Πριν από δέκα χρόνια σαν σήμερα, η 29η Ιουνίου ήταν Δευτέρα. Η πρώτη εργάσιμη ημέρα μετά την προκήρυξη του δημοψηφίσματος αργά το βράδυ της προηγούμενης Παρασκευής, με ένα ακατανόητο ερώτημα –στα αγγλικά– που είχε ως βασικό σκοπό να φορτώσει στις πλάτες των Ελλήνων την αδυναμία των τότε κυβερνώντων να κατανοήσουν, να διαπραγματευτούν και να συμφωνήσουν ένα πλαίσιο εξόδου της χώρας από την κρίση.
Εκείνη τη Δευτέρα συνόδευσα τον –ακόμη έκπληκτο και βαθιά απογοητευμένο– Γιούνκερ στην ιστορική του συνέντευξη Τύπου, που ολοκλήρωσε με δάκρυα στα μάτια με την αξέχαστη φράση –και μάλιστα στα ελληνικά– «η Ευρώπη είναι Ελλάδα και η Ελλάδα είναι Ευρώπη». Είχε προηγηθεί την Κυριακή το πρωί μια γραπτή ανακοίνωση της Κομισιόν με τίτλο «Μια οφειλόμενη εξήγηση στον ελληνικό λαό», που εξηγούσε αναλυτικά γιατί τόσο το ερώτημα όσο και η δικαιολογία του ήταν παραπλανητικά.
Εκείνη η Δευτέρα ήταν η κορύφωση μιας εξάμηνης διαπραγμάτευσης που ουσιαστικά δεν διεξήχθη ποτέ σε βάθος, σφραγίστηκε από λαϊκιστικές και ναρκισσιστικές λογικές τακτικισμού και εξελίχθηκε κατά βάση ως ένα παίγνιο εντυπώσεων. Ως εκπρόσωπος της Κομισιόν είχα το θλιβερό προνόμιο να ζήσω από πρώτο χέρι τα όσα διημείφθησαν εκείνο το κολασμένο πρώτο εξάμηνο του 2015: την έλλειψη επαγγελματισμού των Ελλήνων διαπραγματευτών, τη διγλωσσία με δεσμεύσεις έξω, αλλά ακριβώς αντίθετες πράξεις μέσα, τη μη πληρωμή –για πρώτη φορά από χώρα της Δύσης– μιας δανειακής υποχρέωσης στο ΔΝΤ, την απαξίωση της χώρας στα μάτια της ευρωπαϊκής και της διεθνούς κοινής γνώμης, το αίσθημα απελπισίας όσων ήθελαν να μας βοηθήσουν χωρίς καμία ανταπόκριση.
Το κλείσιμο των τραπεζών και η εικόνα του συνταξιούχου να κλαίει γοερά μπροστά στο ΑΤΜ ήταν απλώς η κορύφωση του δράματος που ζήσαμε δέκα χρόνια πριν, αυτή τη βδομάδα. Γυρνώντας πίσω το ρολόι της μνήμης, αν εκείνο το εξάμηνο ήταν μια ταινία, θα είχε τίτλο «Τρεις πλάνες και μία αλήθεια».
Πλάνη πρώτη: «Μας παίρνει»
Όταν λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015, με το ευρώ να κλονίζεται και τις αγορές να καταρρέουν υπό το βάρος των μαξιμαλιστικών δηλώσεων στο πλαίσιο της προεκλογικής εκστρατείας, εξέφρασα δημόσια τη θέση της Κομισιόν με πέντε λέξεις: «Το ευρώ είναι μη αναστρέψιμο». Η δήλωση αυτή σταθεροποίησε μεν το κλίμα στις αγορές και ενίσχυσε το ευρώ, αλλά στην Αθήνα οι δυνάμεις που ετοιμάζονταν να κυβερνήσουν την ερμήνευσαν ως τάχα ομολογία των Βρυξελλών ότι η Αθήνα μπορούσε να υλοποιήσει ένα σχέδιο εκβιασμού της Ευρωζώνης που θα υπέκυπτε αβίαστα σε όλες τις επιδιώξεις της. Ήταν η αρχική πλάνη που άνοιξε την πόρτα προς την άβυσσο.
Πλάνη δεύτερη: «Η άγνοια των δεδομένων δεν έχει σημασία»
Αμέσως μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου, η νέα κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ δεν έκανε καμία προσπάθεια να δείξει ότι κατανοούσε τις μεγάλες θεσμικές αλλαγές που είχαν εισαχθεί στην Ευρωζώνη μετά την κρίση του ευρώ το 2010: το νέο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης που ουσιαστικά επέβαλε συμφωνημένους προϋπολογισμούς μεταξύ των εταίρων, την ίδρυση νέων δομών όπως του EFSF και του ΕSM για συντονισμό της δράσης για χώρες που είχαν ανάγκη βοήθειας στη βάση συμφωνίας δεσμεύσεων, την κοινή τραπεζική εποπτεία από την ΕΚΤ και το πώς όλη αυτή η πρόοδος αποτελούσε τη μόνη βάση για μια συμβιβαστική λύση στο ελληνικό πρόβλημα χρέους. Αντίθετα, οι Έλληνες διαπραγματευτές συχνά έδιναν την εντύπωση ότι αναζητούσαν μια ευφάνταστη λύση που θα προέκυπτε σε συνθήκες εργαστηρίου, χωρίς καμία σύμφυση με όλα όσα είχαν προηγηθεί για τη θωράκιση της Ευρωζώνης.
Πλάνη τρίτη:«Δημοκρατία έχουμε μόνο εμείς»
Μια νομισματική ένωση ελεύθερων δημοκρατικών κρατών εδράζεται στην κοινή νομιμοποίηση των συμμετεχόντων στη βάση των εθνικών δημοκρατικών και συνταγματικών τους θεσμών. Κανενός η δημοκρατία δεν είναι ανώτερη –ή κατώτερη– από του άλλου. Οι λαϊκιστικές λοιπόν κραυγές και τα συνθήματα (του τύπου «This is a coup») που το υπονοούσαν, ουσιαστικά ναρκοθετούσαν αντί να λιπαίνουν τη διαπραγμάτευση.
Αυτές οι τρεις πλάνες οδήγησαν στα αδιέξοδα του Ιουνίου και στο εκκεντρικό δημοψήφισμα. Κατά έναν παράδοξο τρόπο όμως, οδήγησαν και στην ανάδυση μιας αλήθειας που μόλις κυριάρχησε, συνέβαλε στη λύση του Ιουλίου και στη συμφωνία που επικύρωσε η Βουλή των Ελλήνων τον Αύγουστο.
Αυτή η αλήθεια ήταν απλή: «η συμφωνία είναι νίκη, όχι ήττα»
Το βράδυ του δημοψηφίσματος, ευτυχώς οι χοροί στο Σύνταγμα γρήγορα ερμηνεύθηκαν ως Ζάλογγο, όχι ως πανηγύρι νίκης. Η λύση ήρθε την επομένη, με την υπεύθυνη θέση των πολιτικών αρχηγών για την αδιαπραγμάτευτη παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, τις υπεύθυνες συνεννοήσεις με Βρυξέλλες, Φρανκφούρτη, Παρίσι και Βερολίνο και με την τεράστια πολιτική πλειοψηφία στη Βουλή των Ελλήνων που επικύρωσε τον Αύγουστο την οριστική συμφωνία του Ιουλίου.
Δέκα χρόνια είναι αρκετά για να θυμόμαστε από τι γλιτώσαμε και να μην ξεχάσουμε από τι δεν πρέπει ποτέ πια να ξανακινδυνεύσουμε.
Η συμφωνία ήταν νίκη.
*Ο Μαργαρίτης Σχοινάς ήταν εκπρόσωπος (2014-2019) και αντιπρόεδρος (2019-2024) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
