεις, δεν κατάφερε ποτέ να ανακαταλάβει την Ιερουσαλήμ. Οι δυσκολίες στην εφοδιαστική, η διαφωνία μεταξύ των ηγετών των Σταυροφόρων και η ανθεκτικότητα του Σαλαντίν εμπόδισαν έναν τελικό θρίαμβο. Αντ’ αυτού, ο Ριχάρδος διαπραγματεύτηκε μια εκεχειρία τον Σεπτέμβριο του 1192, η οποία επέτρεψε στους Χριστιανούς προσκυνητές να περάσουν με ασφάλεια στους ιερούς τόπους, αλλά άφησε την Ιερουσαλήμ σε μουσουλμανικά χέρια.
Με την αποστολή του να έχει ολοκληρωθεί, ο Ριχάρδος αποφάσισε να γυρίσει πίσω στην πατρίδα του. Αντιμετώπισε πιεστικές απειλές: ο αδελφός του Ιωάννης να μηχανορραφεί στην Αγγλία και ο Φίλιππος Β΄ να καταπατά τις γαλλικές του κτήσεις.
Ταξιδεύοντας ινκόγκνιτο σε όλη την Ευρώπη, ο Ριχάρδος προσπάθησε να αποφύγει εχθρικά εδάφη. Ωστόσο, τον Δεκέμβριο του 1192, μεταμφιεσμένος σε προσκυνητή, αναγνωρίστηκε κοντά στη Βιέννη. Ο Λεοπόλδος Ε΄ της Αυστρίας, ο οποίος εξακολουθούσε να θυμάται με απέχθεια την προσβολή στην Άκρα, τον συνέλαβε. Αυτό το δραματικό γεγονός θα βύθιζε την Αγγλία σε κρίση, καθώς τα τεράστια λύτρα που απαιτήθηκαν για την απελευθέρωσή του έγιναν μια από τις καθοριστικές ιστορίες της βασιλείας του.
Ο αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Ερρίκος ΣΤ΄ πλήρωσε τον Λεοπόλδο και πήρε την κηδεμονία του Ριχάρδου για ένα χρόνο, μέχρι η Αγγλία να καταβάλει τα έσοδα 4 ετών για την επιστροφή του.
Ο Ριχάρδος σιδεροδέσμιος μπροστά τον αυτοκράτορα Ερρίκο ΣΤ
Η αξία των λύτρων
Τα λύτρα του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, που ζητήθηκαν μετά τη σύλληψή του το 1192 κατά την επιστροφή του από την Τρίτη Σταυροφορία, ήταν 150.000 μάρκα ασημιού – περίπου 33 μετρικοί τόνοι καθαρού ασημιού.
Σύγχρονα ισοδύναμα (κατά προσέγγιση):
Σε μεσαιωνικούς όρους, το ποσό αυτό ισοδυναμούσε με 3-4 φορές το ετήσιο εισόδημα του Αγγλικού Στέμματος εκείνη την εποχή.
Με βάση το βάρος του ασημιού (33.000 κιλά), στις σημερινές τιμές του ασημιού (~1.153 δολάρια ανά κιλό στα μέσα Σεπτεμβρίου 2025), η αξία μόνο του των αργυρών μάρκων είναι ~38 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.
Όσον αφορά τον οικονομικό αντίκτυπο (σε σύγκριση με το ΑΕΠ/εισόδημα), πολλοί ιστορικοί εκτιμούν ότι ήταν ισοδύναμο με δισεκατομμύρια δολάρια σε σημερινά χρήματα – που συχνά αναφέρονται στην περιοχή των 3-4 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αλλά σε αγοραστική αξία εποχής το ποσό είναι ασύλληπτο.
Η αξία του ακατέργαστου ασημιού σήμερα δεν είναι αστρονομική, αλλά το σχετικό οικονομικό βάρος τότε ήταν τεράστιο, καθιστώντας το ένα από τα μεγαλύτερα λύτρα στην ιστορία. Οι διάδοχοι του Ιωάννης ο Ακτήμων και Ερρίκος Γ πάλευαν αθ’ όλη τη διάρκεια των βασιλειών τους να ορθοποδήσουν τα οικονομικά.
Όταν απελευθερώθηκε επέστρεψε αμέσως στην Αγγλία και στέφθηκε για δεύτερη φορά, φοβούμενος ότι η πληρωμή λύτρων είχε θέσει σε κίνδυνο την ανεξαρτησία του. Ωστόσο, ένα μήνα αργότερα πήγε στη Νορμανδία, για να μην επιστρέψει ποτέ. Τα τελευταία πέντε χρόνια της θητείας του τα πέρασε σε διαλείποντες πολέμους εναντίον του Φιλίππου Β΄. Ενώ πολιορκούσε το κάστρο του Σαλούς στην κεντρική Γαλλία, τραυματίστηκε θανάσιμα και πέθανε στις 6 Απριλίου 1199. Τον διαδέχθηκε ο νεότερος αδελφός του Ιωάννης ο Ακτήμων, ο οποίος είχε περάσει τα χρόνια της απουσίας του Ριχάρδου μηχανορραφώντας εναντίον του.
Ο τάφος του Ριχάρδου στο Βασιλικό Αβαείο του Φοντεβρώ. Δίπλα του η μητέρα του Ελεονώρα της Ακουιτανίας,
Πηγή ΟΤ
